Is de coronacrisis echt ten einde? Ik durf het bijna niet te geloven. Vorig jaar draaide ook uit op een teleurstelling. Wat mij betreft moeten beleidsmakers zich voorbereiden op scenario's waarin het in de komende winter toch allemaal weer misgaat. Maar wil ik mijzelf niet van de wijs laten brengen. Laten we de draad weer oppakken en genieten van wat er weer kan. Ik ben daarmee begonnen door weer door concertagenda's en websites van theaters te grasduinen. De eerste concertkaartjes zijn alweer binnen!

In deze nieuwsbrief ga ik in op dat slechte scenario. Niet omdat ik denk of hoop dat die er komt. Tuurlijk niet. Maar ik hoop wel dat de aanpak dit jaar beter is dan vorig jaar. Toen waren de versnelde versoepelingen niet de grootste fout, maar het volstrekt onvoorbereid zijn op nieuwe tegenvallers. Het kabinet heeft 'een doorkijkje' gegeven naar het langetermijnplan dat er in maart komt. Daarbij suggereert het kabinet dat het coronabeleid echt anders wordt, maar is dat ook zo?

Eerst sta ik stil bij de snel stijgende prijzen en welke impact dit heeft in Europa. De inflatie stelt onze inflatiebestrijder ECB voor een probleem. Want wat gebeurt er als de rente stijgt? Keert dan het eurocrisisgevoel weer terug? Welkom in het politieke mijnenveld van Christine Lagarde en Klaas Knot.

Reacties en likes worden op prijs gesteld. Zoals altijd. Vind je de nieuwsbrief de moeite waard, laat dat dan ook weten aan vrienden, collega's en familie.

Veel leesplezier!

Inlatiebestrijders

Wie is de baas over de inflatie? Dat is de centrale bank. Die bewaakt de renteknop. Dreigen de prijzen te hard op te lopen, dan trapt de centrale bank op de economische rem door de rente te verhogen. Simpel toch? Nou... Zo gaat het in de Verenigde Staten met de Federal Reserve, maar zo gaat het dus niet in Europa met de Europese Centrale Bank (ECB). Want die waakt over de economie van negentien uiteenlopende economieën en die hebben allemaal wat anders nodig. Daardoor kan de ECB in een politiek mijnenveld terechtkomen. En dat is de afgelopen jaren dus ook gebeurd.

Even een stap terug, de inflatie. In Nederland stijgen de prijzen harder dan gemiddeld in de eurozone. Volgens de Europese definitie met 7,6% in de maand januari ten opzichte van een jaar eerder. In de eurozone is die inflatie gemiddeld 5,1%. Belangrijke reden voor dat verschil is onze afhankelijk van gas. Nederland is een grote gasgebruiker. Decennia lang hadden we daarvoor ons eigen gas, nu zijn we overgeleverd aan de grillen van de internationale markt.

Zo'n hoge inflatie hebben we lang niet meer gezien. Dat is reden tot zorg in Nederland, in Europa, in Amerika. Inmiddels is de analyse van economen dat het allemaal maar tijdelijk is nogal versleten. Dat gelooft niemand meer. En dus wordt Christine Lagarde, president van de ECB, er voortdurend over bevraagt. Zij gaat immers over de inflatie. De eerste doelstelling van de ECB is om de inflatie rond de 2% te houden. We kunnen wel stellen dat dat dus niet lukt.

Na de rentevergadering van vorige week donderdag sloot ze voor het eerst niet uit dat er aan het einde van dit jaar een renteverhoging komt. Eerst moeten de stimuleringsprogramma's van de coronacrisis en van de eurocrisis (!) nog geheel worden afgebouwd. De ECB pompt nog altijd maandelijks tientallen miljarden in de economie door (staats)obligaties op te kopen. Entering: politiek mijnenveld.

Klaas Knot, bestuurslid van de ECB en president van De Nederlandsche Bank (DNB), ging zondag erop en erover. Hij zei onomwonden dat die steun zo snel mogelijk moest worden afgebouwd en dat er eind dit jaar een renteverhoging komt en begin volgend jaar nog eentje. (Dat kan misschien, heel misschien betekenen dat de spaarrente eindelijk weer ietsje omhoog gaat.) Dit soort uitspraken heeft meteen gevolgen op de financiële markten. Als beleggers denken dat de ECB zich terugtrekt van de markt voor staatsleningen dan schiet de rente op die staatsleningen omhoog. Dat is precies wat er gebeurde. Zie hier de 10 jaarsrente op Italiaanse staatsobligaties:

Nu zijn er twee dingen gebeurd door dat opkoopprogramma van de ECB dat sinds maart 2015 bestaat: de rentes van staatsleningen zijn extreem laag geworden, tot zelfs onder de 0%, én de verschillen tussen eurolanden is minimaal geworden. In Italië was het feest. Nog nooit was het renteverschil met Duitsland zó klein. Nog nooit was het zo goedkoop om de Italiaanse staatsschuld te laten oplopen. De ECB zei steeds dat de regeringen deze tijd van lage rentes wel goed moesten gebruiken. Italië, breng de boel nu eens op orde. Is dat gebeurd? Amper. (Weet je nog, dat politieke mijnenveld.)

Italië profiteerde wel van de lage rente - de financieringskosten gingen omlaag, de staatsschuld stabiliseerde - maar verlaagde de schuld in die tijd niet. Geld om zelf de coronacrisis te bestrijden was er amper. En dus moest de ECB opnieuw met een opkoopprogramma komen om de rentes nog verder omlaag te duwen. En de Europese landen kwamen met een reuzefonds van €750 miljard waaruit Nederland steeds minder krijgt (€4,7 miljard in plaats van €6 miljard, tegenvaller voor minister Sigrid Kaag), maar waaruit Italië meer dan €200 miljard krijgt (en wordt dat allemaal even goed besteed?).

De dag nadat Knot enthousiast had aangekondigd dat dit opkoopplan zo snel mogelijk wordt gestaakt en de rente wordt verhoogd, krabbelde Lagarde terug in het Europees Parlement. We moeten niet tot overhaaste conclusies komen, suste ze. Eerst maar eens zien hoe het verdergaat met die inflatie. En wat was de meestgestelde vraag vanuit de europarlementariërs? Niet of de Nederlandse koopkracht weggevaagd wordt door de snel stijgende prijzen. Nee, of Lagarde bang is dat de renteverschillen in de eurozone oplopen. Want ja, als beleggers Italiaans en Grieks staatspapier weer gaan waarderen naar het échte beleggingsrisico's, dan is het feestje van schulden maken toch echt voorbij. Goed nieuws toch, zou je denken. Niet voor ECB-baas Lagarde. Die zet nog een paar stappen verder in dit politieke mijnenveld.

Koopkracht

Nog even kort over de inflatie. Ik schreef er de afgelopen weken al veel vaker over. Het verhaal is simpel: de prijzen stijgen al maanden veel harder dan verwacht, de lonen benen dit niet bij en dus zakt de gemiddelde koopkracht steeds verder weg. Grootste verliezers zijn de laagste inkomens en gepensioneerden die al jaren hinder hebben van stagnerende pensioenen.

De prijsexplosie van energie is de grootste veroorzaker van die inflatie. Volgens het CBS was energie in januari 90% duurder dan een jaar eerder. Maar inmiddels lopen ook andere prijzen op. Voedingsmiddelen zijn 4,3% duurder geworden. Daar zit de echte zorg. Stijgende energieprijzen kun je nog we compenseren via een lagere energiebelasting - al is ook dit een hoofdpijndossier in Den Haag. Maar als allerlei andere prijzen ook gaan stijgen, is duidelijk dat de inflatie breder verankerd is en langduriger.

Als de lonen achterblijven, kun je wel raden wat er gebeurt met de reële lonen (loon min inflatie):

Minister Sigrid Kaag van Financiën veegt alle tegenvallers de komende tijd op een hoop (minder geld uit Brussel, reparatie spaartaks, grimmige koopkrachtplaatjes) en komt er met de Voorjaarsnota op terug. Dat is de tussenstand van de lopende begroting die in mei/juni komt. Of de koopkracht wordt gerepareerd en hoe blijft tot die tijd de vraag. Opties kunnen zijn om het minimumloon versneld te verhogen en de ouderenkorting in de belasting verder te verhogen. Maar dit kost allemaal veel geld - en bereik je de juiste groepen er goed mee?

Ondertussen waarschuwt vakbond FNV nog maar eens voor de laatste keer:

In het interview dat collega Connie de Jonge en ik met FNV-voorzitter Tuur Elzinga hadden, was hij best voorzichtig. Hij wil dat werkgevers de inflatie compenseren en meent dat dat in de meeste sectoren ook kan. Die inzet is helder. Maar onduidelijk is wat de strategie is. Tja, acties. Maar waar dan? Waar is de vakbond sterk genoeg om de boel voor langere tijd compleet plat te leggen. Ook het maandenlang slepende cao-conflict in de kleinmetaal levert slechts een estafettestaking op, waarbij er zo nu en dan een bedrijf een dag dicht gaat.

Een vuist maakt de FNV nog niet echt, zo lijkt het. Tot nu toe stemt de bond ook in met loonstijgingen onder het inflatieniveau. Elzinga zegt dat de leden dat uiteindelijk bepalen. Die maken uit of ze tot het gaatje willen gaan bij een conflict. Het komt allemaal nogal lijdzaam over. Vermoedelijk zal de krapte op de arbeidsmarkt de vakbond een beetje helpen.

Nieuwe koers

Eerst zou het plan er eind januari liggen, toen werd het begin februari, daarna weer eind februari, maar begin maart is het echt zover: het langetermijnplan voor het coronabeleid. Die paar weken meer of minder na twee jaar corona maken dan ook niet meer zoveel uit.

Afgelopen week kregen we wel alvast 'een doorkijkje', zoals zorgminister Ernst Kuipers dat noemde. In een Kamerbrief vol grote woorden kondigde de nieuwe minister 'een paradigmaverschuiving in het coronabeleid' aan:

Daarbij heeft het kabinet een gloednieuw uitgangspunt:

Woorden doen ertoe, weet ook deze nieuwe politicus. Als hij het coronabeleid anders laat klinken dan dat van zijn voorganger Hugo de Jonge dan zullen veel mensen ook denken dat het anders ís. Veel Nederlanders lijken ook te snakken naar zo'n koerswijziging. Daarbij is de primaire inzet in dit doorkijkje ook niet de structurele aanpassing die de samenleving moet doen (zoals een handvol OMT-leden voorstelden, zie de nieuwsbrief van vorige week), maar gaat vooral het kabinet iets anders doen.

De gedachte is dat niet meer met de oude kabinetsdoelen wordt gewerkt. Bovenaan het lijstje stonden het sturen op een acceptabele belasting voor de ziekenhuizen en bescherming van kwetsbaren. Daar komen twee nieuwe doelen voor in de plaats die Kuipers nadrukkelijk náást elkaar zet:

Tot nu toe klinkt het allemaal reuzesympathiek. Maar verandert er de facto iets? Dat is nog maar de vraag.

Opvallend genoegd stelt Kuipers dat het kabinet de nieuwe aanpak al in de praktijk brengt. Met de nieuwe versoepelingen worden immers gecalculeerde risico's genomen, omdat dat maatschappelijk wenselijk is. Zie je dat er wel degelijk gekeken wordt naar sociale en economische gevolgen van de beperkingen? Ehm... nee. Dat zie ik niet echt. Want ook zonder die nieuwe koers zouden er nu versoepelingen komen. De ziekenhuizen liggen immers niet vol en de ontwikkelingen in veel buitenlanden laten zien dat dat ook niet de verwachting is met deze omicron-variant.

Toch doet Kuipers net alsof dit een nieuwe strategie is. In de doorkijk-brief staat:

En in de aankondiging van mogelijke versoepelingen volgende week staat:

Wat Kuipers hier probeert te doen is voor de hand liggende versoepelingen te verkopen als nieuw beleid. Maar dat is flauwekul. Nieuw beleid kunnen we pas zien als er een nieuwe dreiging is van een overstroming van de ic's (bijvoorbeeld bij een volgende variant die wél ziekmakender is). Wat gaat het kabinet dán doen? Wegen de risico's voor de zorg dan minder zwaar mee en de maatschappelijke gevolgen van een dreigende lockdown juist zwaarder? Dat zou een nieuwe koers zijn.

De vraag is echter hoe je dit kunt realiseren. De eerlijkheid gebiedt te zeggen dat je niet zomaar af kunt stappen van de 'oude' kabinetsdoelen. De maximale capaciteit op de ic zal altijd een beperkende voorwaarde zijn. Of je moet accepteren dat coronapatiënten naar adem liggen te happen op de parkeerplaats van het ziekenhuis. Dat wil niemand. En bescherming van kwetsbaren? Dat zal ook altijd een taak van het kabinet zijn.

Dan is de vraag hoe je voorkomt dat de maximale capaciteit van de zorg weer zo snel in zicht komt bij een nieuwe coronagolf. Wat moet veranderen in de organisatie van de gezondheidszorg? Hoe moet de samenleving zich aanpassen en voorbereiden? En hoe breng je die twee met elkaar in balans? Dat het openhouden van de samenleving 'het uitgangspunt' is, mag ik hopen. Als je dat als een nieuwe koers verkoopt, dan doe je net alsof voorganger Hugo de Jonge de lockdown tot uitgangspunt had gemaakt. Ook dat is natuurlijk flauwekul.

Ik hoop dat Kuipers oprecht zoekt naar een andere aanpak. En natuurlijk kan hij niet op voorhand beperkingen of zelfs een lockdown in alle gevallen uitsluiten. Maar hoe je op een radicaal andere manier een volgende golf opvangt, is geen eenvoudige kwestie. Hopen dat dat worst case scenario zich niet voordoet, zou struisvogelgedrag zijn. Zo lieten we ons na 'dansen met Janssen' ook weer overvallen.

Ik kijk uit naar het plan van begin maart, maar blijf voorlopig door de nieuwe woordkeuze van Kuipers heen luisteren. Komende dinsdag bij de persconferentie is alvast een mooie testcase. Wat is echt nieuw en anders? En wat moet vooral nieuw en anders klínken, maar is gewoon coronabusiness as usual?

Song of the week

De Amerikaanse band The Delines bracht deze week een nieuw album uit: The Sea Drift. Meestal koppel ik de song of the week aan een nieuwsfeit van die week, maar mag het deze keer gewoon een heel mooi nieuw liedje zijn? The Delines maken americana, dat door de blazers een vleugje soul/jazz meekrijgt. Zangeres Amy Boone heeft een warme stem en luisteren naar deze nieuwe plaat klinkt heerlijk. In mei 2019 hebben collega Ruben Eg en ik de band gezien in een klein zaaltje in de Tolhuistuin, Amsterdam Noord. Pre-corona, wat voelt dat als een eeuwigheid geleden. In april komen ze terug. Ik heb de kaartjes al binnen, wees er snel bij, want dit wordt gegarandeerd een mooie avond.

Podcast

De inflatie in Nederland piekt naar recordhoogte. De onvrede over de snel stijgende prijzen aan de pomp en in de supermarkt neemt toe. Intussen wordt met argusogen gekeken naar het kabinet en de Europese Centrale Bank (ECB). Wanneer komen zij in actie om huishoudens uit de brand te helpen? In de podcast Kwestie van Centen vraag ik me af hoe groot het draagvlak voor de eurozone blijft als zuidelijke landen meer profiteren van het beleid dan het noorden. Het geeft volgens hem voeding aan irritatie over de eurozone. Luister de nieuwste aflevering van onze podcast hier. Ook op Spotify en iTunes.

Wil je mij als spreker?

Wil je mij boeken als spreker, panellid of columnist? Bekijk mijn profiel bij Speakers Academy of mail naar [email protected]. Of zoek contact met Sprekershuys, lees hier mijn profiel.

LinkedIn: https://www.linkedin.com/in/vissermartin/

Website: https://martinvisser.info/