Goedemorgen. Hier is weer een verse nieuwsbrief. Vorige week stond er veel corona in, deze week is het tot een minimum beperkt gebleven. Wel veel aandacht voor de problemen bij de Belastingdienst. Die achterstanden in hun ict zijn er al jaren, maar deze week werd opnieuw duidelijk hoe die impact hebben op de politiek: allerlei wensen uit het regeerakkoord kunnen (voorlopig) niet doorgaan. Veder kijken we naar de voordelen van de euro en werpen we een blik op de dalende beurzen.

Zoals altijd zijn reacties en likes meer dan welkom. Sinds mijn deelname aan De Slimste Mens zijn er een paar honderd nieuwe abonnees bijgekomen, ik hoop dat ook die nieuwe lezers mijn nieuwsbrief interessant vinden!

Vind je de nieuwsbrief inderdaad de moeite waard, laat dan dan ook weten aan je vrienden, collega's en familie.

Veel leesplezier!

Makkelijker kunnen we het niet maken

De ellende bij de Belastingdienst is niet te overzien, al jaren niet. En dan heb ik het niet eens over het toeslagenschandaal. Wel over de achterstanden bij de ict van de Belastingdienst. Dit klinkt als een gaap-onderwerp, maar de ict-problemen zijn zo groot en duren al zolang dat die een grote inperking zijn van de politiek. Dat realiseerde ik me weer toen mijn collega's in Den Haag het nieuws brachten dat de gewenste btw-verlaging op groente en fruit voorlopig niet kan worden ingevoerd - door die ict-problemen.

De coalitie heeft een regeerakkoord uitonderhandeld. Daarin worden belangrijke politieke keuzes gemaakt. En vervolgens loopt de politiek tegen de muur van de uitvoerbaarheid op. Niet omdat die plannen zo raar zijn, maar omdat de computersystemen het niet aankunnen. Of omdat de Belastingdienst smeekt de plannen nog niet in te voeren omdat de lopende ict-vernieuwing dan weer vertraging oploopt.

In antwoord op Kamervragen draait minister Sigrid Kaag van Financiën er nog omheen waarom die 0% btw op groente en fruit niet mogelijk is. Kamerleden vroegen haar waarom er eigenlijk geen geld is ingeboekt in de financiële onderbouwing van het regeerakkoord voor dit plan. Reden voor het Centraal Planbureau om de 0% btw helemaal niet mee te nemen in de doorrekening:

Lekker vaag. Als het gaat over de afschaffing van de jubelton, het belastingvrij schenken van €100.000 aan kinderen om een huis te kunnen kopen, is Kaag duidelijker. Dat die jubelton pas in 2024 wordt afgeschaft heeft een reden:

De achterstanden bij de ict zijn dus beperkend voor de btw, voor de jubelton, maar ook al jaren bij de mogelijkheden om van de gehate vermogensrendementsheffing nu eindelijk een belasting te maken op werkelijke spaarrente en beleggingsrendementen. Ondertussen zit het kabinet klem met deze spaartaks door uitspraken van de Hoge Raad. Je houdt je hart vast wat de problemen bij de fiscus betekenen voor de hoognodige hervorming van het toeslagenstelsel.

De oorzaak van de problemen zijn tweeledig. Het is zeker zo dat de politiek, regering én Tweede Kamer, de afgelopen jaren veel te veel heeft gevraagd van de Belastingdienst. Om kiezers en belangengroepen tevreden te houden werden tal van uitzonderingen, nieuwe clausules en anders fiscale spitsvondigheden bedacht. Die hebben het stelsel nodeloos ingewikkeld gemaakt, ook voor de ict van de Belastingdienst. Maar een andere reden is dat de overheid veel te weinig oog heeft voor noodzakelijke onderhoud en vervanging. De Rekenkamer heeft daar meermaals op gewezen. Zo kon het gebeuren dat de Belastingdienst ooit een toonaangevende overheidsdienst was, maar dat nu met de wet van de remmende voorsprong hopeloos in de problemen is geraakt.

Neem de btw als voorbeeld. Daarmee worden tientallen miljarden euro's binnengehaald en het loopt nog altijd goed. Maar de ict is oud, heel oud, zo constateerde de Rekenkamer al eerder:

Maar deze systemen moeten blijven draaien, kunnen niet tijdelijk worden uitgzet. De bouw van een nieuw ict-systeem moet er dus naast gebeuren. Alle wijzigingen die de politiek wil, moeten in die tijd dan zowel in het oude systeem als in het nieuwe systeem in aanbouw worden doorgevoerd. Vandaar de smeekbedes van de Belastingdienst: doe dat alsjeblieft niet.

Bij de btw speelt een specifiek probleem:

Er is maar een beperkt aantal btw-wijzigingen mogelijk. In 2012 is het hoge btw-tarief verhoogd, in 2019 het lage tarief, en nu kan er de komende tijd voorlopig niks meer. Computer says no.

(Lees hier het achtergrondartikel dat collega Leon Brandsema en ik schreven: 'Gammele ict fiscus raakt aan slagkracht van politiek'. Hier is mijn column van deze week: 'Daar staat ie dan: de btw-computer uit 1982'.)

Euro

Op 1 januari was het precies twintig jaar geleden dat de eerste fysieke eurobiljetten uit de flappentaps rolden. Voor Europese instituten een feestje waard, maar ik heb nog geen Nederlandse politici in polonaise door de gangen zien lopen. Met die euro hebben we twintig jaar na dato nog steeds een haat-liefdeverhouding.

Destijds werd die euro aan de man gebracht met het gemak dat we er aan de grens van hadden. Nooit meer wisselen als je naar een ander DING FLOF BIPS-land op vakantie zou gaan. Een merkwaardige marketing van zo'n grootschalig monetair experiment.

Wat die euro ons nu heeft opgeleverd blijft ook nog altijd onduidelijk. In 2011 berekende het CPB dat de interne markt, dus de vrije handel, ons veel meer economisch voordeel opleverde dan die eenheidsmunt. De interne markt zou elke Nederlander €1500-2000 hebben opgeleverd, een maandsalaris. De voordelen van de euro waren hooguit een kwart daarvan, een weeksalaris.

Afgelopen week kwam het CPB opnieuw met berekeningen. Deze keer vlogen de rekenmeesters het anders aan. De interne markt die tot meer internationale handel leidde, leverde ons 3,1 procentpunt meer bruto binnenlands product (bbp) op. Als je dat omrekent, kom je om en nabij opnieuw op dat bedrag van die maandsalaris uit. Met een bbp van pak 'm beet €950 miljard is 3,1% €29,5 miljard. Als we dat over 17 miljoen mensen verdelen, zit je op een bedrag van ruim €1700.

In deze studie wordt opnieuw naar de voordelen van de euro gekeken. En wederom is het CPB zuinigjes:

Eén munt zou tot lagere transactiekosten moeten leiden, wat de handel verder bevordert. Maar dit onderzoek zou uitwijzen dat van het totale voordeel van de handelsvrijheid in de EU slechts 12% toe te schrijven is aan de euro. Dus 88% van de voordelen hadden we ook zonder die euro gehad. Als het CPB zelf aan het rekenen slaat, merkt het op dat de euro vooral gunstige effecten heeft gehad voor diensten en veel minder voor goederen.

Het CPB is dus altijd al zuinigjes geweest over de meerwaarde van de euro, zeker voor Nederland. Maar ja, dat horen ze bij de Europese instituties niet graag. Daar wordt voortdurende de loftrompet gestoken over de munt. Waar dat op gebaseerd is? Geen idee. President Christine Lagarde van de Europese Centrale Bank (ECB) deed dat nog eens op 31 december vorig jaar toen een reeks kranten in Europa, waaronder het AD, haar juichverhaal op de opiniepagina's publiceerde:

Het zijn wonderlijke mythes. In de meer doorwrochte analyses van diezelfde ECB is eerder al geconcludeerd dat de euro ervoor had moeten zorgen dat de eurolanden economisch naar elkaar toe zouden groeien (convergentie), maar dat het tegenovergestelde is gebeurd (divergentie). Je ziet ook in de praktijk van de afgelopen jaren dat de boel alleen bij elkaar te houden is met miljardenfondsen. Maar ja, dat is geen lekker verhaal op de verjaardag van de euro.

Going down...

Dat was een wilde rit op de beurs de afgelopen weken. De AEX en de meeste andere aandelenindices kachelden behoorlijk achteruit. Rond de jaarwisseling stond de AEX net boven de 800 punten, inmiddels staat ie op 744. Een daling van 7 procent. Voor andere beurzen is het niet anders.

Mijn oog viel op een artikel in NRC Handelsblad vandaag dat op de voorpagina werd aangekondigd met de tekst: 'De economie floreert, maar beleggers hebben het zwaar. Hoe kan dat?' Geinig, want de hele coronacrisis lang vroegen we ons juist het tegenovergestelde af. Aan het begin van de crisis maakten beurzen een flinke klap, maar het herstel kwam snel en tijdens de coronacrisis werden alleen maar beursrecords verpulverd. Is de beurs totaal losgezongen van de werkelijkheid?

Mijn indruk is dat beursanalisten vaak proberen de beweging op de beurs te koppelen aan een duidelijke nieuwsgebeurtenis van die dag. Maar dat lukt lang niet altijd. De grote bewegingen zijn vaak wel verklaarbaar, de trigger is niet altijd duidelijk. Wat die grote bewegingen waren? Om te beginnen is de beurs niet per se helemaal losgezongen, alleen zijn beursgenoteerde bedrijven geen gemiddelde van de Nederlandse economie. Zo zijn op beurzen grote tech-aandelen zwaar oververtegenwoordigd, bedrijven die profiteerden van de coronacrisis. Dat hun koersen stegen tijdens de crisis was dus niet heel gek. Verder was de coronacrisis vooral een crisis van het mkb, enkele uitzonderingen zoals KLM, daargelaten. Maar de kroeg om de hoek staat niet aan de AEX genoteerd.

Beurzen werden verder gestuwd door de massale steunoperaties waar overheden mee kwamen. Er is enorm veel smeermiddel de economie in gepompt. Ook kijken beurzen - als het goed is - vooruit. Dus toen wij nog in de delta-ellende zaten, keken beleggers hoe de winstgevendheid van hun aandelen in de toekomst zouden zijn. Een weerspiegeling van de stand van de economie nú is de beurs daarmee niet. En vergeet, tot slot, niet de stimulans die vanuit centrale banken kwam. Sinds de kredietcrisis staan bij centrale banken de sluizen non-stop open.

En daar zit nu de angst van beleggers. Want met de snel oplopende inflatie zijn centrale banken hun steven aan het wenden. De een wat sneller dan de ander. Zo maakt de Fed, de Amerikaanse centrale bank, veel meer vaart, dat de Europese Centrale Bank. De Fed bouwt het stimuleringsprogramma veel sneller af en is van plan al heel snel met renteverhogingen te komen, zo maakte Fed-baas Jay Powell woensdag bekend.

Je ziet de marktrente daar al op reageren. Na jaren van vooral rentedalingen (voor Nederland tot onder het nulpunt) zie je nu de rentes oplopen. Stijgende rentes maken beleggingen in aandelen relatief onaantrekkelijker.

Denk je nu? Maar dit gaat niet over mij, wat heb ik te maken met beurskoersen en rentes? Dan nog even kort op een rij hoe deze bewegingen ook van belang zijn voor ieders portemonnee:

• Als de beurzen dalen, dalen ook jouw beleggingen. Of je nu actief bent op de beurs, of passief belegt via een beleggingsfonds.

• En beleg je niet zelf, dan belegt jouw pensioenfonds wel. Ook de rendementen voor de pensioenfondsen staan deze maand onder druk - na overigens goede rendementen in 2021, dus geen paniek.

• Stijgende rentes hebben ook impact voor pensioenen. Gaan de rentes omhoog, dan stijgen ook de dekkingsgraden. Precies wat er de afgelopen maanden aan het gebeuren is. Na jaren van financiële problemen bij de fondsen door de dalende rente, zie je nu de omgekeerde beweging. In plaats van discussies over dreigende kortingen gaat het nu ineens vooral over achterblijvende indexatie, het verhogen van pensioenen met het prijspeil. Dat is belangrijk voor gepensioneerden. Maar óók voor werkenden, want ook hun pensioenopbouw stijgt en daalt mee met kortingen en indexatie.

• Stijgende rentes ga je terugzien bij de hypotheekrentes. Daar zijn allemaal laagterecords verbroken de laatste jaren. Voor veel mensen was het lucratief hun hypotheek over te sluiten. Nu kunnen die hypotheekrentes weer een beetje gaan stijgen. Dat hoeft geen ramp te zijn. Maar voor starters op de woningmarkt is het lastig. Dankzij de lage rente was een huis soms nog wel betaalbaar. Overigens hebben die extreem lage rentes de huizenprijzen ook enorm aangejaagd.

• Uiteindelijk kan ook de spaarrente bij de banken weer gaan stijgen. Dat zal nog wel even duren. Nu zijn die rentes praktisch overal 0%. De ECB rekent banken een negatieve rente als ze geld stallen in Frankfurt. Banken moeten dus betalen als ze veel spaargeld hebben. Niet voor niets stimuleren banken hun klanten al jaren om iets anders te doen met hun spaargeld.

• Op een iets abstracter niveau, maar wel relevant voor belastingbetalers: stijgende rentes maakt staatsschuld duurder voor de minister van Financiën. Nu rekent de coalitie er nog op dat geld lenen voor de overheid gratis is. Stijgt de rente dan nemen logischerwijs de rentelasten voor de overheid toe. Met een hogere staatsschuld tot gevolg. Dat betekent onherroepelijk dat we in de toekomst meer belasting moeten betalen om die staatsschuld in de hand te houden.

Tot zover het mini-college over de rente ;-)

(Lees de analyse van collega Dorinde Meuzelaar: ECB heeft aanzienlijk minder speelruimte dan Fed. En hier mijn analyse: Uitblijven indexatie pensioenen hard gelag ouderen. Kijk hier EenVandaag terug over de ontwikkelingen bij pensioenfondsen.)

Song of the week - Fruit blijft duur - geen 0% btw

Podcast

„Vergeet de afschaffing van de jubelton, vergeet de 0% belasting op groente en fruit. Het is niet mogelijk, eerst moet alle achterstallige puin worden opgeruimd.” Samen met collega’s Herman Stam en Leon Brandsma bespreek ik de enorme uitdagingen die er liggen voor de nieuwe ministers en staatsecretarissen. „Als staatssecretaris Van Rij over vier jaar vertrekt bij de belastingdienst dan is de boel nog steeds niet op orde.” Luister de nieuwste aflevering van Kwestie van Centen hier. Ook op Spotify en iTunes.

Wil je mij als spreker?

Wil je mij boeken als spreker, panellid of columnist? Bekijk mijn profiel bij Speakers Academy of mail naar [email protected]. Of zoek contact met Sprekershuys, lees hier mijn profiel.

LinkedIn: https://www.linkedin.com/in/vissermartin/

Website: https://martinvisser.info/