Welkom aan alle nieuwe lezers. (En aan alle trouwe lezers natuurlijk.) In deze nieuwsbrief nemen we alvast een kijkje op het bordes. Wie staan daar maandag zoal en wat staat hem of haar te doen? Verder laat ik zien hoe hard de consumentenprijzen stijgen en wat dit betekent voor onze portemonnee. Voor het nieuwe kabinet is dit een lastige start, want alle ballen zijn ingezet op meer uitgeven en niet op verlagen van belastingen. Bye bye koopkracht.

Maar ik begin met corona. Het is een ingewikkeld dilemma. Omikron doet de besmettingscijfers omhoog spuiten, maar ondertussen lopen de ziekenhuizen langzaam ietsje leger. Moeten we dan wel in lockdown blijven? Horeca, detailhandel en kappers willen 15 januari weer (verantwoord) open.

Likes en reacties worden zeer op prijs gesteld. Vind je deze nieuwsbrief interessant? Laat het dan weten aan familie, vrienden en collega's.

Veel leesplezier!

Kotsmisselijk

'Je mag het best een beetje aanzetten', zegt Jan Meerman, vlak voor hij de telefoon ophangt. De directeur van INretail, die alle non-food-winkels vertegenwoordigt, is losgegaan tegen het Outbreak Management Team (OMT). Ik belde hem om de schade van de lockdown te bespreken en krijg een tirade over het OMT in het algemeen en OMT-lid Marc Bonten in het bijzonder. Bonten had bij Nieuwsuur gesuggereerd dat we voorlopig nog wel in lockdown zullen blijven, hij ziet niet gebeuren dat al die beperkende maatregelen er snel afgaan.

De woorden van Meerman aanzetten is nergens voor nodig. Ze zijn klip en klaar van zichzelf. Hij zegt 'kotsmisselijk' te worden van al die OMT'ers die een voor een langs paraderen in de media en elk hun individuele mening geven over het coronabeleid. 'En dan druk ik me nog voorzichtig uit.'

Een rondje bellen langs detailhandel, kappers en horeca maakt duidelijk dat er weinig begrip meer is voor ons eenzaam avontuur in de lockdown. Natuurlijk, er is omikron plus bijbehorende onzekerheid. Maar waarom moeten wij als enige land dan op slot? Ondertussen zien ondernemers met lede ogen aan hoe Nederlanders gaan shoppen in Belgische en Duitse steden. Het is precies de discussie die zich vrijdagavond bij OP1 ontspint, tussen OMT'er Diederik Gommers enerzijds en ondernemers anderzijds.

Dat ondernemers weer open willen, lijkt me logisch. Zij willen weer aan de slag. Maar dat ondertussen losse OMT'ers paniek blijven zaaien, irriteert ze mateloos. Zo lijkt het OMT het kabinet voor een voldongen feit te plaatsen. Voorzitter Robèr Willemsen van Koninklijke Horeca Nederland (KHN):

Het kabinet trad voor de kerst voor het eerst preventief op. Alle andere keren liep het achter de feiten aan, deze keer niet. Overigens was dat uit nood geboren. Onze ziekenhuizen lagen al halfvol en de boostercampagne bestond alleen nog op papier. Maar inmiddels daalt het aantal bezette ziekenhuisbedden en zitten we met onze boosters in de Europese middenmoot.

Maar het OMT ziet nog te veel onzekerheden rond omikron. De vraag is: wachten we die weken in onzekerheid af in lockdown of gooien we de boel toch alvast (gedeeltelijk) open? Een lastig dilemma, waar kersvers minister Ernst Kuipers zijn tanden in mag zetten. Ik voel met de ondernemers mee dat zij menen verantwoord open te kunnen. Én dat ze wel klaar zijn met die losse OMT-leden die op eigen titel alvast wat gaan vooruitblikken.

Op de dag dat we in De Telegraaf het verhaal over de ondernemers brachten, meldde het RIVM 's middags dat er rond de 25.000 besmettingen waren. Een record. De twee dagen daarna werd dat record weer verbroken.

(Lees hier het verhaal dat ik maakte over de boze ondernemers.)

Prijzen stijgen...

Het houdt niet op, niet vanzelf. De prijzen die al hard omhoog gingen, blijven stijgen. In december 2021 heeft het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) een inflatie van 6,4% gemeten. Een maand geleden stegen de prijzen nog met gemiddeld 5,9%. Hierbij kijkt het CBS naar de prijzen van een vast 'mandje' van consumentenbestedingen en vergelijkt die met de prijzen van dat mandje een jaar eerder.

In de laatste maanden van 2021 liepen de olie- en gasprijs zo hard op dat dit leidde tot ongekende inflatiecijfers. Dit niveau hebben we sinds de jaren tachtig niet meer gezien. Gemeten over het hele jaar 2021 kwam de inflatie uit op 2,8%. Dat zagen we in 2012 nog, maar toen kwam dat doordat het kabinet de btw verhoogde. Een lastenverzwaring om de overheidsbegroting op orde te krijgen. Deze keer komen de prijsstijgingen helemaal uit de economie zelf voort.

Voor de portemonnee is dit zuur. Want in bovenstaande grafiek zie je dat de groene lijn (de lonen) ruim onder de rode lijn (de inflatie) ligt. En dit beeld is heel snel gekanteld, want met Prinsjesdag (nog maar een maand of drie geleden) werd nog gerekend op een veel gematigder inflatie. De ontwikkeling van de prijzen gooit de koopkrachtplaatjes voor 2021 alsnog door de war. En overigens ook die van dit nieuwe jaar.

Aanstaande dinsdag wordt mogelijk duidelijker hoe het beeld voor dit jaar (en de jaren erna) is. Dan komt het Centraal Planbureau (CPB) met zijn doorrekening van het regeerakkoord. Dat zou er eerst niet komen en toen weer wel en nu komt het er dan inderdaad van. Een maand lang hebben we de vier politiek leiders van de coalitiepartijen op hun blauwe ogen moeten geloven dat de koopkracht stijgt en de staatsschuld amper oploopt. Dinsdag weten we of dat klopt.

Overigens is nog niet duidelijk of het CPB dan ook met nieuwe ramingen voor economische groei en inflatie rekent. Daarover doen de rekenmeesters nu nog schimmig. Dat lijkt me wel relevant. Want zoals de inflatie aantoont, is de economische wereld in korte tijd nogal veranderd. Datzelfde geldt voor de rente die de overheid betaalt over staatsleningen. De 'nieuwe' coalitie gaat er voor het gemak vanuit dat de rente voor de staat 0% blijft. Tja, gratis geld kun je gemakkelijk uitgeven. Maar de laatste twee weken loopt de rente weer langzaam op. Zet dat door, dan verandert het financiële plaatje voor de nieuwe regeringsploeg fundamenteel.

...en de lonen dan?

Terwijl de prijzen de pan uitrijzen blijven de lonen achter. Hiermee dreigt een herhaling van de jaren na de eurocrisis. Toen duurde het ook heel lang voordat vakbonden en werkgevers uit de loonmatigingsgroef kwamen. Zelfs premier Mark Rutte moest bedrijven oproepen nu eindelijk eens meer loon te betalen. Pas in 2019 begon dat een beetje zoden aan de dijk te zetten.

Dat de lonen tijdens het dieptepunt van de coronacrisis even pas op de plaats maakten, is niet zo vreemd. Maar de remweg duurt een tijdje. In 2020 waren de lonen nog steeds rond de 3%, dankzij cao's die al eerder waren afgesloten. Je ziet dat de loonontwikkeling in 2021 vaart minderde. In de eerste twee kwartalen van dat jaar stegen de cao-lonen met gemiddeld 2,2% en in de laatste twee kwartalen met 1,9%.

Veel economen voorzien dat het een tijdje gaat duren voordat die lonen hun been weer bijtrekken. Ondanks de opgeveerde economie en ondanks de krapte op de arbeidsmarkt. Door de grote flexibele schil op de arbeidsmarkt, zowel flexwerkers als zzp'ers, blijft er steeds druk op de werknemers bestaan. Een studie van De Nederlandsche Bank wees de wildgroei aan flexwerk eerder al aan als veroorzaker van de lage loonontwikkeling.

Daarnaast speelt ontegenzeggelijk de zwakte van de vakbonden een rol. Zo verloor vakbond FNV in twee jaar tijd weer 10% van haar leden. Je ziet hoe moeilijk de vakbeweging het heeft om eisen af te dwingen. Als er wordt gestaakt, zoals in de metaalsector, dan zijn het meestal estafette-stakingen, waarbij steeds één metaalbedrijf de pineut is. Maar hele sectoren platleggen lukt bijna niet meer. Werkgevers weten dat en aarzelen niet om desnoods de grootste bond te omzeilen en een dealtje te sluiten met een kleinere bond die welwillender is. Dan heeft de FNV het nakijken.

Het is ook een kwestie van mentaliteit, stelt hoogleraar arbeidsmarkt Ton Wilthagen. Vakbondsbestuurders zijn groot geworden in een cultuur van loonmatiging:

Op het bordes

Maandag staan de nieuwe ministers van kabinet-Rutte 4 op het bordes. Eindelijk. Het wordt een gemêleerd gezelschap van oude bekenden en nieuwe gezichten. Half vrouw, half man, voor Ruttes doen zeer vooruitstrevend. Alle zittenblijvers komen op een nieuwe plek. In die zin krijgt iedereen een functie elders. Wat valt op?

Mark Rutte (Algemene Zaken)

Het nieuwe elan moet niet van de VVD-premier komen. Hij is de stabiele factor, de enige die op dezelfde plek blijft zitten. Hoe zou het hem vergaan met zijn baanbrekende ideeën over de nieuwe bestuurscultuur? En overleeft hij de komende drie parlementaire enquêtes? Hoe zal de sfeer zijn in een coalitie waarin zoveel is gebeurd in de voorgaande maanden? Rutte weet dat Sigrid Kaag, Wopke Hoekstra en Gert Jan Segers hem scherp in de gaten houden. Hoe snel scheiden alsnog de wegen?

Sigrid Kaag (Financiën)

Klagen dat Kaag (D66) geen typische Financiën-profiel heeft, is een beetje flauw. Gold dat wel voor Wim Kok (FNV-voorzitter), Jan Kees de Jager (bedrijfseconoom en IT-ondernemer), Jeroen Dijsselbloem (landbouweconoom) of Wopke Hoekstra (consultant na een studie rechten)? Je kunt wel zeggen dat het opvallend is dat staatssecretaris Hans Vlijbrief (als iemand een hardcore Financiën-man is, is hij het) is gepasseerd. Kaag wil de machtigste positie in het kabinet en kan zo goed rivaal Rutte in de smiezen houden. Aast ze op zijn plek?

Wopke Hoekstra (Buitenlandse Zaken)

De overgang vanaf Financiën is geen promotie te noemen. Dat krijg je ervan als je de tweede positie in de coalitie bent kwijtgeraakt. Als minister van Financiën praatte Hoekstra (CDA) over alles mee, er wordt geen cent verplaatst zonder diens instemming. Nu heeft hij zijn eigen hoekje, als is dat hoekje wel heel erg groot. Ministers van Buitenlandse Zaken zijn meestentijds de hort op. Hoe wil hij het CDA smoel geven vanuit Vanuatu of Manilla? Of wil hij dat helemaal niet meer?

Carola Schouten (Armoedebeleid, Participatie en Pensioenen)

Op Landbouw zat Schouten (CU) met dat ingewikkelde stikstofdossier. Daarvan is ze verlost. Nu verruilt ze boze boeren voor boze bejaarden. Want als minister voor Armoedebeleid, Participatie en Pensioenen mag je aan gepensioneerden uitleggen waarom hun pensioenen bevroren zijn terwijl de pensioenkassen uitpuilen. Ook mag ze aan de slag met de Participatiewet, waaronder de bijstand valt. Opvallend: Schouten is straks minister 'voor' Armoedebeleid etc. Geen minister 'van'. Een minister 'van' is eindverantwoordelijk voor een heel departement, inclusief begroting. Een minister 'voor' speelt tweede viool. Een veredeld staatssecretariaat?

Karien van Gennip (Sociale Zaken)

In een ver verleden was deze CDA'ers staatssecretaris van Economische Zaken. Toen was Van Gennip verantwoordelijk voor 'Pieken in de delta', het programma waarmee regionale groeisectoren werden aangewezen. Nu zal ze als minister van Sociale Zaken vooral de arbeidsmarkt op haar bordje krijgen. Het vorige kabinet slaagde er niet in de doorgeslagen flexibilisering terug te dringen. Van Gennip mag dat karwei afmaken, op basis van een nogal vaag deel van het regeerakkoord.

Marnix van Rij (Fiscaliteit)

Deze andere CDA'er zal met de minister van Sociale Zaken aan de slag moeten met de arbeidsmarkt. De grote vraag is hoe je echte zzp'ers en schijnzelfstandigen uit elkaar houdt. Vroeger hadden we daarvoor de VAR, de Verklaring Arbeidsrelaties. Tegenwoordig hebben we dikke mist. Van Rij was in een ver verleden betrokken bij een vette crisis in het CDA toen hij het als partijvoorzitter wilde opnemen tegen Jaap de Hoop Scheffer als potentiële politiek leider. Recent werd hij teruggevraagd als partijvoorzitter, deze keer vanwege de puinhoop die anderen hadden veroorzaakt. De voormalig senior belastingconsultant bij Ernst & Young zei vorige week dat Nederland geen belastingparadijs is.

Micky Adriaansens (Economische Zaken)

Ministers van Economische Zaken gaan doorgaans over niet zo heel veel. Ze hebben een kleine begroting en het industriebeleid bestaat niet meer. Dus veel poen en wetgeving heeft deze VVD'er, directeur van organisatieadviesbureau Twynstra Gudde, niet in handen. Toch is het economische beleid de laatste jaren steeds belangrijker geworden. Adriaansens zal een antwoord moeten formuleren op de dreigende uittocht van grote bedrijven. Sommige zijn al weg, anderen zinspelen daarop.

Rob Jetten (Klimaat en Energie)

Net als Carola Schouten is ook deze D66'er een minister 'voor'. De tweede man van D66 is beloond met een typische D66-portefeuille. En ga er maar aanstaan. Het nieuwe kabinet wil met een klimaatfonds van €35 miljard komen. Geld uitdelen is niet zo moeilijk, maar Jetten moet ervoor zorgen dat het geld ook goed besteed is. Én hij moet recht breien wat de vorige keer verkeerd ging: klimaatbeleid heeft draagvlak in de samenleving nodig.

Hugo de Jonge (Volkshuisvesting)

We hebben weer een woonminister. Er moeten 100.000 woningen per jaar worden gebouwd, dat lukte de vorige kabinetsperiode steeds maar niet. Het CDA schuift zijn meest veelbelovende politicus naar voren. Van beloofde testen, vaccinaties en boosters gaan we nu naar beloofde huizen. De Jonge mag de ene crisis voor de andere verruilen. Misschien dat deze portefeuille voor hem iets minder hectisch is, maar toch zullen veel ogen op hem gericht blijven: de wooncrisis staat met stip op nummer één van meest dringende problemen in dit land.

Ernst Kuipers (Volksgezondheid)

Hij moest eerst nog even lid worden van D66, maar nu ligt de weg vrij voor onze nationale 'beddenbaas' om minister te worden. De afgelopen jaren was hij de trouwe lakei. Soms prikkelde hij met zijn optredens in de media, maar meestal was hij de minister ten dienste met zijn politieke en bezwerende antwoorden. Terwijl ic-baas Diederik Gommers het vuurtje opstookte over een dreigende code zwart, zei Kuipers alweer snel dat die crisis bezworen was. Met het academische ziekenhuis in Rotterdam heeft Kuipers ervaring met het aansturen van een complexe organisatie. Maar hoe houdt hij zich tegenover hijgerige Tweede Kamerleden? Volkgezondheid krijgt met Kuipers weer een medicus aan het roer. Voordeel: hij heeft verstand van zaken. Nadeel: als coronaminister moet hij meer belangen meewegen dan alleen die van de zorgsector, zeker nu de capaciteit van de zorg een beperkende voorwaarde van de economie is geworden. Hoe slaat deze balans uit?

Aukje de Vries (Toeslagen)

Dit VVD-Kamerlid wordt 'beloond' met het staatssecretariaat dat met Toeslagen is belast. Zij neemt de ondankbare taak van Alexandra van Huffelen over. Die mocht elke paar weken een nieuw 'beste ouders'-filmpje opnemen, om maar weer eens uit te leggen hoezeer het haar speet dat de compensatie opnieuw op zich liet wachten. De Vries was in de Kamer woordvoerder coronabeleid en daarmee soms als de kop van Jut. Het lijkt erop dat sommige mensen zó graag bewindspersoon lijken te willen worden dat ze elke portefeuille accepteren. Is deze raspolitica de complexe structuren van de Toeslagendienst de baas? En gaat zijn het nogal vage plan voor afschaffing van de toeslagen uitwerken?

Hans Vijlbrief (Mijnbouw)

Ach. Waarom? Hoezo? De D66'er kwam twee jaar geleden uit Brussel, gaf een topbaan bij de eurogroep op om staatssecretaris Fiscaliteit te worden. En wat is zijn beloning? Het gloednieuwe Mijnbouw. Ik wist niet dat we nog mijnen hadden. Vijlbrief ongetwijfeld ook niet. Zitten hij en Aukje de Vries klaar om geofferd te worden na de parlementaire enquêtes? Vijlbrief zal de compensatie voor de Groningse gasslachtoffers moeten regelen - eindelijk. Lekkere start ook nu het vorige kabinet nog net even de gaskraan weer opendraait. Sterkte.

(Lees mijn column: Staan ministers straks bibberend op het bordes?)

Song of the week - Een nieuw kabinet, een nieuw geluid

Podcast

In de speciale eindejaars-aflevering van de podcast Kwestie van Centen blikken Herman Stam en ik traditiegetrouw terug op de grote economische thema’s van 2021. Luister hier die laatste aflevering. Ook op Spotify en iTunes.

De Slimste Mens

Het was een enerverende week. Iedere avond zat ik met het gezin op de bank naar De Slimste Mens te kijken. De kinderen stuiterden tijdens de quiz door de woonkamer van opwinding. Ik ben heel blij dat ik er zeven afleveringen in mocht zitten, wie had dat gedacht? Ik ben benieuwd hoe hoog ik in het klassement voor de finaleweek eindig. Terugkijken kan op NPO Start.

Wil je mij als spreker?

Wil je mij boeken als spreker, panellid of columnist? Bekijk mijn profiel bij Speakers Academy of mail naar [email protected]. Of zoek contact met Sprekershuys, lees hier mijn profiel.

LinkedIn: https://www.linkedin.com/in/vissermartin/

Website: https://martinvisser.info/