Op de eerste dag van 2022 een nieuwe nieuwsbrief. Met een voorzichtig positieve vooruitblik op het nieuwe jaar (fingers crossed) en een In Memoriam van dwarse denker Robin Fransman. Op deze brakke ochtend zal ik jullie niet vermoeien met ingewikkelde grafieken en technische verhalen. Hopelijk vind je in de nieuwsbrief een paar prettige leesverhalen.

Reacties en likes worden zeer op prijs gesteld. Vind je de nieuwsbrief de moeite waard, laat je dat dan ook weten aan familie, vrienden en collega's? Er kunnen nog best een paar vaste lezers bij.

Zoals altijd: veel leesplezier!

Een nieuw jaar

Kerst was stil, oud & nieuw bescheiden, maar als je gezegend bent met een lief gezin mag je niet klagen. Met de kerstdagen 'restaurantje spelen', waarbij iedereen een gang voor zijn rekening neemt, ook de kinderen. Lekker kneuterig met elkaar in de keuken alles voorbereiden, een spelletje doen en dan tegen etenstijd vliegt iedereen naar boven om feestelijke kleding aan te trekken. Dan voelt de lockdown en alle corona-misere heel ver weg.

Persoonlijk vond ik het wel weer slikken dat de kerstdiensten in de kerk online moesten. De kerstnachtdienst die we normaliter bezoeken in de Amstelkerk op het Amsterdamse Amstelveld is sfeervol en warm. Zowel de doorsnee kerkganger als mensen uit de buurt komen dan samen om te zingen en te luisteren naar de kerstboodschap. De dag daarna is er het kerstfeest voor de kinderen. Dit jaar opnieuw vooral met allerlei opgenomen filmpjes van de kinderen. Het voelt allemaal nogal karig aan.

Maar gek genoeg begint zo'n derde lockdown ook wel weer te wennen. Oud & nieuw vieren we meestal al met z'n vieren, dus dat maakt niet zoveel uit. Dat we niet kunnen shoppen, naar het museum kunnen of naar de bios, is jammer, maar ook wel weer overkomelijk. Bij elke glimp winterzon gaan we naar buiten voor een wandelingetje.

Toch hoop ik voor mezelf en voor iedereen dat dit niet te lang duurt. De tekenen rond omikron zijn gunstig. Dat zou kunnen betekenen dat deze lockdown misschien niet heel lang duurt. Dan kunnen we al snel weer wat onbekommerder erop uit, kunnen we vrienden kunnen bezoeken, naar familie gaan. En dan de kinderen weer naar school - want van dat thuisonderwijs wordt echt niemand gelukkig.

Ik ga hoopvol het nieuwe jaar in. Bij deze wens ik jou ook het allerbeste voor 2022! Dat het maar een jaar mag worden met hernieuwde hoop, mooie concerten en theatervoorstellingen, fijne avondjes in de kroeg, zweterige uurtjes in de sportschool en vooral veel warmte en liefde van vrienden en familie. Gelukkig nieuwjaar!

Witte jassen

Mogen we concluderen dat 2021 een beetje tegenviel? Ik zeg het maar voorzichtig. Aan het begin van het jaar maakten we ons boos over de trage start van de vaccinatiecampagne (déjà-vu), want de prik zou ons uit de crisis halen. Wat was ik blij met mijn eerste coronaprik in juni, en de tweede de dag na mijn verjaardag in juli. Bleven we in 2020 voor de zekerheid nog maar in eigen land, in 2021 gingen we weer lekker op vakantie in Frankrijk - met een spuit in de arm.

Weliswaar wist ik dat er tegenvallers konden komen. Zeker omdat je aan alles merkte dat het kabinet geen plan had. Denken in scenario's vindt men in Den Haag nog altijd heel erg moeilijk. Als journalist bleef ik sceptisch en kritisch, maar hé: ik ben ook maar een mens. Als mens wilde ik geloven dat het vanaf de zomer zo'n beetje voorbij was.

Ik ging weer eens uit eten, bezocht begin juli aarzelend een 1,5meter-concert in Carré, stapte in het najaar in een bomvolle tram, bleef later in het najaar tot twaalf uur hangen in een volle kroeg. Wat een feest was het om te zien dat we dat met z'n allen weer deden en durfden. Blijkbaar waren we door corona niet zó bang geworden, dat het oude leven zijn gang niet meer zou gaan. Ik heb in een nieuwjaarsprogramma volgens mij vol bravoure nog voorspeld dat de drie klapzoenen terug zouden komen. Het 'oude normaal' lonkte weer - en was zelfs even terug.

Heel even maar. En toen kwam Delta en een tijdje later Omikron. De rest is geschiedenis.

De vraag is nu wat 2022 gaat brengen. Opvallend genoeg zijn de deskundigen nogal positief. Gezonheidseconoom Xander Koolman denkt dat de situatie in het nieuwe jaar zal 'stabiliseren'. Hij trekt een parallel met de hiv-crisis. Net als hiv is ook corona niet weg, maar kunnen we er straks wel mee leven. Zeker als nieuwe varianten, net als omikron, minder dodelijk zijn. Weliswaar blijven er mensen ziek worden, en krijg je ziekenhuisopnames, zo voorspelt hij, maar minder sterfte. Maar dan loop je wel onherroepelijk tegen de zorgcapaciteit aan:

Als dit scenario uitkomt, dan zijn lockdowns niet meer nodig. Míts er meer ic-bedden komen. En daar wringt de schoen, zo beschreef ik vorige week ook al. Tijdens de coronacrisis was de gezondheidszorg steeds leidend, tekenend is dat de minister van Volksgezondheid de 'coronaminister' is. Terwijl de zorg maar één van de belangen vertegenwoordigt in de crisis. Als de zorgcapaciteit de beperkende voorwaarde is voor samenleving en economie, wie weegt op welke manier die belangen tegen elkaar af?

Nu 'beddenbaas' Ernst Kuipers de nieuwe Hugo de Jonge wordt, vrees ik dat de zorg nog steeds bepalend zal zijn tijdens deze crisis. Moet een voormalig ziekenhuisbestuurder dan afwegen hoeveel ruimte de samenleving krijgt? Ik ben daar best sceptisch over.

Maar je kunt er ook anders tegenaan kijken, zo zei opnieuw gezondheidseconoom Koolman:

Op Twitter was hij het eens met mijn conclusie dat nu ten onrechte de gezondheidszorg steeds de bepalende factor is geweest. Maar als íemand de ziekenhuizen in beweging kan krijgen om de capaciteit uit te breiden, is het misschien wel Kuipers:

(Lees hier mijn column: Blijven 'witte jassen' bepalend in coronacrisis?. Hier is mijn column: Laten we er voor 2022 maar het beste van hopen.)

Mr. Duplo

Robin Fransman is er niet meer. Na bijna twee jaar verbeten strijd tegen het coronabeleid is de 53-jarige politicoloog bezweken aan de gevolgen van corona. Een tragische spelling van het lot.

Fransman was lid van Het Crisisdiner, een economenclub die werd opgericht tijdens de bankencrisis. In die club wordt af en toe gegeten en daarbij veel gediscussieerd. Zelfs schuif ik pas sinds kort hierbij aan. In de groepsapp ging deze week het bericht over zijn overlijden rond. Ik kon het amper bevatten.

Fransman kreeg bredere bekendheid als voorman van Herstel-NL, een initiatief van economen en artsen die pleitten voor een radicaal andere corona-aanpak. Daarbij zou niet meer de hele samenleving moeten zuchten onder collectieve beperkingen, maar moesten de kwetsbaren (grofweg de 60-plussers) gescheiden worden van de niet-kwetsbaren. Zo kon het leven van niet-kwetsbaren doorgaan, terwijl kwetsbaren beschermd zouden worden. Het plan kreeg geen enkele navolging. Niet omdat niemand inzag welke prijs jongeren en veel andere niet-kwetsbaren nu betalen, maar vanwege de onuitvoerbaarheid. En voor sommigen vanwege de niet-ethische kanten aan dit plan.

Libertair Fransman kon moeilijk verkroppen dat de samenleving zoveel vrijheden werden ontnomen. Én dat we daar met z'n allen zo mak in meegingen. Vanaf het allereerste moment van de pandemie zocht hij cijfers, ging hij rekenen en zo kwam hij al heel snel tot de conclusie dat we met zijn allen de risico's van corona schromelijk overschatten. Zo vroeg hij zich af waarom we geen helm droegen tijdens het fietsen, maar onszelf wel opsloten voor corona. Terwijl de kans op een dodelijk fietsongeluk voor veel leeftijdsgroepen aanzienlijk hoger is dan de kans aan corona te overlijden, zo concludeerde hij op basis van bij elkaar gevonden sterftecijfers.

Ik had al vrij snel moeite met zijn stelligheid. Zeker in die eerste weken en maanden was er nog zoveel onzekerheid. Hoe kun je dan met zoveel aplomb stellen dat alle beleidsmakers het bij het verkeerde eind hebben? Als econoom begreep ik zijn behoefte aan cijfermatige onderbouwing, als mens had ik juist begrip voor de op safe spelende overheden. Daarbij: veel mensen kozen er uit zichzelf al voor om veel voorzichtiger te doen. Ik weet nog goed hoe wij in de eerste lockdown mensen meden, domweg omdat we heel bezorgd waren voor het onbekende.

De radicaliteit van Fransman ging steeds verder. Hij zag dat zijn Herstel-NL geen poot aan de grond kreeg in de politiek en ook amper in de publieke opinie. Zelfs niet toen gevestigde namen als Coen Teulings (oud-Centraal Planbureau) en Barbara Baarsma (Rabobank, SER) zich aan het initiatief verbonden. Sterker nog, toen Herstel-NL voor een activistische reclamecampagne koos, vertrokken die gevestigde namen. Fransman suggereerde dat hier politieke krachten aan het werk waren, de betrokkenen ontkenden dat.

Daarna bleef hij vasthoudend, met name in zijn tweets. Er ontstond verwijdering met veel van zijn contacten. Anna Dijkman van het FD beschreef dat treffend:

Zijn activisme leidde zelfs tot een breuk met zijn werkgever De Argumentenfabriek:

Het is schrijnend dat het zover moest komen. Maar het is ook mooi dat De Argumentenfabriek beschrijft hoe ook zijn radicaliteit integer was. Hij vocht voor iets waar hij werkelijk in geloofde. Toch heb ik er heel gemengde gevoelens over. Het is zo jammer dat hij hier zo ver in ging dat hij afscheid nam van tal van zijn contacten. Dat hij - in mijn optiek - in een tunnel van het eigen gelijk terechtkwam.

Die houding had eerder zoveel goeds en verfrissends gebracht. Fransman werkte in de financiële sector en was lid van de VVD. Maar hij viel daarin juist op door zijn verrassende ideeën en pleidooien. Al heel vroeg kraakte hij het toeslagensysteem als een 'rondpompcircus'. Hij maande vakbonden om hogere lonen te eisen. Hij steunde diezelfde vakbonden in hun eis om het minimumloon verhoogd te krijgen. Hij hekelde de doorgeslagen spaarzucht van Nederlanders. Dat leidde tot het interessante boek Sparen is geen deugd. Ik mocht destijds zijn boekpresentatie leiden, waar hij in gesprek ging met DNB-president Klaas Knot.

Steeds zocht hij het economische debat op. En wilde hij graag uitleggen hoe dingen écht werkten. Met als opmerkelijk hoogtepunt zijn Duplo-filmpjes voor website Das Kapital. Met meegebrachte blokken van zijn kinderen wist hij zelfs de kwantitatieve verruiming door de Europese Centrale Bank inzichtelijk te maken. Hier was een bevlogen docent aan het werk.

Al die jaren werkte hij voor een bank, een toezichthouder, een adviesbureau, maar steeds was hij vooral van zichzelf. Hij zocht altijd de ruimte om zijn oorspronkelijke gedachten te ventileren. Zo deed hij dat tot het bittere eind. Dat juist hij, kritisch op het coronabeleid én kritisch op de vaccinatiedrang, zou komen te overlijden aan corona is ronduit afschuwelijk. Hij wist dat deze kans heel klein was, maar niet nul.

Song of the week - 2022: nieuw jaar, nieuwe kansen

Podcast

In de speciale eindejaars-aflevering van de podcast Kwestie van Centen blikken Herman Stam en ik traditiegetrouw terug op de grote economische thema’s van 2021. Luister hier die laatste aflevering. Ook op Spotify en iTunes.

Slimste mens

Al jaren ben ik fan van tv-quiz De Slimste Mens. Ik was dan ook vereerd toen ik werd gevraagd voor de winter-editie. Sinds afgelopen dinsdag zit in erin en maandag mag ik voor mijn vijfde aflevering. Dat belooft weer spannend te worden.

Kijk hier de afleveringen terug.

Wil je mij als spreker?

Wil je mij boeken als spreker, panellid of columnist? Bekijk mijn profiel bij Speakers Academy of mail naar [email protected]. Of zoek contact met Sprekershuys, lees hier mijn profiel.

LinkedIn: https://www.linkedin.com/in/vissermartin/

Website: https://martinvisser.info/