Eindelijk is daar dan het regeerakkoord. De grapjes over het motto waren niet van de lucht. Moesten we van Rutte III 'vertrouwen in de toekomst' hebben. Nu moeten we van Rutte IV 'omzien naar elkaar' en 'vooruitkijken naar de toekomst'. Spat het elan nu van de pagina's af? Wat in ieder geval duidelijk is dat het elan gekocht gaat worden. De staatsschuld loopt op, het begrotingstekort groeit, de Europese regels worden in de prullenbank gegooid. Ondertussen laait er een debat op over de zorgkosten. Bezuinigt Rutte IV nu wel of niet stilletjes op de gezondheidszorg?

In deze nieuwsbrief ga ik vooral in op die financiële vragen. Er valt nog veel meer te zeggen over het regeerakkoord en er was ook nog nieuws van de Amerikaanse, Britse en Europese centrale banken, maar daar kom ik later op terug. Eerst maar eens die financiële onderbouwing van Rutte IV tegen het licht houden.

Zoals altijd zijn reacties en likes zeer welkom. Vind je de nieuwsbrief interessant? Laat het je collega's, vrienden en familie weten.

Veel leesplezier.

Bye bye vrekkige vier

De bestedingsdrang van het nieuwe kabinet is ongekend. Er gaat kwistig met miljarden worden gestrooid. Geld is gratis, dus dan is de verleiding groot dat beloofde elan gewoon te kopen. Al te moeilijke beslissingen worden uitgesteld (of wat verstopt - zie zorgkosten), het is allemaal 'investeren' wat de klok slaat.

In dit plaatje zie je wat de plannen doen voor het begrotingssaldo. Terwijl veel voorgaande kabinetten streefden naar een overschot op de begroting is de inzet van Rutte IV een begrotingstekort van 2,5%.

Terwijl Wopke Hoekstra en Mark Rutte zich in Europa steeds als zuinigerds opstelden, ze waren de 'frugal four' met Oostenrijk, Denemarken en Zweden, gaan de regels nu opzij. Er wordt niet meer voor gekozen om de staatsschuld in economisch goede tijden te verlagen. Die loopt zelfs iets op. Weliswaar niet schrikbarend, net boven de 60%. Maar daarbij gaat de nieuwe regering er voor het gemak vanuit dat de rente de komende jaren 0% blijft - en het is zeer de vraag of geld voor Den Haag gratis blijft.

Bij het streven naar een begrotingstekort zie je dat de Europese begrotingsregels helemaal aan de laars gelapt worden. Rutte IV mikt op een begrotingstekort van 1,75% op de lange termijn. Volgens de Europese afspraken moet je proberen het tekort weg te werken als het economisch goed gaat. Dat is vertaald in een begrotingsdoel van -0,5% op langere termijn. Daar wijkt die -1,75% dus heel fors vanaf.

Dit betekent twee dingen. Een: Rutte IV kan niet meer optreden als een van de vrekkige vier in Europa. Met dit regeerakkoord is een voorschot genomen op vergaande versoepeling van de begrotingsregels en de coalitie vindt dat nu blijkbaar prima. Twee: er wordt gekozen voor een mañana mañana-filosofie. Laat die tekorten maar oplopen, we zien later wel hoe we dat oplossen.

Je kunt stellen dat we ons dit nu kunnen veroorloven. Maar dan nog wringt er iets. Hoe kunnen Rutte en Hoekstra zowel hun oude beleid als dit nieuwe beleid 'prudent' noemen? Hoe geloofwaardig is deze totale koerswijziging? Ik vind het in ieder geval moeilijk te geloven. Het lijkt me politiek opportunisme van de bovenste plank.

Minder meer

Zijn de bezuinigingen in de zorg de nieuwe dividendbelasting? Om effectief oppositie te kunnen voeren tegen een net verschenen regeerakkoord is het handig als het verzet zich richt tegen een gezamenlijk onderdeel. Vier jaar geleden was dat de afschaffing van de dividendbelasting, deze keer leken dat de zorgkosten te gaan worden. Maar de coalitie reageerde stoïcijns. Van bezuinigingen is geen sprake.

Laten we kijken wat er gebeurt met de kosten voor de gezondheidszorg. Steekt Rutte IV nu extra geld in de zorg of niet? Wordt er grof bezuinigd of is dat slechts een frame van de oppositie? Helaas lopen we hier tegen de semantiek van de overheidsfinanciën aan.... en heeft iedereen een beetje gelijk.

Dat komt omdat bezuinigen in de politiek bijna altijd 'minder meer' uitgeven is. Regeringsplannen worden altijd gemaakt bovenop een zogenaamd basispad. Dat is de groei van de overheidsuitgaven als je niks zou doen behalve het staande beleid. In doorrekeningen op Prinsjesdag en bij een regeerakkoord zie je dan ook altijd stijging of daling van de overheidsuitgaven ten opzichte van dat pad.

Zo gaat het met lastenverlichting ook. Kabinetten kondigen graag aan dat ze de belastingen verlagen. Maar ook dat is ten opzichte van het basispad. In het lopende beleid zitten vaak al allerlei maatregelen die tot stijgende lasten leiden. Nu is dat bijvoorbeeld de verlaging van de hypotheekrenteaftrek die door vorige regeringen is ingezet. Rutte IV kondigt met trots aan dat het de belastingen met €3 miljard euro gaat verlagen voor de burgers.

In bovenstaande tabel zie je dat de lasten van burgers in de jaren 2023-2025 met bijna €3 miljard omlaag gaan. Het is iets minder doordat er ook nog aan andere lastenknoppen gedraaid wordt. Zo gaat de accijns op tabak omhoog en ook de verbruiksbelasting op bier en frisdranken. Maar hier zie je dat burgers echt minder belasting gaan betalen. Maar merk je dat straks in je portemonnee?

Ik ben bang van niet. Want kijk eens wat er gebeurt? Inclusief het basispad - de al lopende lastenontwikkeling - gaan de belastingen juist omhóóg. Tenminste, vanaf 2023. Oplopend tot een lastenverzwaring van €1,8 miljard in 2025. Rutte IV zorgt er dus alleen voor dat de belastingverhoging minder groot is dan er al reeds in de pijplijn zat.

Dus bij de belastingen doet de coalitie wél alsof ze lastenverlichting geven - en wordt dat basispad terzijde geschoven. Maar bij de gezondheidszorgkosten mag de ingreep ineens geen bezuiniging heten? Dan wordt dat flauw gevonden en is het 'minder meer'. Prima om dat aan te houden, want het klopt dat de zorguitgaven onder Rutte IV zullen blijven stijgen. Maar zullen we dan ook stoppen om de belastingverhoging in de komende jaren een belastingverlaging te noemen?

(Lees hier het regeerakkoord en hier de financiële onderbouwing.)

Zorgkosten

Goed, dat is nu duidelijk. De zorgkosten blijven stijgen. Maar Rutte IV kiest voor 'minder meer'. De oppositie mag dat blijkbaar geen bezuiniging noemen. De coalitie zelf noemt het wel gewoon een 'ombuiging', Haags jargon voor... inderdaad: bezuiniging.

Je ziet wat de overheidsuitgaven doen onder Rutte IV (bovenop het basispad). In 2025 zijn er voor €1,2 miljard aan 'ombuigingen'. En in de jaren na Rutte IV is er een structurele ombuiging van €5,9 miljard voorzien. Daar staan stijgende overheidsuitgaven tegenover, de 'intensiveringen'. Maar de voetnoot verklaart waar die 'ombuigingen' vandaan komen: de zorg. Daar wordt zelfs gesproken van 'een besparing'. Maar noem het vooral geen bezuiniging!!

Overigens staat deze analyse nog helemaal los van de vraag of het terecht is dat Rutte IV dit doet. Ik denk namelijk dat het onontkoombaar is de zorgkosten kritisch tegen het licht te houden. Anders dreigen die zorgkosten alle andere overheidsuitgaven weg te drukken. Door vergrijzing en technologische ontwikkelingen wordt de gezondheidszorg gaandeweg onbetaalbaar, zo waarschuwen tal van adviesorganen al jaren.

Maar het gaat me er nu om om te begrijpen wat er financieel gebeurt en hoe Rutte IV dat probeert te verkopen. Want bezuinigen op de zorg is heel moeilijk politiek verkoopbaar nu er een coronacrisis is. Vandaar dat dit spel met woorden is ontstaan. Rutte IV probeert stilletjes te bezuinigen. Én de coalitie tilt de grootste besparing over de eigen regeerperiode heen en boekt die alvast in voor de jaren na 2025.

Maar ook in de lopende regeerperiode zie je dat er wel degelijk duidelijke beleidskeuzes worden gemaakt. Kijk maar eens naar de verdeling van de overheidsuitgaven per post. Ik heb het aandeel van Sociale Zekerheid, Zorg, Onderwijs, Gemeente- en Provinciefonds, Internationale Samenwerking en Defensie (de grootste posten) op een rij gezet. Welk deel van de begroting verbruiken zij? In de lichte kleuren zie je steeds het basispad in 2022 en 2026, in de donkere kleuren zie je de aandelen inclusief de nieuwe regeringsplannen.

Wat je bijvoorbeeld ziet is dat de zorgkosten zonder nieuw beleid een fors groter deel van de begroting zouden opsnoepen. De zorg zou volgend jaar 26,3% van de overheidsbegroting kosten, en dat aandeel zou dan in 2026 naar 27,6% groeien. Door het beleid van Rutte IV komt hier in de komende jaren al een knik in, waardoor dat aandeel in 2026 uitkomt op 25,4%. In euro's: de zorg zou in 2026 €95,3 miljard kosten. Maar door ingrepen van Rutte IV komt die post uit op €94,5 miljard.

Ondanks dat Rutte IV de komende tijd ook extra geld in de zorg wil steken. Zo is het nieuwe kabinet van plan geld te steken in de 'pandemische paraatheid'. Dat klinkt heel ferm, maar het gaat uiteindelijk 'maar' om €300 miljoen. Het gelijk houden van het eigen risico in de zorg kost meer geld.

Hoe zorgt Rutte IV ervoor dat de zorgkosten in 2026 lager uitkomen (jaja, ten opzichte van het basispad)? Daar komt de post 'Integraal Zorgakkoord' om de hoek kijken. Hiervoor is uiteindelijk een besparing van €1,3 miljard ingeboekt.

Met dergelijke akkoorden is VVD-minister Edith Schippers begonnen. Door productieplafonds met de zorgsectoren af te spreken werden de kosten in toom gehouden. Het klinkt mooi dat de regeldruk verminderd wordt, zoals het regeerakkoord schrijft. Maar er schuilen ook moeilijker keuzes achter. Zo is 'gepast gebruik' een poging om de zorg effectiever en daarmee efficiënter te maken. Het zijn allemaal wat verhullende termen om toch te pogen de omvang van het zorgpakket in bedwang te houden.

En de grote klappers komen in de jaren na Rutte IV. Er wordt een structurele besparing op de zorg ingeboekt van €4,5 miljard. In een van de tabellen staat daar het jaar 2052 bij. Daardoor wordt wel gesteld dat dit helemaal geen pijn kan doen in de komende tijd.

Op Twitter raakte ik in discussie met Mathijs Bouman die ook de bezuinigingsdiscussie wegwuift. Omdat het niet om echte bezuinigingen zou gaan én omdat het pas in sint Juttemis is. Dat die €4,5 miljard uiteindelijk pas in 2052 zou worden bereikt, staat inderdaad in de financiële stukken:

Het is wel interessant om te bekijken wat de hoofdbestanddelen zijn van die besparing van €4,5 miljard in de pruimentijd.

Er staan drie grote posten ingeboekt: €1,5 miljard voor het Integraal Zorgakkoord (voor 2027). Die hebben we hierboven al besproken. Dan €1,2 miljard voor scheiden van wonen en zorg (die is pas gerealiseerd in 2052) en dan nog €1,1 miljard voor 'passende zorg' (te realiseren in 2037). Het is dus niet zo dat die volledige besparing pas in 2052 valt. Blijkbaar zet Rutte IV wel degelijk in de komende jaren die gewenste besparing in.

Scheiden van wonen en zorg betekent dat mensen in een verpleeghuis volledig voor het wonen zouden moeten betalen en dat alleen de zorg nog vergoed wordt. Dat is een idee voor de hele lange termijn. Maar die twee andere posten wijzen allebei dezelfde richting op: zorg effectiever en efficiënter maken. En dat blijkt ook wel uit de toelichting op 'passende zorg':

Zo staat in het de financiële onderbouwing. In het regeerakkoord zelf staat dit:

Mij lijkt dit zeer nodig, anders zullen de zorgkosten de pan uitrijzen. Maar achter deze wat verhullende termen zullen in de komende jaren hoe dan ook moeilijke beslissingen schuilgaan. Je kunt niet zonder pijn de zorgkosten afremmen.

Song of the week - Coalitie wil vooruitkijken

Podcast

Miljarden voor klimaat, onderwijs, stikstof, defensie en woningbouw. De plannen van kabinet Rutte IV zijn ambitieus en risicovol, leg ik uit in de podcast Kwestie van Centen. Ik word nogal cynisch van het akkoord: „De politiek probeert het vertrouwen van de kiezer terug te kopen. Ik ben benieuwd wat hier over twee jaar van terecht is gekomen.” Samen met DFT-chef Herman Stam analyseer ik wat het regeerakkoord betekent voor de portemonnee van huizenbezitters, gepensioneerden, werkenden en zzp’ers. Ook de ‘bezuinigingen’ in de zorg komen aan bod, net als de nieuwe bestuurscultuur en de zoektocht naar een minister van Financiën met spendeerzucht. Luister hier de nieuwste aflevering van onze podcast. Ook op Spotify en iTunes.

Wil je mij als spreker?

Wil je mij boeken als spreker, panellid of columnist? Bekijk mijn profiel bij Speakers Academy of mail naar [email protected]. Of zoek contact met Sprekershuys, lees hier mijn profiel.

LinkedIn: https://www.linkedin.com/in/vissermartin/

Website: https://martinvisser.info/