- Achter de cijfers
- Posts
- Achter de cijfers - Editie #141: over Ruttes mislukte ambities, verdwenen vertrouwen, zwabberend 2G en Shells vertrek
Achter de cijfers - Editie #141: over Ruttes mislukte ambities, verdwenen vertrouwen, zwabberend 2G en Shells vertrek
Hier is weer een nieuwe 'Achter de cijfers', de wekelijkse nieuwsbrief over economie en maatschappij, met een vleugje politiek. Nog een paar nachtjes slapen en dan hebben we een nieuw regeerakkoord. Eindelijk! Dan hoeven alleen nog 'de poppetjes' gevonden worden en dan zal Rutte 4 begin januari op het bordes staan. Het zal een kabinet met 'meer elan' worden. Toch?
In deze nieuwsbrief schrijf ik over dat elan en vooral over de vermeende verschillen tussen Rutte 3 en Rutte 4. Verder ga ik in op het zwalkende 2G-beleid en het verdwijnende draagvlak voor het coronabeleid. Tot slot nog een korte nabrander over het vertrek van Shell.
Vind je de nieuwsbrief interessant, laat het dan weten aan vrienden, familie en collega's. Met op- en aanmerkingen kun je altijd reageren.
Ik wens je veel leesplezier!
We zijn er bijna...
Nog een paar dagen, en dan is er eindelijk een regeerakkoord. En met een klein beetje geduld staat er dan begin volgend jaar een nieuwe ministersploeg op het bordes. Eindelijk.
En het mooie is dat die nieuwe ploeg ook 'meer elan' zal hebben dan de oude. Tenminste, dat beloofde Mark Rutte onlangs. Volgens de VVD-leider zal dat elan terug te vinden zijn in de bemensing van het kabinet. Maar ook in de andere fase waarin onze economie zich bevindt. Nu liggen er heel grote thema's op tafel die schreeuwen om een ambitieuze aanpak, aldus de premier.
Dat was bij het aantreden van Rutte 3 totaal anders. Toen krabbelden we net op uit een grote financiële crisis en moest Nederland vooral sterker gemaakt worden. Aldus, nog steeds, Mark Rutte. Daarmee typeert hij zijn huidige demissionaire kabinet als puinruimers en wederopbouwers. Rutte 4 zal vooral hemelbestormend te werk gaan.
Maar klopt dat beeld eigenlijk wel? Was het de hoofdtaak van Rutte 3 om Nederland sterker uit de crisis te halen? Laten we even kijken wanneer dat kabinet begon en waar de Nederlandse economie toen stond. We gaan terug naar oktober 2017:
Rechts naast dat zonnetje, dat is het moment dat Rutte 3 op het bordes stond. We hadden de val van Lehman Brothers in september 2008. Vanaf 2009 was het enkele jaren bal met de Grieken. En onze huizenmarkt stond in juni 2013 op zijn absolute dieptepunt. Jaren later trad het huidige kabinet aan, toen we al dik uit de crisis waren dus.
Hoezo zou Rutte 4 dan meer elan hebben dan Rutte 3? Volgens de VVD-leider liggen er nu grote uitdagingen rond klimaat, onderwijs en ondermijnende criminaliteit. Bestonden die thema's dan niet eind 2017? O jawel hoor. Sterker nog, er worden grote woorden aan deze drie thema's gewijd in het regeerakkoord van toen. Er werd een ambitieuze klimaataanpak beloofd, de bestrijding van kansenongelijkheid in het onderwijs en een harde aanpak van ondermijnende criminaliteit.
Het verhaal van Rutte zou dus niet moeten zijn dat Rutte 4 groots en meeslepend gaat zijn, maar dat Rutte 3 flink is tegengevallen. Al veel vaker heb ik in mijn nieuwsbrieven betoogd dat de agenda van het huidige demissionaire kabinet helaas nog altijd actueel is. Dan kan ik naast klimaat, onderwijs en criminaliteit ook nog noemen: huizenmarkt, arbeidsmarkt, gezondheidszorg, belasting- en toeslagenstelsel. Rutte 4 zou dus een kabinet moeten zijn dat de ambities van Rutte 3 eindelijk eens waarmaakt. Als je dat 'nieuw elan' wil noemen, vind ik dat verder prima. Maar ik vind 'achterstallig onderhoud' de lading beter dekken.
(Lees mijn column over het nieuwe elan van het nieuwe kabinet: Rutte legt mislukte ambities kabinet bloot.)
Draagvlak
Terwijl premier Mark Rutte en coronaminister Hugo de Jonge keer op keer zitten te drammen dat we ons nu eens aan de regels moeten houden, zijn de meeste Nederlanders braver dan braaf. Coronaregels worden als vanzelf weer strenger nageleefd zodra het coronavirus oplaait. Veel mensen wachten de wispelturige bewindslieden niet eens af. Het echte probleem lijkt niet te zijn dat we geen coronaregels naleven, maar dat we steeds minder naar Rutte en De Jonge willen luisteren.
Vrijdag publiceerde het RIVM nieuw gedragsonderzoek waaruit dit bleek. Het onderzoek is gedaan vlak voordat de avondlockdown inging en we nog vrij slappe maatregelen hadden. Uit de metingen zie je dat mensen tal van basisregels weer keurig naleefden. We stopten met handen schudden (voor zover we dat weer waren gaan doen), gingen weer massaler thuiswerken, hielden weer afstand en gingen vaker testen bij klachten. Als scoort dat laatste nog redelijk laag, onder de 50%. Een flink aandeel doet alleen een zelftest, ook voordat de zelftest onlangs formeel werd toegestaan.
Over naleving van de regels is er dus niet zo heel veel te klagen. Maar waar Rutte en De Jonge zich wel grote zorgen over zouden moeten maken is het dalende draagvlak. Normaliter stijgt het draagvlak voor het coronabeleid als het virus oplaait, uit dit onderzoek blijkt dat het deze keer daalde. Naar een ongekend laag niveau:
Een opvallende spanning dus. Veel Nederlanders begrijpen wel degelijk waarom strengere regels nodig zijn, maar hebben tegelijkertijd steeds minder vertrouwen in de aanpak van de overheid. Ruim meer dan de helft vond bijvoorbeeld dat de aanpak strenger moest. Slechts 8% vindt dat we het in vergelijking met andere landen goed doen.
Terwijl Rutte en De Jonge over ons klagen, klagen wij over hen. En waarover klagen we dan?
En waar zit 'm dat in?
✅ Communicatie is ruk
✅ Kabinet schiet alle kanten op
✅ Overheid weegt belangen niet eerlijk af (13/17)— Maarten Keulemans (@mkeulemans)
9:07 AM • Dec 10, 2021
Wat uit de reeks aan onderzoeken duidelijk wordt, is dat veel mensen vinden dat het kabinet te snel versoepelt en te laat aanscherpt. Er is een lakse houding bij Rutte en De Jonge en voortdurend onterecht optimisme. Daardoor ontstaat het beeld dat we steeds achter de feiten aanlopen. Dat gedoe met die booster-campagne helpt ook niet echt voor het vertrouwen. Het geeft een enorm déjà vu-gevoel.
Ondertussen heeft De Jonge ongetwijfeld het gevoel dat hij zich een slag in de rondte communiceert. Tekenend vond ik het verhaal in de Volkskrant over de twijfellijn, een initiatief van internist Robin Peeters van het Erasmus UMC. Het is zo simpel. Hij heeft een telefoonlijn waar mensen heen kunnen bellen met vragen over het vaccin. Medisch onderlegde experts beantwoorden tal van vragen en blijken heel veel twijfels weg te kunnen nemen.
Sinds wanneer die telefoonlijn bestaat? Sinds 24 november. Van dit jaar welteverstaan. Ja, ik viel ook van mijn stoel.
"Het idee voor een telefoonlijn voor twijfelaars is zo logisch en voorziet zo duidelijk in een behoefte, dat je je afvraagt waarom zoiets niet veel eerder is opgezet. Die vraag krijgen ze dan ook vaak bij de Twijfeltelefoon: Waarom zijn jullie er nu pas?"
Inmiddels is het omarmd door meer ziekenhuizen en wordt de lijn uitgebreid. Je zou denken dat Hugo de Jonge zich voor zijn kop slaat dat hij zoiets niet zelf heeft opgezet en dan veel eerder. Maar nee hoor. Zijn woordvoerder zegt:
"Om zo’n twijfelcampagne goed op te zetten, is degelijk onderzoek nodig. Tot in september zijn we bezig geweest met grootschalig vaccineren. Voor die tijd hadden we op onze sites de belangrijkste antwoorden staan over de vragen die nog steeds het vaakst worden gesteld: onder meer over vruchtbaarheid, bijwerkingen en de snelheid van de ontwikkeling van het vaccin. Als overheid kun je niet meer doen dan de feiten aandragen."
Dit vind ik echt ongelofelijk. Na de Toeslagenaffaire was een van de belangrijkste lessen dat de dienstverlening van de overheid weer persoonlijk moest zijn. Mensen willen graag een ander mens aan de telefoon als ze met vragen zitten. Dat zou bij de Belastingdienst worden opgetuigd.
Diezelfde behoefte geldt in dit geval natuurlijk ook. Je kunt communiceren via spotjes en websites tot je een ons weegt, maar er zijn altijd mensen die vragen en twijfels houden. Die kun je alleen bereiken door ze op te zoeken - zoals in sommige buurten en wijken is gebeurd - en door zo'n persoonlijk telefonisch contact. Dan blijkt dat lang niet alle vaccintwijfelaars wappies zijn, maar mensen met gewone vragen, angsten en twijfels. Die vaak met een simpel (telefoon)gesprek weg te nemen zijn.
2G
Coronaminister Hugo de Jonge heeft de behandeling van de wet die 2G mogelijk moet maken uitgesteld. Het plan om bij horeca, evenementen, cultuur en eventueel niet-essentiële winkels alleen genezen en gevaccineerde mensen toe te laten is controversieel. Maar om niet helemaal gezichtsverlies te lijden, stelt De Jonge niet alleen uit vanwege het gebrek aan politiek draagvlak. Hij haalt ook 'de huidige epidemiologische situatie en de onzekerheden rondom de Omikronvariant' erbij. Wat hem betreft praten hij en Tweede Kamer na het kerstreces weer verder.
Wat mij opvalt is dat het kabinet stilletjes een enorme draai heeft gemaakt. Laten we even teruggaan naar het moment dat 2G werd voorgesteld. Dat gebeurde op de persconferentie van vrijdag 12 november. Toen kondigden premier Mark Rutte en De Jonge nieuwe coronamaatregelen aan. De winkels en de horeca moesten om 20u dicht. Wat was toen de strategie? Rutte zei er dit over:
"Dat is een pakket waarvan we nu denken dat het voor drie weken nodig zal zijn. Die drie weken hebben we nodig om een aantal maatregelen wettelijk mogelijk te maken waarmee we het virus voor de periode daarna willen vertragen. Dat zijn dus nieuwe en andersoortige maatregelen die meer passen bij de huidige fase, waarin de meeste mensen zijn gevaccineerd. Denk aan de verdere uitbreiding van het coronatoegangsbewijs, die we overigens de vorige keer al aankondigden. Maar we willen ondernemers in bepaalde sectoren straks ook de keuze gaan bieden om te werken met een toegangsbewijs voor mensen die zijn gevaccineerd, genezen of getest of alleen voor mensen die zijn gevaccineerd en genezen. Dus wat in Duitsland, en ook bij ons al, 3G en 2G wordt genoemd."
Oftewel: de hoge besmettingsgraad zou worden bestreden met 2G. Alleen had het kabinet drie weken nodig om dat wettelijk te regelen. En tot die tijd golden tijdelijke beperkingen om de periode te overbruggen.
De Jonge zei er dit over toen:
"We staan voor de keuze: moeten we steeds een deel van de samenleving plat blijven leggen als het virus opleeft? Dat helpt absoluut om het aantal besmettingen snel omlaag te brengen, en daarmee het aantal ziekenhuisopnames. Maar het richt ook heel veel schade aan. En is het echt nodig? Of kun je met coronatoegangsbewijzen de samenleving zoveel mogelijk open houden? En is dat ook niet eerlijker tegenover al die mensen die hun verantwoordelijkheid hebben genomen en die prik al wel hebben gehaald? Als we het virus gericht de pas afsnijden, kunnen zo veel mogelijk ondernemers hun zaak draaiend houden, cafés, evenementen – gewoon open blijven voor de mensen die beschermd zijn tegen het virus. Als we liever geen onderscheid maken tussen mensen die al beschermd zijn en mensen die dat niet zijn, is de kans groter dat we - zeker in de winterperiode - allemaal met meer beperkingen moeten leven."
Het zijn lange citaten, maar die laten wel duidelijk zien waarom 2G toen van stal werd gehaald. Bij het hoge aantal besmettingen van dat moment (dik 16.000 per dag) konden horeca en winkels alleen openblijven als ze 2G zouden gaan hanteren. Zo werd 2G onderdeel van de coronabestrijding.
Maar daarvoor was geen draagvlak onder experts. Die zagen 2G helemaal niet als middel om de hoge besmettingsaantallen omlaag te krijgen. Hooguit kan 2G een middel zijn om straks delen van sectoren voorzichtig weer te openen. (Lees dit verhaal uit de Volkskrant of dit van Follow the Money.)
Het OMT vond dit op 22 november ook:
"Het OMT wil benadrukken dat voor het beperken van het aantal besmettingen het opvolging geven aan de basisregels en de collectieve maatregelen essentieel is. Alleen daarmee kunnen de nauwe contacten met hoogste risico op virusoverdracht verminderen. Een CTB-modaliteit is een middel om risico’s te beperken bij opening van sectoren, en géén maatregel om virusverspreiding te voorkomen en een epidemie te bestrijden, zoals de basisregels en collectieve maatregelen dat wel zijn."
Overigens heeft het OMT zelf ook gezwabberd. Want in het advies van 12 november stuurde het OMT juist aan op 2G. En zolang dat wettelijk niet mogelijk was, zou die 'harde klap' van Rutte soelaas moeten bieden.
Na het OMT is nu het kabinet zelf ook om. Want nu gebruikt De Jonge dit zelfs als argument om de parlementaire behandeling van 2G uit te stellen.
"Het kabinet constateert dat met de hoogte van de infectiedruk en de aanhoudende druk op de zorg de verwachting is dat er niet op korte termijn ruimte ontstaat om (delen van) sectoren waar sprake is van een omgeving met een hoog risico, met het gebruik van CTB op basis van 2G te kunnen openen. Dit geldt temeer vanwege de onzekerheden omtrent de Omikronvariant."
Dus bij dik 16.000 besmettingen kon het nog wel, bij een krappe 20.000 niet meer. Persoonlijk vind ik 2G heel ver gaan. Maar het zorgelijkst vind ik dat dit soort controversiële maatregelen worden voorgesteld op basis van ondeugdelijke onderbouwing en een steeds wijzigende argumentatie. Dat alleen al lijkt me reden om er niet zomaar mee in te stemmen.
Shell weg
Het is best pijnlijk. Premier Mark Rutte heeft zo zijn best gedaan om van de dividendbelasting af te komen om zo Unilever en Shell hier te houden. Het lukte niet. De dividendbelasting bleef. Unilever ging weg. En nu heeft Shell ook besloten volledig Brits te worden. Zonder een greintje twijfel. Vrijdag stemde 99,7% van de aandeelhouders in met het voorstel van Shell. Bye bye Shell.
Ondertussen lijmen Shell en kabinet de brokken. Ceo Ben van Beurden stuurde een brief naar het kabinet waarin geen woord meer wordt gerept over de dividendbelasting en de discussie van de afgelopen jaren, maar waarin vooral net gedaan wordt alsof er niets veranderd, nu Shells hoofdkantoor verkast:
"Shell is trots op haar Nederlandse wortels. Ook in de toekomst wil Shell een bijdrage blijven leveren aan de Nederlandse maatschappij met banen, kennis en investeringen in duurzame ontwikkeling."
Op diezelfde dag stuurde minister Stef Blok van Economische Zaken en Klimaat een brief naar de Tweede Kamer met de formele kabinetsreactie op Shells voornemen om 100% Brits te worden. Daarin gaat Blok in op de gevolgen van deze stap, maar ook 'op de gesprekken die het kabinet met Shell heeft gevoerd'.
Het eerste deel is net zo juichend als de brief van Van Beurden: Shell gaat weg maar er verandert helemaal niets!
"Het kabinet is positief dat Shell als uitkomst van deze gesprekken haar commitment naar Nederland op papier heeft gezet en openbaar heeft gemaakt. In haar brief aan het kabinet bevestigt Shell nogmaals dat haar aanwezigheid in Nederland onverminderd groot zal blijven en herbevestigt het haar plannen voor de toekomst. Niet alle plannen zijn nieuw, maar het commitment dat Shell hiermee afgeeft voor de uitvoering ervan is wel nieuw."
Daarbij wordt voor gemak onder het tapijt geveegd dat de dit commitment een garantie tot de deur heeft. Natuurlijk staakt Shell niet per direct alle lopende investeringen in Nederland, waarom zou het? Maar in de loop der jaren zal het zwaartekracht van de aandacht verschuiven. Van Beurden zal een keer opgevolgd worden, waarschijnlijk door een niet-Nederlander en dan zullen die Nederlandse wortels in de loop der jaren steeds minder waard blijken te zijn.
Niek Jan van Kesteren, oud-directeur van werkgeversorganisatie VNO-NCW, zei dat onlangs toen ik hem belde over deze stap van Shell:
"De meerwaarde van het hebben van een hoofdkantoor van een groot kapitaalkrachtig in Nederland is dat de aandacht voor Nederland groter is. Shell kan in de toekomst best zeggen dat ze de investeringen in Pernis gaan afbouwen. Mijn ervaring is dat een hoofdkantoor leidt tot betrokkenheid bij een land. Je ziet vaak dat ondernemingen met een hoofdkantoor in Amerika heel makkelijk filialen sluiten. Of dat dan een filiaal in Nederland, Denemarken of Polen is, maakt ze dan niet uit."
In de Kamerbrief noemt Blok nog wel de dividendbelasting die Shell in de weg zit. Dat die een rol heeft gespeeld in de beslissing van Shell is evident. Maar wat Blok er niet bij verteld is welke amechtige pogingen het kabinet last minute heeft gedaan om die dividendbelasting op het allerlaatste moment alsnog af te schaffen, in een paniekreactie op het zondagse telefoontje van Van Beurden.
Dat Blok daar de aandacht niet meer op wil vestigen is begrijpelijk. Het was een nogal bizarre en wanhopige poging. Maar wat Blok ook niet vermeldt, is dat Shell in de maanden daaraan voorafgaand intensief in gesprek was met het ministerie van Financiën. Daar zijn allerlei opties over tafel gegaan om Shell tegemoet te komen en de scherpste randjes van de dividendbelasting af te slijpen. Tot op het laatste moment stond het kabinet open voor een deal met dit grootbedrijf. Ondanks dat Blok schrijft dat hij in de brief 'een toelichting op de gesprekken die het kabinet met Shell heeft gevoerd' geeft, rept hij met geen woord hierover.
Song of the week - 'Rutte 4' is bijna af
Podcast
„Met het inflatiecijfer van 5,2% kunnen we spreken van een historisch moment.” In bijna veertig jaar was het inflatiecijfer niet zo hoog en voorlopig zal het niet zomaar dalen. In een nieuwe aflevering van de podcast ‘Kwestie van Centen’ bespreek ik met DFT-chef Herman Stam hoe het komt dat de inflatie zo historisch hoog is. Ook gaan zij in op de gevolgen voor het nieuwe kabinet. Tot slot vragen we ons of de centrale bankiers al in paniek raken zijn over deze extreme cijfers. Grijpt de ECB volgende week in? Luister hier de nieuwste aflevering van onze podcast. Ook op Spotify en iTunes.
Wil je mij als spreker?
Wil je mij boeken als spreker, panellid of columnist? Bekijk mijn profiel bij Speakers Academy of mail naar [email protected]. Of zoek contact met Sprekershuys, lees hier mijn profiel.
Website: https://martinvisser.info/
Reply