Alsjeblieft, een verse nieuwsbrief. Deze week extra veel aandacht voor het vertrek van Shell. Na de verhuizing van Unilever is dit een volgende klap. Tegen de trend van Brexit in verkiezen deze multinationals het Verenigd Koninkrijk boven Nederland. Is dit erg? En waarom eigenlijk? Verder kijken we naar de goede groeicijfers van de Nederlandse economie.

Veel leesplezier!

Hosanna

De economie draait als een tierelier. In het derde kwartaal was ons bruto binnenlands product (bbp) weer 1,9% hoger dan in het tweede kwartaal. Toen boekten we een groei van 3,8%. We schieten als een komeet uit de coronacrisis. Het gaat inmiddels alweer zo goed dat we terug zijn op het niveau van eind 2019. Dat hadden alle voorspellers vorig jaar niet durven hopen dat we nu alweer op pre-corona-niveau zouden zitten.

Daarmee doen we het beter dan de vier andere grote economieën in de Europese Unie: Duitsland, Frankrijk, Italië en Spanje. Die moeten dat pre-corona-niveau nog gaan halen. Deels komt dat door de structuur van onze economie. Die zuidelijke landen hebben een veel groter toerisme en hebben een relatief hardere klap gekregen. Ook is het massale thuiswerken en digitaal shoppen in Nederland een groot succes gebleken.

We zijn hard op weg om een economisch topjaar te bereiken. Oud-onderzoeker van het Centraal Planbureau twitterde daar enthousiast over:

Is het alleen maar hosanna? Gemiddeld genomen misschien wel, maar op branche- en ondernemersniveau helemaal niet. De klappen in de economie zijn heel erg ongelijk, zo niet oneerlijk, verdeeld. Het is echt niet zo dat elke horecabaas net zo enthousiast deelt in de economische impuls die we de laatste kwartalen zien.

Tekenend was het onderzoek dat de Kamer van Koophandel deed:

Je kunt goed zien hoe de pijn heel erg ongelijk is verdeeld:

De opleving is veel groter dan we hadden durven verwachten. Maar dat we op het pre-crisis-niveau zitten betekent niet dat de schade van die kleine twee jaar is ingehaald. We hadden bijna twee jaar aan groei gemist en sommige branches hebben zo harde klappen gekregen dat ze die nog lang niet te boven zijn. Dat betekent concreet dat grote verliezen zijn geleden, ingeteerd is op vermogen, schulden zijn aangegaan. Een grote faillissementsgolf wordt nog altijd niet verwacht, maar stil verdriet is er in de horeca, detailhandel, toerisme en evenementenbranche massaal. Goed om in het achterhoofd te houden als je keer op keer economische juichverhalen leest.

Shell weg

En toen ging Shell weg. Het was genoeg. De kritiek op het olieconcern hield niet meer op. Kritiek vanwege de geniepige lobby om afschaffing van de dividendbelasting, kritiek vanwege het niet betalen van winstbelasting in Nederland, kritiek om de veel te trage verduurzaming, kritiek van activistische aandeelhouders, kritiek van de rechter, kritiek op de topbeloning van 20 miljoen voor de ceo enzovoort enzovoort. Pensioenfonds ABP kondigde aan te stoppen met fossiele beleggingen, zoals in Shell. Het kabinet beloofde, na enige maatschappelijke druk, in Glasgow te stoppen met overheidsgarantie voor fossiele investeringen. Shell zit al een paar jaar in de hoek waar de klappen vallen.

En toen was het klaar voor Royal Dutch Shell dat nu het 'Koninklijke' van zich afschudt en de hoofdzetel verplaatst naar Londen.

Hiermee komt precies de voorspelling van premier Mark Rutte uit: als we de dividendbelasting niet afschaffen, dan raken we Unilever en Shell kwijt. Weet je nog? Dat Rutte 'tot in zijn diepste vezels' voelde dat die taks geschrapt moest werden? Zelfs als dat €2 miljard zou kosten.

Niemand ging mee in die gedachtengang van Rutte. Zeker toen gaandeweg bleek dat hij de enige in de coalitie was die dit wilde. Zelfs zijn eigen VVD bleek niet happig om hier zoveel geld aan te spenderen. En gaandeweg bleek ook nog eens dat het schrappen van de dividendbelasting vooral deze twee concerns ten goede kwam, of beter gezegd: buitenlandse aandeelhouders van deze twee concerns. Uiteraard begonnen mkb'ers ook te morren dat er zoveel geld werd uitgetrokken voor slechts twee multinationals.

Unilever en Shell zaten met een concreet probleem. In hun duale structuur, half Brits half Nederlands, liepen ze er tegenaan dat het ene aandeel een duidelijk nadeel kende (15% taks) ten opzichte van het andere aandeel. Overigens was dat nadeel er al vele jaren en lobbyden ze ook al vele jaren voor afschaffing van de dividendtaks. Maar al die jaren konden ze er uiteindelijk ook wel mee leven. Die duale structuur was nu eenmaal een wat onhandig compromis als gevolg van een fusie.

Maar nu was het anders, zo bleek. Nu wilden ze een keus maken voor Nederland of het Verenigd Koninkrijk. De structuur was te onhandig geworden, besluitvorming daardoor te traag. Dat zou betekenen dat je of Britse aandeelhouders moest overtuigen om de stap naar Nederland te zette. Of andersom. Unilever deed eerst een poging om volledig Nederlands te worden. Maar dat zag het Britse deel niet zitten. Daarbij was overigens helemaal niet zo duidelijk welke rol de dividendbelasting daarbij speelde. Investeerders zeiden zelf dat de notering aan de Britse beurs voor hen doorslaggevend was. Lang verhaal kort: Unilever kreeg het Britse deel niet en koos uiteindelijk voor de stap naar het Verenigd Koninkrijk en kreeg het Nederlandse deel daarvoor wel mee.

Terwijl Paul Polman, ceo van Unilever, transparant was over deze afweging, was het bij Shell schimmiger. In een interview een jaar geleden suggereerde ceo Ben van Beurden dat verhuizen een optie was:

Prompt werd het ook weer afgezwakt. Enkele weken later ontkende Van Beurden het zelfs keihard. Wel gaf hij aan dat Shell een simpeler structuur wilde, maar verhuizen? Nee, dat was geen optie.

Toch stond het afgelopen zondag als agendapunt op de bestuursvergadering. Shell koos voor de Britse zijde, belde het kabinet en maakte het nieuws maandagochtend voor beurs bekend.

Shell weg (2)

Is het erg dat Shell en Unilever vertrekken? Ja, toch wel. Je zou kunnen zeggen dat het bedrijven zijn van een voorbije tijd en dat we ons moeten richten op nieuwe innovaties, nieuwe technologie, allemaal waar. Maar de structuur van de Nederlandse economie is uniek, heel veel midden- en kleinbedrijf en een paar grote jongens die voor veel bedrijvigheid zorgen. Raak je de grote multinationals kwijt, dan raakt ook dat mkb veel kwijt. Die grote en kleinere bedrijven opereren in netwerken, idealiter samen met universiteiten en andere kennisinstellingen. Dit vertrek is hoe dan ook een verschraling.

Rutte is nogal geneigd de banen erbij te halen. Want die multinationals zouden zo goed zijn voor de werkgelegenheid. Nu is niet zo'n sterk argument in tijden van extreme krapte op de arbeidsmarkt. Het is meer een jarentachtigargument dan iets dat nu nog hout snijdt. Daarbij, hoeveel mensen werken er eigenlijk nog bij deze grote multinationals? Toen de dividendbelastingdiscussie opkwam, schreef ik daar al eens een artikel over. De portee was: multinationals hebben jaar na jaar vooral gereorganiseerd en onderdelen naar het buitenland verplaatst. In eigen land is de werkgelegenheid steeds minder indrukwekkend:

Daar komt nog bij dat met de verhuizing zelf heel weinig banen zijn gemoeid. Misschien dat er van Unilever en Shell elk zo'n tien, twaalf banen verkassen naar Londen. Daar zit niet de eerste klap. Dat netwerk van bedrijvigheid, dat ik hierboven noemde, kan wel relevant zijn. Zeker als er grote investeringen in research en innovatie in ons land worden gedaan. Het is van belang dat researchcentra hier gevestigd zijn en dat die bedrijven hier blijven investeren.

In een interview met Jinek bleef Marjan van Loon, de baas van Shell Nederland, bij hoog en bij laag volhouden dat Nederland er juist op vooruit zou gaan, omdat Shell eerder meer dan minder gaat investeren in Nederland. Tuurlijk, dat kan voor de komende tijd allemaal waar zijn. Maar het gaat erom wat er op langere termijn gebeurt. Als Van Beurden is opgevolgd door een Brit en Nederland inmiddels niet meer die ex-hoofdzetel is, maar een gewoon landenkantoor. Waarom zou een 100% Brits bedrijf dan de Nederlandse belangen extra zwaar mee willen wegen? Dat geldt voor Unilever en voor Shell: uit het oog uit het hart, er is geen enkele garantie voor toekomstige investeringen.

Tot slot verliest Nederland deze bedrijven ook als kartrekker. Bij diplomatiek verkeer bijvoorbeeld en bij handelsmissies. Dit soort grote bedrijven openen veel gemakkelijker deuren op hoog politiek niveau in allerlei buitenlanden. Halbe Zijlstra zat niet echt in de datsja van Poetin, de top van Shell zat er wel.

(Lees hier mijn column: Shell wil dolgraag het klimaat redden, zegt bijkantoorchef van Shell. Een terugblik op Shell in Nederland van collega's Edwin van der Schoot en Leon Brandsema lees je hier. En zo reageren betrokkenen en experts op het vertrek: Jaagt Nederland zijn multinationals weg?)

Shell weg (3)

Er zal paniek zijn geweest toen enkele kabinetsleden zondagmiddag in spoedoverleg gingen. Nu raakte Nederland Shell echt kwijt. De nachtmerrie van premier Mark Rutte kwam uit. Dat maakte blijkbaar iets in hem los. Want in een rare wanhopige poging heeft het kabinet nog geprobeerd om de dividendbelasting alsnog af te schaffen.

Zondagavond en maandagochtend is een serieuze poging gedaan politieke steun te krijgen voor dit voorstel. Misschien dacht Rutte de partijen te kunnen overtuigen nu zo duidelijk was dat het niet schrappen van de dividendbelasting echt tot een exit van multinationals leidt. Maar het was op voorhand kansloos. Was Rutte vergeten dat zelfs zijn coalitiegenoten er niks van moesten weten? CU-leider Gert Jan Segers vergeleek het afschaffen van de dividendbelasting steeds met het doorslikken van een meloen. Waarom zou Segers dat nu alsnog willen doen?

Deze paniekactie was het sluitstuk van enkele weken van overleg tussen Shell en het ministerie van Financiën. Het kabinet deed wel alsof het overvallen was zondag, maar achter de schermen werd als sinds september gepraat over opties om de pijn van de dividendbelasting voor Shell te verzachten. Allerlei voorstellen gingen naar verluidt heen en weer, maar het leidde tot niks.

Eén van de opties was om de dividendbelasting per saldo kalt te stellen in het bilaterale belastingverdrag dat wij met de Britten hebben. Dan zou Nederland de dividendtaks in dat belastingverdrag op 0% zetten. Maar dan waren alleen de Britse aandeelhouders geholpen, heel veel andere buitenlandse aandeelhouders niet.

En wie wist zeker of de Britten het bilaterale verdrag wel wilden openbreken om dit te regelen? Die waren juist dolblij dat ondanks de Brexit deze buit als gebraden haantjes bij hun naar binnenvlogen. Al met al een kansloze actie.

(Kijk een fragment uit talkshow Op1 terug: investeerder Eva de Mol en ik praten over het vertrek van Shell en het Nederlandse vestigingsklimaat.)

Song of the week - Kabinet poogt Shell hier te houden

Podcast

Als donderslag bij heldere hemel vertrekt Shell naar het Verenigd Koninkrijk. Een kijkje achter de schermen leert echter dat Den Haag al maanden bezig was om het energiebedrijf in Nederland te houden. In de podcast Kwestie van Centen bespreken Herman Stam en ik de stand van ons vestigingsklimaat. Moeten we ons zorgen gaan maken om onze reputatie? Luister hier de nieuwste aflevering van Kwestie van Centen. Ook op Spotify en iTunes.

Wil je mij als spreker?

Wil je mij boeken als spreker, panellid of columnist? Bekijk mijn profiel bij Speakers Academy of mail naar [email protected]. Of zoek contact met Sprekershuys, lees hier mijn profiel.

LinkedIn: https://www.linkedin.com/in/vissermartin/

Website: https://martinvisser.info/