Goedemorgen. Hier weer een gloednieuwe nieuwsbrief vol stukken over corona en over pensioenen. Het is een enorme déjà vu, ik heb het gevoel dat we dit allemaal al eens eerder hebben meegemaakt. Die 'harde klap' van lockdown-achtige maatregelen moeten we maar weer doorstaan. De vaccinatie bleek toch niet de weg naar de vrijheid. Helaas.

In deze nieuwsbrief ga ik daarop in. En ik kijk naar de besmettingsbronnen. Verder veel informatie over de toezegging van het kabinet om pensioenen versneld te verhogen. Is dat reden voor een feestje?

Ik wens je veel leesplezier. Vind je de nieuwsbrief de moeite waard, laat dat dan weten aan familie, vrienden en collega's. Likes en reacties vind ik ook altijd leuk.

Corona

Het woord 'lockdown' viel maar één keer tijdens de persconferentie van premier Mark Rutte en coronaminister Hugo de Jonge. In ontkennende zin:

Een lockdown is dit niet, ook geen milde, zo hield De Jonge ons voor. Tijdens de milde lockdown van vorig najaar ging de horeca volledig dicht en later volgden kappers en winkels. Nu wordt er (vergaand) aan de openingstijden gemorreld, ook naar en vervelend, maar geen lockdown. Afgezien van het spel met woorden is het natuurlijk een enorme domper. De vaccinatie zou de weg naar de vrijheid zijn, het liep totaal anders.

Wat is het dan wel? Rutte omschreef het maatregelenpakket als 'een harde klap van een paar weken en heel breed'. Ik ben geen viroloog, maar als een van de 17 miljoen ervaringsdeskundigen in Nederland geloof ik er geen snars van dat deze harde klap ook een korte klap zal zijn. Ik kan me niet voorstellen dat dit na drie weken over is. Toch is dit wat het kabinet ons wil doen geloven:

Oftewel: het kabinet grijpt drie weken lomp in om daarna slimme maatregelen klaar te zetten die ons door de winter moeten sleuren. En die slimme maatregel luistert naar de sexy naam '2G'. We gebruikten als '3G', maar gaan nu een stap verder. Concreet betekent dit dat ongevaccineerden bij sommige gelegenheden niet meer met een negatieve test naar binnen mogen. Toegang is alleen voor gevaccineerden en voor wie genezen is van corona. Het is het nieuwe wondermiddel.

Ongeveer een jaar geleden schreef ik al veel over toegangstesten. Dat leek toen een mooi tussenmiddel, zolang we nog niet geprikt waren. De hoop was dat we met testen (en een testbewijs als toegangsbewijs) evenementen mogelijk konden maken die anders te riskant waren. Die gedachte is nu doorgetrokken naar een vaccinatiebewijs én als middel tegen corona. '3G' en '2G' worden nu niet meer als pragmatische middelen gezien om nog iets mogelijk te maken. Nee, het kabinet wil die inzetten als maatregel om corona te bestrijden.

Uit een glashelder artikel van Volkskrant-journalist Maarten Keulemans wordt duidelijk dat dat een dubieuze strategie is:

Waar ga je die QR-codes gebruiken? Bij de hotspots van de pandemie? Nou nee, zegt TU-onderzoeker Kolen in dat stuk:

Corona (2)

Ethisch vind ik het ook een hele stap om ongevaccineerden te gaan uitsluiten van allerlei gelegenheden. Zélfs als ze negatief getest zijn. Ben je gevaccineerd, dan word je geen strobreed in de weg gelegd, ook al heb je corona en ben je niet getest.

Opvallend was de draai die De Jonge tijdens de persconferentie daarover maakte. Zijn toon was eerst nog impliciet verwijtend richting ongevaccineerden:

Ongevaccineerden zijn mensen die hun verantwoordelijkheid niet hebben genomen, aldus de coronaminister. Gaan we dan nu voor straf via '2G' uitsluiten? Nee, toen De Jonge aan dat blokje toekwam, draaide hij de redenering om. '2G' doen we juist voor de ongevaccineerden, anders zouden ze maar ziek worden:

Dit was wel een opmerkelijke staaltje om de ethische brij heendraaien. Vermoedelijk is deze redenering verzonnen samen met het OMT, want ic-baas Diederik Gommers zei later op de avond bij talkshow Jinek exact hetzelfde. Die ongevaccineerden mogen maar wat blij zijn dat de rest van Nederland bereid is ze te beschermen.

Corona (3)

Het was niet gemakkelijk om te beslissen over aanscherping van de coronaregels. Ook na het advies van het Outbreak Management Team (OMT) heeft het kabinet daar nog flink mee geworsteld. Dat is niet zo vreemd: de maatschappelijke weerzin is flink toegenomen en de belangen bij ondernemers zijn groot. Waar komen de besmettingen vandaan en hoe bestrijd je deze nieuwe golf het beste?

Het ligt voor de hand dat bijeenkomsten met veel mensen tot meer besmettingsrisico's leiden. Maar het kabinet en het OMT hebben ook RIVM-cijfers over besmettingsbronnen bij de hand, data die verzameld worden in de bron- en contactonderzoeken die de GGD doet bij positieve coronagevallen. Dat levert helemaal geen simpel beeld op voor ingrijpen.

Om te weten wat de bron is van de besmetting probeert de GGD die besmettingen met elkaar in verband te brengen. Dat lukt lang niet altijd:

Aan slechts 28,5% van de besmettingen kan een andere besmetting gekoppeld worden in een specifieke setting. Van deze 28,5% zijn vervolgens een of meerdere bronnen genoteerd:

Met stip op 1 staat de thuissituatie. Dat gaat dan niet om familie of vrienden die op bezoek komen, want die staan op nummer 2 apart genoteerd. Vertekenend is natuurlijk wel dat deze koppeling het gemakkelijkst wordt gelegd. Als je corona hebt en je kind of partner heeft dat ook, dan wordt dat in een gesprek met de GGD al snel duidelijk. Maar elke besmetting komt ergens vandaan. Of dat uit de kroeg is of van het werk, is veel lastiger te bepalen.

En toch moeten kabinet en OMT het hier mee doen. En uiteraard schermen lobbyisten ook met deze percentages. Koninklijke Horeca Nederland benadrukt dat ook dat slechts 2,9% van de besmetting uit hun sector komt. Sterker nog, 2,9% van de besmetting die gerelateerd zijn aan een andere besmetting - en dat was in 28,5% van de gevallen zo. Dat betekent dus dat slechts 0,83% van het totaal aantal besmettingen aan de horeca te linken zijn.

Het is zeer begrijpelijk dat de gutfeeling van de bewindslieden zegt dat de horeca wel degelijk een besmettingsbron moet zijn. Maar het is ook begrijpelijk dat de horeca, met deze cijfers in de hand, daartegen in opstand komt. Hier worden risico's en belangen afgewogen. Anderzijds staat het onderwijs juist hoger in deze lijst, terwijl de politiek afweegt dat de maatschappelijke belangen van de scholen groter is. Voor de schoolkinderen fijn, voor de horeca-eigenaren een heel zure boodschap.

Pensioenen omhoog: hoera?

PvdA-Kamerlid Gijs van Dijk krijgt bijna zijn zin. Hij wilde dat de pensioenregels per 1 januari 2022 zodanig worden versoepeld, dat pensioenfondsen eerder dan nu de pensioenen kunnen verhogen. Deze prijscompensatie (indexatie in pensioenjargon) is bij veel grote fondsen al jaren uitgebleven omdat de financiële situatie van fondsen dat niet toeliet. Gevolg: een koopkrachtverlies van aanvullende pensioenen van circa 20%. Overigens gaat dit ook ten koste van de pensioenopbouw van werkenden, maar daar hoor je weinig mensen over.

Tijdens een debat in de Tweede Kamer lukte het Van Dijk niet om dit amendement erdoor te drukken. Maar wel is staatssecretaris Dennis Wiersma van Sociale Zaken bereid die soepele regels in de loop van komend jaar mogelijk te maken en die dan alsnog per 1 januari 2022 te laten gelden, zodat indexatie met terugwerkende kracht mogelijk wordt. De druk om met deze concessie te komen was groot. Die soepeler indexatieregels horen bij de overgangsfase naar een nieuwe pensioenstelsel. Doordat de wetgeving een jaar vertraging had opgelopen, raakte indexatie ook steeds verder uit beeld. Daar wilde Wiersma wat aan doen.

Het kabinet is hiermee stap voor stap gaan schuiven. Toen minister Wouter Koolmees van Sociale Zaken bekendmaakte dat de nieuwe pensioenwet vertraagd wordt, schreef hij al dat de soepele overgangsregels direct konden ingaan als de wet was aangenomen. Dan zou indexatie wellicht eind 2022 al kunnen plaatsvinden. Later zei Wiersma in de Kamer dat die indexatie dan 'met terugwerkende kracht' kon gelden. Maar pas als de nieuwe wet was ingegaan, op 1 januari 2023. En nu is een middenweg gevonden waarbij de soepele normen in een aparte regeling 'medio 2022' kan worden aangenomen én uitgevoerd, met terugwerkende kracht.

In een opinieartikel maakten economen Roel Beetsma en Sweder van Wijnbergen duidelijk wat hiervan de consequentie is:

Bij het al dan niet indexeren wordt gekeken naar de zogeheten dekkingsgraad. Die drukt uit of een fonds genoeg geld in kas heeft om alle huidige en toekomstige pensioenen te betalen. Is die dekkingsgraad precies 100% dan is er exact genoeg geld om de ongeïndexeerde pensioenen te betalen. In de huidige regels zitten veiligheidsmarges, omdat de pensioenaanspraken hard zijn. En omdat de pensioenpot een collectieve pot is voor alle generaties wil je voorkomen dat je nu iets uitdeelt ten koste van de toekomstige pensioenontvangers. Daarom mogen fondsen nu pas beginnen met indexeren vanaf 110%.

In het nieuwe pensioenstelsel is het pensioen veel individueler. En is die pensioengarantie geschrapt. Zit het mee dan gaan de pensioenen omhoog, zit het tegen dan gaan ze omlaag. Theoretisch zou je dus de extra kunnen uitkeren als je boven de 100% en moet je korten als je eronder zit. Maar ook in het nieuwe stelsel blijft er een kleine marge omdat in het pensioenakkoord de pensioenen niet volledig individueel zijn. Er blijven vormen van solidariteit waarvoor dus (kleinere) buffers nodig zijn. De norm wordt 105%.

Wat het kabinet nu heeft toegezegd is die normen van het toekomstige (onzekerder) pensioen alvast toe te passen op de huidige aanspraken. Hoe begrijpelijk dat vanuit politiek opzicht misschien ook is - politici hebben steeds zwakke knieën als het om teleurgestelde pensionado's gaat - logisch is het niet. De overgangsregels zouden al vooruit gaan lopen op het nieuwe stelsel. En nu gaan we vooruitlopen op regels die al vooruitlopen. Een overgang naar een overgang. En dan te bedenken dat kortingen ook jaar na jaar met deze welwillendheid zijn tegengehouden door de politiek.

Technisch gezien klopt er dus weinig van. Want je kunt nu eerder indexeren, maar gaat niet eerder korten als het toch tegenzit in de komende jaren. Daarbij komt dat pensioenfondsen nu de kleine buffertjes gaan gebruiken voor indexatie, terwijl ze die vermoedelijk hard nodig hebben om alle overgangsperikelen straks te financieren. Er is geld nodig om de pensioenaanspraken van iedereen zo goed mogelijk over te hevelen van het oude naar het nieuwe systeem. Vooral voor de groep tussen de 35 en 55 jaar is dat nog lang niet evident. Deze leeftijdsgroep zal het met lede ogen aanzien dat buffers slinken om gepensioneerden tegemoet te komen.

Pensioenen omhoog: hoera? (2)

Miljoenen mensen zijn aangesloten bij een van de vijf grote pensioenfondsen: ABP (ambtenaren), PFZW (zorg), PME (metaal), PMT (metaal) en BpfBouw (bouw). Maakt het voor deze grote fondsen en hun deelnemers iets uit dat PvdA'er Gijs van Dijk op de bres is gesprongen voor de gepensioneerden?

Nee, niet echt. Bij de indexatienormen wordt gekeken naar de beleidsdekkingsgraad, dat is het 12-maandsgemiddelde van de gewone dekkingsgraden. Dankzij de stijgende rente gaat die beleidsdekkingsgraad wel omhoog, maar bij 4 van de 5 grote fondsen zit die nog ruim onder de 105%. De verlaging van 110% naar 105% in de nieuwe norm zet dus geen zoden aan de dijk voor miljoenen pensioenspaarders:

Wellicht dat BpfBouw er iets aan heeft. Die zit al ruim boven de 110% en mocht al gedeeltelijk indexeren. Maar met de nieuwe norm van 105% is er straks ruimte om meer te indexeren. Of het fonds dat doet, bepaalt het zelf. Want het fondsbestuur bepaalt wat verantwoord is. Daarbij moet het de belangen van huidige en toekomstige gepensioneerden afwegen.

Voor de grote massa is de actie van Van Dijk, en dus ook de toezegging van het kabinet, een politiek spelletje.

Pensioenen omhoog: hoera? (3)

Ik weet nu al dat een aantal trouwe lezers gaan reageren: en de rekenrente dan? In de ogen van sommigen is de lage rekenrente de bron van alle ellende. Dit is een steeds terugkerende discussie waarbij de voor- en tegenstanders van strenge rekenregels geen stap verder tot elkaar komen. Mijn ervaring is dat van beide kanten weinig zinvol meer is dat debat aan te gaan.

Maar om op voorhand al te reageren: alles wat hierboven staat is met inachtneming van de strenge rekenregels. Ook PvdA-Kamerlid Gijs van Dijk opereert binnen deze kaders. Je moet ook niet de indexatienormen verlagen omdat je vindt dat de rekenrente te laag is. Als je dat vindt, moet je die systematiek aanpakken.

Voor wie minder goed is ingevoerd: de rekenrente is nodig om de dekkingsgraad uit te rekenen. Als je de balans opmaakt tussen het vermogen van een fonds aan de andere kant en de toekomstige pensioenverplichtingen aan de andere kant, dan moet je die toekomstige verplichtingen berekenen. Misschien heb je nog op school geleerd dat je toekomst geld kan uitdrukken in een waarde nu, namelijk met de netto contante waarde.

Is de rente heel hoog, dan is de netto contante waarde van toekomstige bedragen laag. En andersom. Bedenk hoeveel geld je op de bank moet zetten om over dertig jaar een riant bedrag te hebben. Bij een hoge rente hoef je minder opzij te zetten dan bij een lage rente. Precies dat speelt bij de pensioenfondsen. De marktrente is extreem laag, dus de pensioenverplichtingen zijn steeds duurder geworden. Daarom vragen bezorgde gepensioneerden zich af waarom we niet mogen rekenen met een verwacht rendement, bijvoorbeeld van 4%, in plaats van met die lage marktrente.

Het antwoord is vrij simpel - ook al vindt menigeen dat teleurstellend. Als je iedereen een bepaald bedrag aan pensioen toezegt, moet je die toezegging ook nakomen. Je kunt dan niet gokken op een bepaald toekomstig rendement, maar moet een risicovrije marktrente pakken. Maak je het pensioen onzekerder (zoals in het nieuwe stelsel) dan hoeft dat niet meer. Dat pensioen beweegt immers mee op de golven de beurs.

Oftewel: gegarandeerd pensioen = risicovrije rente, onzeker pensioen = verwacht rendement.

Wie een gegarandeerd pensioen wil én rekent met een gehoopt rendement, eet van twee walletjes. Ik weet het, geen gemakkelijke boodschap, maar ik kan het niet leuker maken.

Wie dol is op een hogere rekenrente komt straks volledig aan zijn trekken. In het nieuwe pensioenstelsel kan er meer beleggingsrisico worden genomen en worden beleggingswinsten ook vrijwel meteen uitgekeerd. Wie denkt dat het verwachte rendement elk jaar moeiteloos kan worden gehaald, hoeft niet te vrezen voor een instabiel pensioen. Wie wel vreest voor toekomstige pensioenkortingen, geeft impliciet toe dat die verwachte rendementen dus helemaal niet zo zeker zijn.

(In deze aflevering van de podcast Kwestie van Centen bespreken we al deze ins en outs van de rekenregels: 'Ik begrijp de woede over de pensioenen')

Langs de Zijlijn

Ondernemers schreeuwen om personeel. Ondertussen zitten 430.000 mensen in de bijstand, waarvan 80% al meer dan een jaar. Daarover maak ik een artikelenserie die vorige week zaterdag is begonnen. Bij deze de linkjes:

Bijna half miljoen mensen zitten uitzichtloos op de bank (6 november)

Column: Langdurig werklozen zitten opgesloten in de bijstand (11 november)

60.000 buitenlanders werken in de kassen, terwijl bijstandsbak uitpuilt (13 november)

Song of the week - Horeca moet vroeg dicht

Podcast

Oliereus Shell kreeg een aantal weken terug een brief op de mat van de Amerikaanse miljardair Daniel Loeb. Loeb, een activistische aandeelhouder, riep het bedrijf op om zich op te splitsen. Wie zijn die activistische aandeelhouders eigenlijk? Maken bedrijven, zoals Shell, zich druk om deze mensen? En wat kan aandeelhouders-activisme met bedrijven doen? Dat bespreken DFT-chef en ik met collega Edwin van der Schoot in een nieuwe aflevering van de podcast ‘Kwestie van Centen’. Ook op Spotify en iTunes.

Wil je mij als spreker?

Vorige week praatte ik ondernemers in Schagen bij over de stand van de economie en de politieke agenda van een nieuw kabinet. Aan het eind van deze maand blik ik met bestuurders in de voedingsindustrie en retail vooruit op Rutte IV.

Wil je mij ook boeken als spreker, panellid of columnist? Bekijk mijn profiel bij Speakers Academy of mail naar [email protected]. Of zoek contact met Sprekershuys, lees hier mijn profiel.

LinkedIn: https://www.linkedin.com/in/vissermartin/

Website: https://martinvisser.info/