• Achter de cijfers
  • Posts
  • Achter de cijfers - Editie #132: over coronavergissingen, een schuldenunie en de geldpomp in Frankfurt

Achter de cijfers - Editie #132: over coronavergissingen, een schuldenunie en de geldpomp in Frankfurt

July 10, 2021

Veel Europa deze week. Na de zomer barst de discussie over de begrotingsregels los. En de centrale bank heeft een nieuwe strategie. Hoelang blijft geld gratis? Hoelang blijven staatsschulden oplopen? Dat belooft een spannende strijd te worden, zowel in Brussel als in Frankfurt.

Verder wat mijmeringen bij corona en de nieuwe aanscherping van de maatregelen. Het wringt dat in kabinet of OMT durft toe te geven dat er inschattingsfouten zijn gemaakt.

Reacties en likes zijn welkom. Veel leesplezier!

Corona

Houdt het dan nooit op? Prikken we massaal corona weg, belanden we plotseling in een vierde golf. Met dusdanige hoge aantallen besmettingen dat het kabinet zelfs versoepelingen moet terugdraaien. En dat in het zomerseizoen, waarin je zou verwachten dat dit virus (voorlopig) op zijn retour is.

In juni verbaasde het kabinet iedereen met de zeer snelle afbouw van de maatregelen. Voor we het wisten was er alleen nog de 1,5 meter-regel en het dragen van mondkapjes in het OV. Vorig jaar was ik erg argwanend over het tempo van versoepelingen. Tijdenlang meed ik toen de horeca en het OV omdat ik me niet kon voorstellen dat dit allemaal verstandig was. Deze keer voelde het anders. Ik wist dat het mogelijk onverstandig was, maar was er zo aan toe.

Ik schreef het ook in de nieuwsbrief van eind juni:

"Of dit versoepelingstempo verstandig is, weet ik niet. Laten we maar genieten van wat nu kan en mag. Met een prik in de arm voelt het in ieder geval veel verantwoorder dan een jaar geleden."

Dat wat unheimische gevoel had ik wel bijvoorbeeld in onze kerk. De ene week zaten we daar nog met een mager clubje van 30 mensen. Ineens mochten we op beperkte schaal zachtjes op praatniveau meezingen. En toen weer een week later mocht alles weer, als het maar op 1,5 meter was. Het mondkapje ging af, samenzang mocht ineens weer onbeperkt. Corona kwam toen inmiddels ook heel weinig meer voor, dus het risico was ook aanzienlijk lager. Maar zo'n alles of niks-beleid voelt vreemd.

En nu is het fout gegaan. Opnieuw bij jongeren, dus dat kan geen verrassing zijn. Dit is de groep die het minst risico loopt en het meest gefrustreerd is geraakt van het voortdurend opgesloten zitten. Plaatsvervangend genoot ik van de mogelijkheden die jongeren eindelijk weer hadden gekregen. Ik genoot van een heerlijke en positieve reportage over de eerste avond dat de clubs weer open waren:

"Ze staat in de rij met drie vriendinnen en een vriend achter de dranghekken bij Jessie Adelaar, die met een scanner controleert of hun qr-code geldig is. Als Adelaars scherm op groen springt, zijn ze negatief op corona getest of afdoende tegen het virus gevaccineerd, en mogen ze naar binnen. ‘Bezoekers gaan letterlijk springend door de deur langs de bar naar de dansvloer’, zegt Adelaar. ‘Je ziet de ontlading. Sommige collega’s vergelijken het met Bevrijdingsdag, maar het doet me eerder denken aan koeien die in de lente voor het eerst weer de wei in mogen. Dit heb ik nog nooit eerder meegemaakt.’"

Iedereen was blij. De jongeren die weer uit konden, de clubeigenaren die voor het eerst in meer dan een jaar weer klandizie hadden en zelfs de wijkagent die blij was dat er eindelijk weer reuring in de stad was. En nu is het alsnog grootschalig fout gegaan.

Terwijl het kabinet plechtig had beloofd niet dezelfde fout als vorig jaar te maken, deed het precies dat. De versoepelingen gingen zo snel dat zelfs de clubeigenaren verbaasd waren, zo zegt Rob de Jong van club Nyx:

"Ik vind wel dat het heropenen van het nachtleven te gehaast is gegaan. Eerst zouden we eind juli open gaan, toen half juli, toen 1 juli en toen ineens 26 juni. Had gezegd: over drie weken mogen jullie open, dan hadden we perspectief gehad en was er niks aan de hand geweest. Nu ging het zo snel dat veel partijen er gewoon niet klaar voor waren."

Ik zag het de afgelopen weken ook om me heen gebeuren. Terwijl we deden alsof corona niet bestond en alsnog de Delta-variant alleen andere landen teisterde, zag ik steeds meer positieve gevallen om me heen. Twee weken geleden gingen mijn gezin en ik af en aan naar de teststraat omdat eerst een schooljuf positief was en toen vriendinnetjes van mijn dochter. Klas ging in quarantaine, er was weer thuisonderwijs alsof er een lockdown was. Plotseling werd de vakantie in Frankrijk, die we vol vertrouwen al maanden geleden hadden geregeld, onzeker.

In het licht van het vaccinatieprogramma is dit allemaal echt onbegrijpelijk. Waarom zou je de sectoren sneller willen openen dan je het virus wegprikt? Nu is het argument dat er nog te veel mensen onbeschermd of half beschermd zijn. Het priktempo ligt hoog, maar het gros van de mensen moet de tweede prik nog krijgen. Risico's zijn daarbij kleiner, maar niet nul.

Met de vakantie in aantocht schiet iedereen in een kramp. Want je wilt niet riskeren dat je vlak voor die vakantie alsnog positief wordt en niet met een negatieve PCR-test de grens over kunt. Her en der wordt op twitter gemopperd dat die zorgen om de vakantie maar decadent gedoe is. Na zo'n intensieve en bizarre tijd snakt iedereen naar een paar weekjes er tussenuit. En alle seinen leken op groen om dat op een verantwoorde manier te kunnen doen. Waar ik vorig jaar nog preventief mijn vakantie in Frankrijk annuleerde en snel een huisje op de Veluwe boekte, leek dat nu niet nodig.

Het kabinet heeft vrijdagavond de bezem weer ter hand genomen om het eigen straatje schoon te vegen. Dit konden we allemaal niet weten, mensen. Dit heeft ons totaal overvallen. De modellen zus en de modellen zo. Geen greintje zelfreflectie. Zelfs de oude jij-bak wordt weer van stal gehaald: het ligt aan ons gedrag. Gedragswetenschappers hebben er bedenkingen bij:

Schuldenunie

Als eind september de Duitse verkiezingen achter de rug zijn, zal in Europa een discussie ontbranden over de begrotingsregels. Vol enthousiasme heeft de Europese Commissie tijdens de coronacrisis deze regels opzij geschoven. En dat smaakt voor sommige politici en landen naar meer. Vanuit allerlei landen is al te horen dat de regels (maximaal 3% begrotingstekort en maximaal 60% staatsschuld) anders moeten. Lees: soepeler.

Ook Klaas Knot, onze eigen centrale bankier, deed al een duit in het zakje. Daar stond ik in een eerdere nieuwsbrief al uitgebreid bij stil. De belangrijkste wijziging die hij voorstelt is dat voortaan bij de overheidsuitgaven van landen onderscheid wordt gemaakt tussen investeringen en overige uitgaven. Hij refereerde daaraan in zijn recente Witteveen-lezing, maar zei daar ook al iets over in zijn HJ Schoo-lezing vorig najaar:

"Als bezuinigingen toch onontkoombaar zijn, dan zouden de begrotingsregels in elk geval bescherming moeten bieden aan overheidsinvesteringen. Deze investeringen, bijvoorbeeld in wegen, duurzame energievoorziening, onderwijs en wetenschap, zijn in het verleden te vaak het kind van de rekening geweest.14 Chronische onderinvestering in landen met een hoge schuldenlast heeft het groeipotentieel van hun economieën aangetast. En dat heeft deze landen verder achterop doen raken."

Het is een vaak teruggehoord idee: hoe kun je ervoor zorgen dat regeringen blijven investeren, ook in crisistijd als er bezuinigd moet worden? Ik wantrouw deze insteek. Feitelijk klopt het misschien allemaal, wat Klaas Knot zegt. Landen als Italië en Griekenland moeten het niet alleen hebben van bezuinigingen, maar ook van economische hervormingen én investeringen. Maar deze redenering is buiten de politiek gerekend. Want wordt dan niet heel snel elke overheidsuitgave een 'investering'? Het trackrecord van Zuid-Europese landen en van de Europese Commissie geeft nu eenmaal weinig vertrouwen dat zo'n subtiele aanpak zal werken.

Daar komt bij dat die roep om investeringen ook typisch passen bij deze tijd waarin Knot en de andere centrale bankiers de rentestanden extreem laag houden. Aan dat beleid zal toch wel een keer een einde komen? En wat gebeurt er dan als landen massaal gaan investeren, met oplopende staatsschulden tot gevolg?

Over die staatsschulden gesproken: hoeveel aandacht is er nog voor de problematiek daarvan? Er komt een discussie over de 3%-tekortregel, maar wie wijst al die landen erop dat ze al jaren niet voldoen aan die andere regel: een maximale schuld van 60%? Kijk eens naar dit plaatje en huiver:

Wordt een herziening van de begrotingsregels ook aangegrepen om de schuldafspraken in ere te herstellen? Of wordt dat onder het tapijt gemoffeld? Vanuit Nederland klinken wel bezorgde geluiden. Voor een groot artikel sprak ik onder meer Jeroen Dijsselbloem, oud-minister van Financiën en oud-eurogroepvoorzitter:

"De begrotingsregels zijn nu opzij geschoven en de vraag is of je ze ooit nog terugkrijgt. Dat de regels even niet gelden vindt de meerderheid van de landen wel prima. Het past ook in het tijdsbeeld. Geld is gratis, de staatsschuld doet er niet toe. De Europese Centrale Bank koopt schulden op en zuigt alle problemen op als een stofzuiger. Zelfs in Nederland is dat de sfeer.”

Geld pompen

Het begint een beetje kip- en ei-discussie te worden. Moeten Europese overheden financieel en economisch orde op zaken stellen zodat de Europese Centrale Bank weer terug kan naar een normaal monetair beleid? Of doen overheden dat niet vanwege dat niet-normale monetaire beleid? Het lijkt erop dat politiek en centrale bank elkaar in de klem hebben. Geld is gratis voor Italië en dat geeft weinig animo om de staatsschuld te reduceren. En zolang die staatsschuld zo hoog is, kan de ECB de rente niet laten oplopen want dan ontstaat er meteen een onhoudbare situatie. En dan zit de ECB wel met een smak riskant Italiaans staatspapier op de balans.

Op dit moment koopt de ECB maandelijks voor circa €20 miljard aan obligaties in het gewone opkoopprogramma, dat al sinds de eurocrisis loopt. En ongeveer €80 miljard per maand in een speciaal coronaprogramma. Daarmee is inmiddels dik 30% van de overheidssschuld van de eurozone op de ECB-balans terechtgekomen. Is daar een weg terug?

De bedoeling is om in maart 2022 te stoppen met dat coronaprogramma. De manier waarop die terugtocht wordt ingezet moet in alle voorzichtigheid worden aangekondigd om paniekreacties op de beurzen te voorkomen. In juli zal daarover gesproken worden in het ECB-bestuur en in september wordt een beslissing verwacht. Voorstanders van die afbouw hopen dat dan duidelijk wordt dat de maandelijkse aankopen in stappen worden teruggeschroefd van €80 miljard per maand nu naar €0 miljard in maart. Onvermijdelijk zal dit gepaard gaan met oplopende rentes voor alle eurolanden.

De ECB is nu al twee crises lang bezig massaal geld in de economie te pompen. Tal van steunmaatregelen zorgen ervoor dat de rentes laag blijven. Dit zogenaamde ruime monetaire beleid zou ertoe moeten leiden dat de inflatie oploopt richting het formele doel van net onder de 2%. Dankzij de kickstart van de economie lopen nu de prijzen eindelijk iets op. Maar nog altijd is er geen zicht op een blijvend hogere inflatie, en dat verschaft de 'duiven' in de ECB steeds weer munitie om dat ruime beleid - met een officieel rentetarief van 0%! - in stand te houden.

Deze week kwam de ECB met een nieuwe monetaire strategie. Die geeft deze duiven nog meer mogelijkheden de geldkraan langer open te houden. Het inflatiedoel is iets bijgesteld van 'dichtbij maar onder 2%' naar gewoon '2%'. En er is nu expliciet vastgelegd dat dit doel 'symmetrisch' is, wat betekent dat tegenover een periode van te lage inflatie ook een periode van te hoge inflatie mag staan. Als het gemiddeld over de middellange termijn maar 2% is. Naar de letter is dit een beperkte aanpassing van de koers. Want van oorsprong keek de ECB al naar zo'n gemiddelde. Maar in de markt bestond de indruk dat de 2% een soort plafond was geworden.

Met deze koers is er nu meer ruimte gekomen om het ruime monetaire beleid een tijdje aan te houden, ook als de inflatie eindelijk gaat oplopen. Daarmee hebben de duiven extra tijd gekocht. Vermoedelijk betekent dit dat het rentetarief gemakkelijk een jaar langer op 0% zal blijven staan. Tot 2024 bijvoorbeeld. Maar ik vraag me af welke dynamiek er nu zal ontstaan over de afbouw van de opkoopprogramma's die een drukkend effect hebben op de rentes die eurolanden betalen over hun schuld. Het zou me niet verbazen dat de ECB nog veel langer schulden zal blijven opkopen. Met nul prikkel voor Zuid-Europese landen om schulden terug te dringen en de economie op orde te brengen. Rommelt de ECB ons zo weer een nieuwe crisis in?

Song of the week - Discotheken weer dicht

Podcast

Na een periode met weinig werk door corona is er nu sprake van een schreeuwend personeelstekort. Werkgevers halen alles uit de kast om nieuw personeel te lokken, van bonussen tot onbeperkte vakantiedagen. Het is een ongekend werkgelegenheidswonder, maar wijst ook op de gevaren van de steeds nijpendere krapte op de arbeidsmarkt. In een nieuwe aflevering van de podcast Kwestie van Centen gaat de DFT-verslaggever met collega’s Marlou Visser en Herman Stam op zoek naar oplossingen. Ook op Spotify en iTunes.

Wil je mij als spreker?

Mij inhuren als spreker, panellid of columnist? Bekijk mijn profiel bij Speakers Academy of mail naar [email protected]

Reply

or to participate.