Het oude normaal lonkt, de recente versoepelingen maken bijna alles weer mogelijk. Of dit versoepelingstempo verstandig is, weet ik niet. Laten we maar genieten van wat nu kan en mag. Met een prik in de arm voelt het in ieder geval veel verantwoorder dan een jaar geleden.

Deze week strandde de formatie. Informateur Mariëtte Hamer had er meer dan 100 pagina's voor nodig om dat op te schrijven. Hoe gaat het verder nu VVD en D66 samen aan een regeerakkoord gaan schrijven? En wat behelst het nationaal herstelplan dat Hamer heeft opgesteld? Tot slot zet ik op een rij hoe diep de Europese Centrale Bank inmiddels in de staatsschulden zit. Als dat maar goed gaat.

Reacties en likes zijn welkom. Lees je de nieuwsbrief graag, laat dat dan ook weten aan vrienden, familie en collega's. Reclame maken kost niks.

Veel leesplezier!

Formatie

101 dagen geleden waren er verkiezingen, wat eeuwigheid geleden. Sindsdien is er veel gebeurd. Tenminste, er was veel tumult en politiek gedoe. Maar is er ook echt iets gebeurd? Mwah. Nog altijd zijn er geen officiële onderhandelingen tussen partijen begonnen. Van lieverlee heeft informateur Mariëtte Hamer nu maar bedacht dat de politiek leiders van VDD en van D66 samen een eerste poging tot regeerakkoord moeten schrijven. En dan maar zien we er wel aanhaken.

Nog altijd is er een heilig geloof dat je via de inhoud verschillen overbrugt. Dat je blijkbaar GroenLinks en PvdA wel uit elkaar kunt drijven met een concept-regeerakkoord. Hoe zal dat gaan? Strooien met windmolens en de bijstand bevriezen? In de hoop dat GL dan wel hapt en PvdA niet? Er zal een bijzonder tactisch spel ontstaan tussen Mark Rutte en Sigrid Kaag. Rutte heeft er belang bij de verschillen tussen GroenLinks en PvdA te vertalen in dat regeerakkoord, in de hoop dat hij een wig tussen die twee partijen drijft. Kaag heeft er belang bij dat CU niet hapt. Gaat ze een ultraliberale levenseinde-paragraaf schrijven?

De route over de inhoud, oorspronkelijk verzonnen voor verkenner Herman Tjeenk Willink, klinkt natuurijk prachtig. Wie kan er nu tegen inhoud zijn? Maar het miskent dat er in de politiek meer is dan sec de inhoud. Politiek is ook...ehm...politiek. Oftewel een strategisch spel waarbij je poppetjes telt, inschat wat je invloed zal zijn in bepaalde combinaties, bepaalt hoever je naar links of naar rechts wil hangen. En deze formatie gaat daarnaast ook letterlijk nog over de vraag wie met wie wil, want erg goed voor de verhoudingen was al het gedoe van de afgelopen maanden niet.

Rutte en Kaag gaan aan de slag. Tot de zomervakantie en dan gaan de politici er een paar weken tussenuit. Dat lijkt me verstandig. Die paar weken kunnen er ook nog wel bij en niemand heeft er wat aan als straks een uitgeput team op de bordestrappen verschijnt. Half augustus kunnen dan de echte onderhandelingen beginnen. Ik ben vooralsnog sceptisch. Maar soms heelt tijd politieke wonden. Wie een inhoudelijke of tactische draai wil maken, heeft aanlooptijd nodig. Die tijd is er nu meer dan genoeg.

Herstelideetjes

De formatiepoging van Mariëtte Hamer is mislukt. De vraag wie met wie gaat regeren is niet opgelost. En haar missie om het via de inhoud te proberen, is ook niet geslaagd. Dat zal ze zelf ongetwijfeld anders zien, want ze heeft niet voor niets een eindverslag van maar liefst 108 pagina's afgeleverd. Het verslag staat stamvol plannen voor de nabije en verder weg gelegen toekomst. Van digitalisering tot klimaat tot inclusie. Wat nou, geen inhoud?

Een aardige testcase voor de weging van die inhoud is het nationaal herstelplan dat Hamer zou maken met de partijen. Premier Rutte had die wens tijdens de verkiezingscampagne geuit:

Hij zag dit als eerste hoofdstuk van het regeerakkoord. Op deze manier werd voorkomen dat in een cruciale fase van de coronacrisis, namelijk op de drempel van het herstel, het demissionaire kabinet gedwongen zou zijn een 'beleidsarme' begroting in te dienen op Prinsjesdag. Het was de taak van Hamers om tot dat herstelplan te komen.

Inmiddels betwijfelden steeds meer economen of een herstelplan wel zo nodig was. Het herstel van de economie komt grotendeels vanzelf. Vanwege corona is de boel platgelegd en zakte de economie in. Nu de beperkingen grotendeels zijn opgeheven veert de economie weer op. Sterker nog, de impact van de tweede lockdown op de economie bleek veel minder heftig dan die van de eerste lockdown.

Maar informateur Hamer liet zich deze taak niet uit handen nemen. Dat herstelplan zou er komen. Want als de formatiepoging op niks uitdraait (zoals is gebeurd) dan heb je als resultaat altijd nog dat herstelplan. Als ik ernaar vroeg in de polder werd er meestal wat gegniffeld. Ik stelde dan de simpele vraag: wat houdt dat herstelplan eigenlijk in? Iedereen leek er iets anders onder te verstaan. De een begon over stimuleren van de economie, de ander over schuldsanering, de volgende over leerachterstanden, de wooncrisis, sociale advocatuur of willekeurig welk ander onderwerp. Voor de polder bleek het herstelplan vooral een lobby-event. Hamer ontving ook tal van belangenorganisaties aan haar formatietafel om de tijd tussen de politieke besprekingen een beetje op te vullen.

Het herstelplan bleek dus alles te zijn. En wat wordt het dan: niks. Inderdaad, dat is het ook geworden. In het 108 tellende formatiedocument telt het herstelplan vijf pagina's (lees hier, vanaf pagina 11). Gevuld met een uitgekiende combinatie van open deuren en gebakken lucht. Het herstelplan, dat inmiddels 'Herstelbeleid, nazorgbeleid en achterstallig onderhoud' heet, is daarmee nog vager dan een doorsnee SER-akkoord.

Eerst schrijft Hamer een pagina vol fraaie teksten over hoe de coronacrisis iedereen aan het denken heeft gezet, over 'brede dialogen' en dat er nog 'een check' op de uitvoerbaarheid van de plannen moet plaatsvinden. En dan volgt in vier pagina's de inhoud, over leerachterstanden en dat die vooral weggewerkt moeten worden, dat er een 'sociaal offensief' moet worden gestart in 'kwetsbare gebieden', dat het Europese herstelfonds moet worden ingezet (wat overigens niet gaat gebeuren zolang de formatie duurt). Gaandeweg de pagina's worden de teksten compacter en wordt het benodigde beleid in pakkende bullits samengevat.

Een kleine greep:

• verbeteren toegang digitalisering

• cybersecurity

• continuering vaccinatiebeleid

• start achterstallig onderhoud infrastructuur

• politie: start met basis op orde

Ik verzin dit niet, dit zijn letterlijk de voorstellen die worden gedaan in het herstelideetjesplan. Tja, als dit de 'inhoud' is, dan zijn we met de formatiepogingen nog veel verder van huis dan de Haagse hoofdrolspelers ons willen doen geloven.

Geld drukken

De Europese Unie pakt de coronacrisis heel anders aan dan de eurocrisis. In de vorige nieuwsbrief stond ik al stil bij de draai die DNB-president Klaas Knot heeft gemaakt. Nu is het mantra uitgeven en stimuleren. Overheden laten hun schulden oplopen en de Europese Centrale Bank (ECB) maakt dit mogelijk door grootschalig schulden op te kopen.

In mijn wekelijkse column vroeg ik me onlangs af hoelang dit goed kan gaan. Als zelfs Griekenland geld toekrijgt op de kapitaalmarkt. Prijst iemand dan nog de risico's in of heeft de ECB de facto al die risico's naar zich toe getrokken? In de hoek van de Modern Monetary Theory denkt men dat het allemaal niet uitmaakt: overheidsschulden kun je eindeloos laten oplopen, de centrale bank betaalt. Luister daarvoor onze podcast van deze week. Mij bezorgt het een unheimisch gevoel.

Om een idee te hebben wat de positie van de ECB is, heb ik de economen van de Rabobank gevraagd naar een overzicht van de overheidsschulden op de ECB-balans. Hoeveel schuld heeft Frankfurt al gekocht per land?

De ECB maakt precies bekend voor hoeveel euro er aan schuldpapier is gekocht, maar om dat te relateren aan de staatsschuld moeten wat schattingen worden gemaakt. Hier komt de Rabo op uit: 31% van de overheidsschuld in de eurozone is opgekocht door de centrale bank.

In maart 2015 begon de ECB (blauwe balk) met het opkopen van (staats)obligaties. Zo moest de rente verder omlaag worden geduwd en de inflatie worden aangejaagd. Sindsdien wordt ook gediscussieerd over de effectiviteit van dit programma. In Nederland zijn inmiddels nauwelijks nog economen te vinden die denken dat dit opkoopprogamma nog zin heeft.

Vorig jaar maart was dit programma inmiddels al behoorlijk teruggeschroefd, maar de coronacrisis was aanleiding om een nieuw opkoopprogramma te starten (oranje balk). In het oude programma koopt de ECB maandelijks circa €20 miljard op, in het nieuwe €80 miljard. Voor het idee: inmiddels staat voor €2200 miljard op de ECB-balans in het oude programma en voor ruim €950 miljard in het coronaprogramma. In totaal voor €3200 miljard, op een totale overheidsschuld van ongeveer €10.000 miljard.

Volgens de Europese regels mag de ECB overheden niet rechtstreeks financieren (monetaire financiering heet dat). Daarom koopt de ECB die staatsobligaties niet rechtstreeks van de overheden, maar koopt ze die op de markt. En het oude programma is gelimiteerd op 33% van de overheidsschuld per land, om te voorkomen dat de ECB de factor wel een financier van een land wordt.

Maar met het corona-programma kan de ECB die limieten omzeilen, en dat zie je in de grafiek ook gebeuren. Van een land als Italië kan de ECB nog behoorlijk veel staatsobligaties kopen, voordat ze aan de limiet van 33% zit. Maar voor landen als Duitsland en Nederland zat de ECB al dicht bij dat plafond. Nu met het corona-programma alle monetaire remmen los zijn gegaan, heeft de ECB verhoudingsgewijs veel Duits en Nederlands papier opgekocht. Met als resultaat dat ongeveer 38% van de Nederlandse overheidsschuld in handen is van de centrale bank.

Wie tien jaar geleden had gezegd dat we nu hier zouden staan, zou voor gek zijn verklaard. In een paar jaar tijd zijn we in een nieuwe wereld beland, waarin de rentes 0% of negatief zijn en de centrale bank per saldo de grootste financier van de overheden. Met gratis geld ligt het gevaar van bubbels en onverstandig overheidsbeleid op de loer. Dit ECB-beleid stimuleert heel erg een na-mij-de-zondvloed-mentaliteit. Nu kan financieel alles, waar dit op uitdraait, is een probleem voor toekomstige generaties.

Song of the week - Formatie voorlopig mislukt

Podcast

De Europese Centrale Bank blijft geld in de economie pompen en de staatsschulden lopen op. De grote vraag is: hoelang blijft dat goed gaan? En welk prijskaartje hangt er aan de eindeloze toevoer van nieuw geld? Dat bespreken Herman Stam en ik in de podcast Kwestie van Centen met Rabobank econoom Wim Boonstra. Ook op Spotify en iTunes.

Wil je mij als spreker?

Mij inhuren als spreker, panellid of columnist? Bekijk mijn profiel bij Speakers Academy of mail naar [email protected]

LinkedIn: https://www.linkedin.com/in/vissermartin/

Website: https://martinvisser.info/