In een ontzettend gaaf land kan er ook ontzettend veel gruwelijk misgaan, schreef ik onlangs in mijn column. Er is een groeiende tegenstelling tussen de economische gemiddelden en de problemen waar een minderheid van de Nederlanders mee kampt. Blijkbaar kan het (ogenschijnlijk) goed gaan in een land, terwijl de bestaanszekerheden van steeds meer mensen wordt geraakt. Deze discrepantie fascineert me.

In deze nieuwsbrief heb ik die column verder uitgewerkt. Het is het enige artikel in de nieuwsbrief van deze week. Het was een nieuwsluwe week vanwege het reces en ik was zelf een week in Limburg op vakantie. Een heerlijke coronavakantie - afwisselend wandelen en terrasje pakken. Met deze beknopte nieuwsbrief vraag ik ook om mee te denken. Ik ben nog zoekende op dit onderwerp. Hoe kan het dat de meeste mensen ervaren dat het in hun leven heel goed gaat, terwijl de lijst urgente thema's voor een nieuwe kabinet indrukkend lang is?

Ik wens je veel leesplezier. En ik zou reacties deze keer extra op prijs stellen. Ik ben benieuwd naar jouw gedachten en bevindingen.

Puinhopen

Het ging tijdens de paarse kabinetten zó goed met Nederland dat het tweede kabinet Kok zich eigenlijk een beetje verveelde. Minister Gerrit Zalm van Financiën grapte daarover dat hij van lieverlee met staatssecretaris Willem Vermeend het belastingstelsel maar ging hervormen, omdat hij anders iedere dag te vroeg achter de piepers zat. Onder paars werden tal van liberaliseringen doorgevoerd, waarbij een hervorming van de winkeltijden de meest zichtbare was.

Toch kon Pim Fortuyn juist tijdens dit tweede paarse kabinet groot worden. Daarbij klaagde hij het kabinet aan vanwege de 'puinhopen' die het achterliet. Puinhopen? Maar het ging toch zo goed? In de hoofden van de politieke hoofdrolspelers veroorzaakte deze aanklacht destijds kortsluiting. Kan het goed én slecht gaan in een land tegelijkertijd? Jazeker, dat kan. Omdat niet alle welvaart en welzijn is terug te voeren op procentjes economische groei. Terwijl het economisch goed ging in het land bleek er veel onvrede over de aanpak van immigratie en integratie.

Er is een belangrijk verschil tussen toen en nu. Paars werd destijds afgerekend bij de verkiezingen. Lijst Pim Fortuyn won en CDA'er Jan Peter Balkenende kwam op. De moord op Fortuyn had ook een bepalende invloed op die verkiezingen van 2002. De zittende macht werd afgestraft. Na tien jaar Mark Rutte is dat met hem niet gebeurd. Even dreigde de nieuwe Tweede Kamer hem af te rekenen op zijn beleid en vooral zijn bestuursstijl. Maar de kiezer heeft hem aanvankelijk beloond.

Maar ik zie ook grote parallellen. Ook nu vertellen economische groei en lage werkloosheid niet het hele verhaal. Rutte kan niet bogen op dezelfde indrukwekkende economische cijfers, omdat hij premier was tijdens twee grote crises. Maar wel komt Nederland daar relatief goed uit en is massawerkloosheid uitgebleven tijdens de coronacrisis en is de hoge werkloosheid van de eurocrisis heel snel weer teruggedrongen.

En toch sluimert ook nog ongenoegen.

Ruttes grootste verdienste is dat hij in staat is gebleken in een politiek fragiel land steeds weer coalities te smeden. Ondanks de electorale versplintering werd het land in ieder geval geregeerd. Er is veel kritiek op Ruttes wendbaarheid en visieloosheid (ook van mij), maar die zorgen er wel voor dat hij met nagenoeg iedereen politiek in zee kan. Nederland is ondanks die wispelturigheid van de kiezers niet onregeerbaar geworden. (Het is even afwachten hoe het nu afloopt.)

En toch is Rutte ook symbool komen te staan voor tal van problemen. In de vorige nieuwsbrief schreef ik al over de overvolle agenda van een volgend kabinet. In een serie voor de krant en de podcast diepte ik de volgende vier economische onderwerpen uit: belastingen/toeslagen, klimaatbeleid, woningmarkt en arbeidsmarkt.

Maar daarmee zijn we er nog niet. Ik had daar ook prima nog de kwaliteit van en de kansenongelijkheid in het onderwijs, de uitdagingen voor de gezondheidszorg, de problemen bij de uitvoeringsorganisaties, de inkomensontwikkeling, de vermogensongelijkheid, de afstand tussen overheid en burger en migratie aan toe kunnen voegen. Het is een best indrukwekkende rij aan grote thema's die om een antwoord schreeuwen. Niet voor niets adviseert informateur Herman Tjeenk Willink de kabinetsformatie deze keer vanuit de inhoud te benaderen en niet vanuit de vraag wie met wie wil. Ook in zijn eindverslag:

Natuurlijk is dit ook een handigheidje, een manier om over de pijnlijke persoonlijke conflicten heen te stappen. Door bij de inhoud te beginnen kan misschien over die spanningen van de afgelopen weken heengestapt worden. Maar het tekent ook de omvang van de problematiek waarvoor een nieuw kabinet staat.

Het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) inventariseerde voor de verkiezingen ook al welke grote onderwerpen een volgend regeerakkoord moeten domineren. Het SCP komt tot deze vijf:

1. kansenongelijkheid in het onderwijs

2. armoede en onzeker werk

3. de arbeidsmarktpositie van mensen met een migratieachtergrond

4. langer thuis wonen van ouderen met een zwaardere zorgbehoefte

5. meedoen aan woningverduurzaming als bijdrage aan de energietransitie

Het zorgelijke vind ik de gemene deler die het SCP hierin ziet (en die ook de onvrede na Paars en na Rutte verklaart):

en:

Volgens de beroemde piramide van Maslow hebben we vijf niveaus van behoeften:

1. lichamelijke behoeften

2. fysieke veiligheid, economische zekerheid

3. sociaal contact

4. waardering en erkenning

5. ontplooiing

In een zeer welvarend land als Nederland ligt alle nadruk op waardering en ontplooiing. In de participatiesamenleving worden we geacht zelf ons leven vorm te geven. Iedereen krijgt (zogezegd) gelijke kansen en moet er vervolgens zelf iets van maken. We lijken dus vooral bezig te zijn met de top van de piramide, omdat de basis wel in orde is. Maar is dat wel zo? Wordt er bij steeds meer mensen juist niet aan die basis gemorreld?

Onzekerheid van flexwerk, tekort aan woningen, eenzaamheid, ongeletterdheid, slecht onderwijs, sterk veranderde wijken door immigratie, kille behandeling door de overheid waarvan je financieel afhankelijk bent raken je tot in het diepste van je basisbehoeften. Dat leidt tot onzekerheden die je zelf niet kunt overzien en beheersen.

Bij Fortuyn kwam dit massief naar boven, bij Rutte lijkt dit meer te sluimeren. Niet voor niets spreekt SCP-directeur Kim Putters van een 'veenbrand'. Stap voor stap neemt de groep die kampt met fundamentele onzekerheid in aantal toe. Dat gaat (gelukkig) niet om een meerderheid in Nederland, vandaar dat deze ontwikkeling zich soms nog moeilijk laat terugvinden in florissante CBS-gemiddelden. Daarom kan het boek van CBS-econoom Peter Hein van Mulligen 'Met ons gaat het nog altijd goed' waar zijn en tegelijkertijd de alarmerende SCP-rapporten ook.

Persoonlijk heb ik meer op met die laatsten. Niet omdat journalisten leven van slecht nieuws, maar omdat al die fraaie statistieken de onderliggende problemen verhullen. Door vooral te willen laten zien hoe goed het gemiddeld in Nederland gaat, dek je fundamentele problemen van veel Nederlanders toe. Problemen die om erkenning vragen en vervolgens om een oplossing.

Ik vind het een belangrijke vraag hoe het kan dat er in een zó welvarend land als Nederland tegelijkertijd dingen zo gruwelijk misgaan. Hoe kunnen we zo rijk zijn én zoveel misstanden in de jeugdzorg en jeugd-ggz bijvoorbeeld? Hoe kan het dat we geen betaalbare woning voor alle Nederlanders kunnen realiseren? Hoe kan het dat de grote meerderheid een mooi salaris en een zekere baan heeft en groeiende minderheid van flex naar flex hopt, hopend dat er volgende week nog werk is?

Pasklare antwoorden heb ik niet. Die hoop ik ook van jou te horen. Ik zou heel graag reacties hierop krijgen. Wat is jouw analyse, welk boek of artikel bood jou helderheid hierover, hoe ervaar je zelf deze discrepantie? Deze tegenstelling die we op steeds meer terreinen in Nederland zien blijft een rode draad door veel van mijn (economische) analyses. Dat weet ik wel zeker.

Het treurige is dat het huidige demissionaire kabinet dit allemaal al onderkende. Het regeerakkoord stond helemaal in dit teken, niet voor niets was het SCP een belangrijke adviseur bij de totstandkoming van Rutte-3:

Wie of wat de oorzaak ook is, je kunt wel vaststellen dat Rutte-3 in die eigen opdracht niet is geslaagd. Totaal niet.

Song of the week

Podcast

Elk kabinet kan één grote hervorming aan. Zo luidt een bekend gezegde in Den Haag. De agenda van de nieuwe regering is echter nu al topzwaar met een woon-, klimaat-, en toeslagencrisis. De afgelopen vier weken kwamen al deze hoofdpijndossiers aan bod in de financiële podcast Kwestie van Centen met Martin Visser en Herman Stam. In deze vierde en laatste aflevering: de arbeidsmarkt. Ook op Spotify en iTunes.

Meer info

Mij inhuren als spreker, panellid of columnist? Bekijk mijn profiel bij Speakers Academy of mail naar [email protected]

LinkedIn: https://www.linkedin.com/in/vissermartin/

Website: https://martinvisser.info/