Het stof in Den Haag daalt weer enigszins neer, de formatie wordt weer opgepakt. Herman Tjeenk Willink mag zijn verzoenende werk doen. Is hij alleen een onpartijdige mediator of heeft hij zelf ook noten op zijn zang? In deze nieuwsbrief sta ik stil bij zijn visie op politiek en overheid.

Verder kwam minister Koolmees deze week in het nieuws als minister, een keertje niet als verkenner. En meteen zorgde hij voor reuring in de polder. Hij zette een streep door een oude vakbondswensen. Wat is er gebeurd?

Ondertussen worstelt het demissionaire kabinet met het coronabeleid. Versoepelen of niet. Dinsdag weten we meer. In de nieuwsbrief blik ik vooruit.

Veel leesplezier gewenst. Zoals altijd worden reacties zeer op prijs gesteld. Vorige week kreeg ik er best veel op mijn persoonlijke analyse van de Haagse strubbelingen. Waarvoor dank.

Corona

Mijn gevoel is echt heel anders dan in mei/juni vorig jaar. Toen begon het grote versoepelen en destijds was ik daar zeer sceptisch over. Plotseling ontstond er een sfeer alsof corona voorbij was. Terwijl ik zeker wist dat er een tweede golf zou komen. De versoepelingen voelden voor mij toen niet goed. Want waarom niet eerst proberen corona nog verder de kop in te drukken?

Vorig jaar heb ik het openbaar vervoer gemeden - sterker nog, sinds de lockdown van maart vorig jaar heb ik nog geen enkele keer in een tram, bus of trein gezeten. De boot naar Schiermonnikoog was mijn enige uitstapje met groepsvervoer. Ik heb lange tijd de horeca gemeden. Pas in de zomervakantie gingen we aarzelend een keer lunchen in Dokkum en een keer eten op het terrein van het vakantiepark op de Veluwe. Pas in het najaar durfde ik weer wat meer - en was ik er ook ontzettend aan toe.

Precies dat laatste is een groot verschil met nu. Ik kan nu niet wachten tot de terrassen weer opengaan, tot de musea, de kroegen en de theaters hun deuren weer mogen openen. Als ik naar de cijfers van besmettingen en ziekenhuisopnames kijk, zou ik dezelfde scepsis moeten hebben. Het lijkt iets beter te gaan, maar gaat het nu echt goed? Zijn de versoepelingen waarover nu gesproken wordt echt verantwoord?

Ik merk dat ik in mijn hoofd een omslag heb gemaakt. Het duurt domweg te lang. De weging tussen gezondheidsrisico's en de sociale en psychische ellende valt anders uit. Zo'n lockdown overleven we wel, maar wat is er nog aan? Het is sociale armoe, de verveling slaat toe, de sleur nekt, de sjeu is van het leven.

Het blijft een gok om nu snelle versoepelingen door te voeren. Hopelijk respecteren we met z'n allen dan nog wel de coronaregels zodat de risico's geminimaliseerd zijn. En een groot verschil is natuurlijk dat we in juni vorig jaar versoepelden, terwijl we wisten dat er daarna weer een najaarsgolf zou komen. Nu versoepelen we terwijl die nieuwe golf wordt weggeprikt. Ons perspectief is nu de massale vaccinatie van de bevolking. Dat legt een extra druk op de schouders van coronaminister Hugo de Jonge. Als hij dinsdag versoepelt, moet hij met zijn prikambities (en de uitvoering daarvan) zorgen dat die versoepelingen ook verantwoord zijn.

Zwaar werk

Wouter Koolmees zorgde deze week voor grote consternatie. Deze keer niet als Verkenner, maar gewoon ouwerwets als minister van Sociale Zaken. Ook wel weer eens fijn na alle formatie-ellende. Wat was het probleem? Koolmees had een brief naar de Tweede Kamer gestuurd waarin hij een vurige vakbondswens volkomen had afgebrand.

De vakbonden willen een vervroegde AOW voor mensen met een zwaar beroep. Daar wordt al jaren over nagedacht, want het is niet zo eenvoudig om zo'n regeling te maken. Zeker niet als die betaalbaar moet zijn en precies bij de juiste doelgroep terecht moet komen. In het pensioenakkoord van juni 2019 was afgesproken dat er onderzoek zou worden gedaan naar pensioen na 45 gewerkte jaren. Wie een lang arbeidsverleden heeft, zal wel een zwaar beroep hebben en dan zou de AOW na die 45 jaren kunnen ingaan.

Het oordeel van de minister:

Tja, dat vonden de vakbonden niet leuk. Want zij hadden in dat onderzoek, dat in januari was verschenen, nog wel aanknopingspunten gevonden. De FNV stelde eind januari:

De vakbond zag dat het glas halfvol was, zag wel problemen en bezwaren, maar gooide het bijltje er nog niet bij neer. Koolmees las hetzelfde onderzoek en kwam met het vernietigende eindoordeel: hij ziet er helemaal niets in. Dat onderzoek was gedaan door ambtenaren van Sociale Zaken, onder begeleiding van alle vakbonden en werkgeversorganisaties. De polder was hier dus nauw bij betrokken.

De consternatie kwam donderdag niet alleen door de conclusie van Koolmees, maar ook door het feit dat de polder hier totaal door overvallen was. De Tweede Kamer had geen genoegen genomen met het onderzoek alleen en had Koolmees gevraagd er ook een oordeel over te geven. En dat oordeel kwam deze week plotseling, zonder dat de polder vooraf was ingeseind.

Hoe dat kwam? Omdat de brief nog helemaal naar de Tweede Kamer gestuurd had moeten worden. Foutje van een ambtenaar. Koolmees' conclusie moest volgende week nog langs de ministerraad. Wat overigens niet betekende dat die conclusie dan nog kon veranderen, zo bezwoer een woordvoerder donderdagavond. Maar een dag later liep het toch anders: de brief werd formeel ingetrokken - tamelijk uniek - en Koolmees bespreekt dit onderwerp volgende week alsnog met zijn collega-ministers. En kan de conclusie nu toch nog anders worden? Daarop zegt zijn woordvoerders nu:

Hieruit putten de vakbonden hoop. Alleen lijkt mij dat het demissionaire kabinet in het beste geval (best voor de bonden dan) het oordeel aan een nieuw kabinet overlaat.

Zwaar werk (2)

1. Het onderzoek van Sociale Zaken concludeert zelf niet dat een AOW voor mensen met 45 gewerkte jaren onhaalbaar is. Maar de onderzoekers sommen wel louter argumenten op tegen zo'n regeling. Om er een paar te noemen:

2. Regeling bereikt ook lager opgeleiden, zoals de bedoeling is. Maar er zullen meer middelbaar en hoger opgeleiden gebruik kunnen maken, want 45 dienstjaren komt onder alle opleidingsniveaus voor.

3. Idem voor mensen met een zwaar beroep. Het is niet zo dat je met het criterium 45 gewerkte jaren precies die doelgroep te pakken hebt. Ook mensen zonder zwaar werk beginnen soms vroeg in hun leven met werken. Oftewel: de regeling bereikt ook mensen waarvoor die niet bedoeld is.

4. Mensen met 45 gewerkte jaren hebben vaak aanvullend pensioen en zijn daardoor financieel zelf al in staat vroegpensioen te betalen. Ze hebben een speciale vervroegde AOW dus niet nodig.

5. De regeling leidt tot ongelijke behandeling, want migranten en vrouwen hebben minder vaak een arbeidsverleden van 45 jaar. Bij vrouwen vanwege een onderbreking in de tijd dat ze kleine kinderen hebben.

6. Nogmaals ongelijke behandeling: ook werkloosheid en arbeidsongeschiktheid tijdens je leven kan ervoor zorgen dat je de 45 jaar niet haalt. Ook als je een zwaar beroep hebt.

7. De doelgroep is groot: 20% van de 65-jarigen zou ervoor in aanmerking komen. Dat zijn jaarlijks 60.000 mensen en dat aantal groeit in de loop der jaren als de AOW-leeftijd verder stijgt en de afstand tussen de AOW-leeftijd en de leeftijd na 45 gewerkte jaren toeneemt.

8. Als je mensen gelijk wil behandelen en dus de jaren van werkloosheid en van zorg voor kinderen toch wilt meetellen, dan groeit de groep van 60.000 naar 100.000.

9. Er is geen registratie geweest van het arbeidsverleden. Dat gaat niet verder terug dan 1998. Je zou kunnen werken met een fictief arbeidsverleden, waarbij de gewerkte jaren worden geschat. Maar daarmee bereik je niet precies de mensen met een lang arbeidsverleden.

10. Je kunt de bewijslast bij de werknemer leggen. Die moet maar aantonen in welke jaar hij of zij begonnen is met werken. Maar dat zal tot oneerlijke uitkomsten leiden. Mensen zijn immers niet verplicht geweest de administratie over zoveel jaar te bewaren.

11. Ook in andere EU-landen hebben Nederlandse werknemers recht op zo'n regeling. Dat betekent dat buitenlandse werkjaren meetellen en dat die gegevens over arbeidsverleden tussen landen moeten worden uitgewisseld. Gegevens die er dus niet zijn.

12. Vervroegde AOW leidt tot negatieve effecten op de arbeidsmarkt. De tekorten op de arbeidsmarkten worden alleen maar groter omdat minder mensen tot de AOW-leeftijd werken.

13. De regeling kost de overheid veel geld. Bij invoering circa €2 miljard, in de loop der jaren lopen die kosten op tot €5 miljard. Als de ongelijke behandeling gelijk getrokken wordt (punt 5 en 6), dan pakken de kosten 50-70% hoger uit.

Tot zover de op- en aanmerkingen uit het onderzoek. Waar de vakbonden 'aanknopingspunten' zien, ziet de minister alleen maar onoverkomelijke problemen. Ik snap de minister wel.

Is het een verrassing? Neuh:

(Kijk hier mijn video over de onhaalbaarheid van een vervroegde AOW voor zware beroepen.)

Tjeenk

Na vier Verkenners die (te) dicht op de politiek zitten, is nu Informateur Herman Tjeenk Willink aangetreden. Hij moet de rust terugbrengen en kijken of het vertrouwen kan worden hersteld. Dat doet hij onder meer met de factor tijd. Hij neemt drie weken om te zien wie met wie verder wil. In de politiek heelt tijd toch meestal wel wat wonden. Als de politieke paniek wat luwt, wordt al snel weer veel vloeibaar. Je ziet dat deze week zelfs al gebeuren.

Tjeenk Willink heeft zelf ook duidelijke opvattingen. In die zin is hij niet alleen een wijze en rustige mediator die partijen bij elkaar kan brengen. Nee, hij is zelf ook een actor die regelmatig in de publiciteit treedt met zijn visie op politiek. Zo pleit hij al een tijd voor kortere regeerakkoorden die de Tweede Kamer tijdens de kabinetsperiode meer ruimte en invloed geeft. Zo moet het dualisme terugkeren.

Ik heb daar een hard hoofd in, om eerlijk te zijn. Natuurlijk is het goed dat de Kamer een factor van betekenis is. Maar zal het in de praktijk werkbaar blijken te zijn? Stel nu dat er over klimaat alleen algemene noties worden afgesproken en dat een milieuminister zelf nog helemaal moet bepalen of er nieuwe milieubelastingen komen en wie voor de kosten moet opdraaien? Dat wordt een spannend spektakel.

Allicht krijg je dan meer dualisme, maar wat is de slagingskans dan van de plannen? Neemt de kans niet toe dat een bewindspersoon erin vastloopt? Niet voor niets worden in de formatie dingen tegen elkaar uitgeruild. Zo zorg je ook dat partijen zich committeren aan beleid waar ze eigenlijk geen trek in hebben. Stel dat de VVD in de formatie bereid is rekeningrijden in te voeren, in ruil voor de bouw van een kerncentrale - even hypothetisch. Is zo'n ruil ook mogelijk in alle openheid van een Kamerdebat? Ik betwijfel het.

Niet voor niets dus dat formerende partijen vooraf altijd dunne regeerakkoorden willen, maar de facto altijd dikke boekwerken afleveren. Die regeerakkoord hoeven uiteraard niet zó gedetailleerd als ze altijd zijn. Dus er kan wel iets af. Maar ik denk dat de formatie toch het uitgelezen moment blijft om politieke deals te sluiten. En voor de houdbaarheid van die deals is fractiediscipline vervolgens onvermijdelijk. Hoe lelijk dat soms ook is.

Tjeenk (2)

Herman Tjeenk Willink heeft ook opvattingen op een terrein wat weinig sexy lijkt maar heel belangrijk is: de uitvoering van politieke wensen. Bij de vorige formatie schreef hij hier al over. Tjeenk Willink voegde gewoon een eigen bijlage bij zijn formatieverslag. (In een eerdere nieuwsbrief schreef ik hier al uitgebreid over.)

Volgens Tjeenk Willink gaan politieke wensen altijd voor de uitvoerbaarheid. Daardoor wordt in de loop der jaren beleid op elkaar gestapeld die gaandeweg steeds onuitvoerbaarder wordt. Dat is problematisch voor die uitvoerders. Maar belangrijker nog: daarmee doet de politiek bepaalde beloftes die vervolgens niet waargemaakt kunnen worden:

En er nóg een gevolg: de overheid raakt steeds meer in zichzelf gekeerd. Uitvoeringsproblemen slokken alle aandacht op. Want bewindslieden worden door de Kamer ter verantwoording geroepen en daarmee neemt de politieke druk op die uitvoering toe. Met als slachtoffer: de burger.

Deze problematiek zie je op veel plekken. Bijvoorbeeld bij de belastingen en toeslagen. Maar ook in de gezondheidszorg voelt de burger/patiënt zich vaak verweesd. Wat te denken van mensen die zich gemangeld voelen in de sociale zekerheid. De burger raakt buiten beeld. De overheid is vooral met zichzelf bezig.

In een interview dat ik eind december 2019 had met Tjeenk Willink beschreef hij ook hoe de overheid steeds minder dienstbaar is aan burgers. Die worden in toenemende mate als klant gezien. Hij begrijpt daarom wel dat professionals in onderwijs, zorg en elders zich roeren. Vandaar dat hij ook blij was dat de koning in de Troonrede zei dat de overheid weer terug moet naar de menselijke maat:

Als Tjeenk Willink zijn zin krijgt, gebeurt er de komende weken dus meer dan alleen herstel van vertrouwen. Misschien moeten de politieke leiders zijn boek er weer eens bijpakken, Groter denken, kleiner doen. Het is dun, dus ze kunnen dat op een zondagmiddag uitlezen. Echt een leestip, ook voor lezers van deze nieuwsbrief!

Podcast

Schiet je er netto mee op als je een dag meer gaat werken? Wat zijn de financiële consequenties als je in het huwelijksbootje stapt of gaat scheiden? Door de huidige jungle van kortingen en toeslagen is dit nauwelijks te berekenen. Alle partijen zijn het erover eens: de belastingen en toeslagen moeten grootschalig op de schop. Maar hoe? Dat wordt een van de hoofdpijndossiers in de formatie. In de podcast Kwestie van Centen analyseren Martin Visser en Herman Stam de monsterklus die de politiek te wachten staat. Komt het nieuwe kabinet met een radicale belastinghervorming en wat zullen wij daarvan merken? Luister hier. Ook op Spotify en iTunes.

Song of the week - Wordt het vertrouwen hersteld?

Meer info

Mij inhuren als spreker, panellid of columnist? Bekijk mijn profiel bij Speakers Academy of mail naar [email protected]

LinkedIn: https://www.linkedin.com/in/vissermartin/

Website: https://martinvisser.info/