Toen kwam alles tot stilstand. Het formatieproces ligt helemaal op z'n gat. Voor de krant was ik al begonnen met een serie over hoofdpijndossiers: belastingen, klimaat, wonen en arbeidsmarkt. De reeks is (tijdelijk) gestaakt, want hoe gaat de formatie nu verder?

Ondertussen moet er wel coronabeleid gevoerd worden. In een demissionair kabinet waarbij de ene de andere niet meer vertrouwt. Hoe moet dat verder? En wat staat een demissionair kabinet nog te doen in de laatste fase van de coronacrisis?

Reacties en likes zijn welkom. Vind je de nieuwsbrief interessant, breng die dan onder de aandacht van collega's en vrienden. Veel leesplezier!

Mark Rutte

Voor het FD heb ik een aantal jaar de Haagse politiek gevolgd, voordat ik naar Brussel ging. In die Haagse jaren heb ik geleerd te kijken naar politieke processen en politieke debatten. Als je er oog voor krijgt, doorzie je strategieën en zie je hoe campagnes werken (of niet werken). In zekere zin is de politiek een spel dat je kunt analyseren en waar je als zodanig ook van kunt genieten.

Dat genieten heb ik altijd lastig gevonden. Ik ben uiteindelijk misschien meer op de knikkers gericht dan op het spel. Ik ergerde me er wild aan toen het CDA onder leiding van Jan Peter Balkenende stiekem het ontslagrecht wilde versoepelen en dat alleen terug te vinden was in een voetnoot van de doorrekeningen door het Centraal Planbureau. Toen PvdA-lijsttrekker Wouter Bos Balkenende daarop probeerde aan te vallen, kreeg hij de kous op zijn kop en draaide Balkenende het om - 'U draait en u bent niet eerlijk'.

Ik vind het moeilijk te verteren dat een groot schandaal als de toeslagenaffaire van premier Mark Rutte afglijdt. Kiezers maakt het kennelijk niet uit dat de overheid op zo'n manier de vijand van haar burgers kan zijn. Blijkbaar denken mensen: dat overkomt mij niet. Wat een misvatting. En dan nog? Ook al overkomt het alleen maar anderen, het schandaal is er toch niet minder om? En wat te denken van het voortdurend toedekken van de politieke problemen in zwartgelakte documenten en met actieve tegenwerking van vasthoudende Kamerleden? Waarom struikelen over die verrotte cultuur alleen maar (oud-)staatssecretarissen en niet de leider van die cultuur?

In mijn Haagse periode heb ik ontdekt dat ik soms te stug ben en te stijl redeneer. Wie gelijk heeft, moet ook gelijk krijgen, is steeds mijn basishouding. Maar zo werkt het niet in de politiek. In die zin is het wel degelijk een spel. Om te winnen moet je het ook handig spelen. Ik weet dat het zo werkt, maar bij mijn karakter past dat niet echt. Ik denk dat ik zelf niet ver zou komen in die wereld.

Wat er deze week is gebeurd, voelt voor mij van een andere orde. Dit voelt voor mij niet meer als een behendig spel waar je van zou kunnen genieten. En waar ik dan toevallig geen aanleg voor heb. Mijn ergernis en verbijstering waren deze week van een andere orde. Is het werkelijk waar dat iemand voor de camera's keihard iets ontkent wat hij wél heeft gedaan? En denkt hij er dan echt mee weg te kunnen komen door alleen maar te zeggen: ik herinner me het niet meer.

De verdedigingslinie van Rutte was verbijsterend. Als je bereid was te geloven dat hij het zich niet meer herinnerde, stuitte je op de tweede verdedigingslijn: en wát ik tegen de verkenners gezegd heb, was allemaal niet zo spannend. Rutte hield glashard vol dat het doodnormaal was, dat hij in het allereerste gesprek met de verkenners over de positie van Kamerlid Pieter Omtzigt sprak. Hij had het er immers ook met CDA-leider Wopke Hoekstra al over gehad.

Rutte doet graag een poging anderen medeplichtig te maken. Door voortdurend te verwijzen naar zijn eerdere gesprek(je) met Hoekstra, waar Omtzigt dus ook ter sprake was gekomen, trok hij de CDA'er zijn strijdveld op. In de hoop dat ze samen de klappen moesten opvangen. Eerder had hij op camera al heel nadrukkelijk 'mede namens mevrouw Kaag' gesproken. Zelfde truc.

Uit de gespreksverslagen blijkt inderdaad niet - zoals Rutte bleef herhalen - dat hij over 'functie elders' had gesproken. Maar nog altijd blijft het hoogst merkwaardig dat onze premier als enige partijleider de positie van een lastig Kamerlid aankaart. Waarom? De ministersposten worden pas in de allerlaatste fase verdeeld. Waarom zou je over Omtzigt praten en niet over andere potentiële ministers? Volgens Rutte is het allemaal 'niet brisant', maar dat was het natuurlijk wel. Je moet wat met Omtzigt, dat heeft bij mijn geen positieve connotatie.

Dit heeft allemaal niks meer met een handig politiek spel te maken. Dit is een cultuur, een manier van besturen, een manier van proberen weg te komen. Ik merkte aan mezelf dat ik voor het eerst begreep wat al die makkelijke critici roepen over die Haagse zakkenvullers die alles zo goed voor zichzelf regelen. Ik ga daar niet in mee, dat doet geen recht aan de politiek, maar kreeg voor het eerst toch een beetje datzelfde gevoel. Alsof er iets knapte. Ik kon dan ook niet echt genieten van het schouwspel, maar me er alleen maar aan ergeren.

Mark Rutte (2)

En heel even leek Rutte er toch weer mee weg te komen. Haagse duiders noemen dat dan een Houdini-act, waarmee het weer teruggebracht wordt tot een handige manoeuvre. De vraag is of dat zo is. De CU zet nu de eerste stap door aan de motie van afkeuring een vergaande conclusie te verbinden: met deze man kunnen we niet regeren.

Doordat alleen de coalitiepartijen de motie van wantrouwen niet steunden, kan Rutte alleen met die drie partijen regeren. Alleen met D66, CDA en CU kan hij een meerderheidsregering vormen. Maar zijn die partijen daar eigenlijk wel op uit? De partijen kunnen verschillende afslagen nemen: de VVD compleet uitkleden bij de formatie-onderhandelingen. Rutte zal het complete programma moeten inleveren want hij is volledig overgeleverd aan zijn coalitiegenoten. Is het daarbij de bedoeling dat de formatie slaagt, of sturen de partijen er daarmee op aan dat Rutte gaandeweg de formatie alsnog tegen de muur botst? Een ongeluk in slow motion. Of trekken CDA en D66 straks alsnog het vloerkleed onder Rutte vandaan, zoals CU net heeft gedaan?

Waarom de CU dan niet meteen de motie van wantrouwen heeft gesteund, waarmee Rutte direct weg was als premier? Daarop zei CU-leider Gert Jan Segers in het ND:

Ik snap de redenering, maar het blijft een ingewikkeld verhaal. Rutte mag dus wel zijn huidige klus afmaken, want het is crisis. Maar een nieuw kabinet vormen mag hij niet. Je vraagt je af op welke manier Hoekstra denkt dat zijn Omtzigt een nieuwe regering met Rutte wél zou kunnen steunen. En wat te denken van D66, nadat Sigrid Kaag dit in het debat tegen Rutte zei, naar aanleiding van haar motie van afkeuring?

Herstelplan

Wat je ook van deze voorlopige uitkomst vindt, of je nu denkt dat Rutte gelogen heeft of niet, of je nu vindt dat de andere partijen er een handig slaatje uitslaan of niet, het is een klerezooi op een heel onhandig moment. Een bijna-val van een aanstaande premier vlak na de verkiezingen leidt al tot een staatsrechtelijk ingewikkelde situatie. En dan is het ook nog dikke crisis. Burgemeester Femke Halsema van Amsterdam zei het vrijdagavond bij talkshow Beau: dit demissionaire kabinet staat nog voor heel belangrijke en lastige beslissingen.

Volkskrant-columnist Sheila Sitalsing is terecht kritisch op Rutte die als belangrijkste argument voor zijn aanblijven aanvoert dat het land bestuurd moet worden:

Maar helemaal onwaar is het natuurlijk niet. Zeker niet voor de komende paar maanden. Het vaccinatieprogramma moet verder worden uitgerold, er moeten meer coronatesten beschikbaar komen, er moeten beslissingen worden genomen over versoepelingen. De laatste, ingewikkelde fase van de gezondheidscrisis moet zorgvuldig worden uitgevoerd, met alle vragen van dien over coronapaspoorten.

En het demissionaire kabinet moet besluiten over het al dan niet verlengen van de coronasteun voor ondernemers en over een herstelplan voor de economie. Beide beslissingen hebben ook financiële gevolgen voor een nieuwe regering. Scheldt je belastingschulden kwijt? Dat kost al snel een paar miljard euro. Blijf je ondernemers tot het einde van het jaa steunen? Dan loopt de staatsschuld verder op. Vind je manieren om het eigen vermogen van ondernemers te ondersteunen? Accepteert het kabinet soepele betalingsregelingen voor terugbetaling van steun en belastingen?

Herstelplan (2)

Het Centraal Planbureau gaf deze week een paar voorzetten voor herstelbeleid in het Centraal Economisch Plan 2021. Om te beginnen stelt het CPB dat het steunbeleid vanaf 1 juli moet worden gestaakt, aldus directeur Pieter Hasekamp:

Mij lijkt dit tamelijk link. En het getuigt ook niet van heel veel gevoel voor de ellende waarin veel ondernemers zitten. De boodschap van Hasekamp is: de crisis is op 1 juli voorbij, pas je maar aan beste ondernemers. Natuurlijk kan die steun niet eeuwig blijven duren, zoals de CPB'er stelt, maar daar pleit dan ook niemand voor. Wel is het zaak om de overgang van steun- naar herstelbeleid voorzichtig te doen, om te voorkomen dat er net over de finischlijn alsnog grote ongelukken gebeuren.

Het mooie van de steunmaatregelen is dat die zichzelf al min of meer afbouwen. De compensatie voor loonkosten en voor vaste lasten is gerelateerd aan het omzetverlies. Dus als ondernemers straks weer meer mogen, maken ze vanzelf al minder aanspraak op die steun. Geen reden dus om een harde knip op 1 juli aan te brengen.

Naast deze wat kille boodschap komt het CPB ook met suggesties voor herstelbeleid. Dat beleid moet gericht zijn op 1) repareren van opgelopen schade en 2) het faciliteren van de aanpassing van de economie.

1) Schade: hier pleit het CPB ervoor te investeren in jongeren en kinderen met leerachterstanden. Verder is het zaak met een plan te komen voor structurele schade bij bedrijven en zzp'ers. Er moet een oplossing worden bedacht voor opgelopen schulden en weggeslagen vermogen.

2) Aanpassing: het bedrijfsleven en de arbeidsmarkt moet zich weer herstellen en aanpassen. Het CPB suggereert om jongeren tijdelijk een langer WW-recht te geven zodat er meer tijd is om weer aan het werk te komen. Verder zouden gemeenten minder snel strenge eisen kunnen stellen aan ondernemers die bijstandssteun hebben gekregen.

Van generieke maatregelen moet gaandeweg worden overgestapt op maatwerk. Dat zal een ingewikkeld proces zijn. Want de uitvoeringsorganisaties konden de grote steunoperaties nog net aan, omdat alle maatregelen algemeen van aard waren. Nu komt een lastige fase waarin naar specifieke problemen gekeken moet worden, waar specifieke oplossingen voor nodig zijn. Daar is op zijn minst een stabiel demissionair kabinet voor nodig.

(Lees mijn column: Gelukkig luisterde kabinet niet naar economisch adviseurs.)

Song of the week - Rutte heeft weer geen herinnering

Podcast

Hollands glorie in het Suezkanaal, de hele wereld keek toe hoe het Nederlandse bedrijf Boskalis het vastgelopen containerschip de Ever Given los wist te krijgen. Er werd wereldwijd opgelucht adem gehaald, maar wat zijn de gevolgen van deze operatie? Dat bespreek ik met DFT-chef Herman Stam in een nieuwe aflevering van ‘Kwestie van Centen’. Samen met DFT-verslaggevers Yteke de Jong en Edwin van der Schoot wordt doorgenomen hoe afhankelijk bedrijven zijn van productie elders in de wereld en waarom dit het uitgelezen moment is voor de havenarbeiders in Rotterdam om een betere cao uit het vuur te slepen. Luister de nieuwste aflevering hier. Ook op Spotify en iTunes.

Meer info

Mij inhuren als spreker, panellid of columnist? Bekijk mijn profiel bij Speakers Academy of mail naar [email protected]

LinkedIn: https://www.linkedin.com/in/vissermartin/

Website: https://martinvisser.info/