De verkiezingscampagne was kort maar hevig. In de laatste twee weken werden we gebombardeerd met debatten, interviews en lollig bedoelde verkiezingsitems. En dan die stortvloed aan (online) reclame van de politieke partijen. Prima dat dat weer achter de rug is. Nu zijn alle ogen gericht op de kabinetsformatie.

In deze nieuwsbrief probeer ik inzichtelijk te maken wat er op tafel ligt. Wat moet er op korte termijn gebeuren om de economie na de coronacrisis er bovenop te helpen? En welke grote economische thema's liggen er op tafel? Liggen VVD en D66 dicht bij elkaar of wordt dat toch nog een hele kluif.

Welkom aan de nieuwe lezers van deze wekelijkse nieuwsbrief. Ik hoop dat die je bevalt. Reacties en likes worden zeer op prijs gesteld. Vind je deze nieuwsbrief de moeite waard, breng die dan onder de aandacht bij vrienden en collega's.

Veel leesplezier deze week!

Corona

Het lukt me na een jaar thuiswerken nog steeds niet om dat structureel op een gezonde manier te doen. Vorig jaar herontdekte ik het fietsen. Maar de afgelopen tijd zit ik weer onafgebroken achter mijn laptop geplakt. Dag in dag uit. Na het wegbrengen van de kinderen naar school gaat de mac open en de langgerekte uren kunnen beginnen.

Gelukkig ontdekte ik deze week de ommetjes-app, van hoogleraar neuropsychologie Erik Scherder en de Hersenstichting. Hoe simpel kan het zijn: als je een ommetje maakt, zet je de app aan en na afloop krijg je punten. Scherder weet dat mijn hersenen zo'n beloning op prijs stellen. Als kers op de taart ben ik meteen in competitie met allerlei andere ommetjes-makers. Het is net zo kinderachtig als het klinkt, maar het werkt.

Zo belandde is deze week in het pikkedonker in het Diemerpark. Een half uur voor de avondklok. Want er móest die dag nog een ommetje worden gemaakt. Van minstens twintig minuten, anders krijg je geen punten. Mijn dochter ging mee. En zo werd het opgelegde ommetje meteen een gezellig onderonsje van vader en dochter. Samen sterren kijken in het donkere park, nog even uitkijken over het IJmeer, kletsen over school en andere dingen die meisjes van elf bezighouden.

De lockdown blijft op die manier enigszins dragelijk. Want voor het overige is het natuurlijk huilen met de pet op. Herken je dat? De eindstreep is in zicht, maar de weg daar naartoe lijkt wel eeuwig te duren. Met de oplopende besmettingen lijkt er ook weinig zicht op versoepelingen op korte termijn. Het zou me verbazen als de aangekondigde opening van de terrassen doorgaat. Hopelijk zit er voor studenten wel een heropening van de hogescholen en universiteiten in. Bij jongeren is de nood het hoogst.

Het goede nieuws is: de vaccinaties werken. Twitteraar Yorick Bleijenberg maakt voortdurend heel informatieve grafieken en uit deze grafiek kun je heel goed aflezen dat de besmettingen in de oudste populatie - die dus is ingeënt - niet meer toeneemt:

Tempo

Verkenners Annemarie Jorritsma en Kajsa Ollongren zijn aan het werk gegaan. Ze brengen eind maart verslag uit over de formatieprocedure. Wie wil met wie? VVD en D66 als uitgangspositie ligt uiteraard voor de hand. Maar dan? Schuift het CDA aan, dan lijkt de beoogde coalitie alweer veel op de huidige. Dat zou suggereren dat de formatie niet zo lang hoeft te duren.

Maar dat is niet gezegd. Er zijn best veel opties van vier partijen. Alle mogelijkheid dus voor onderhandelaars om gaande de besprekingen van tafel te lopen. Je kunt VVD, D66 en CDA aanvullen met CU maar ook met verschillende linkse partijen. En je zou zelfs een soort paars kabinet kunnen vormen, dus zonder het CDA.

Toch is haast geboden. Dat zei premier Mark Rutte voor de verkiezingen zelf ook al. Nu de coronacrisis zijn eindpunt nadert, is het hoog tijd voor een herstelplan. Ook directeur Pieter Hasekamp van het Centraal Planbureau roept de politiek daartoe op:

Herstelplan

Eerst moet worden uitgevochten of dat herstelplan wordt bedacht door de formerende partijen (zoals Rutte wil) of door het demissionaire kabinet (zoals D66-leider Sigrid Kaag wil). Als de beoogde coalitie min of meer dezelfde is als de huidige coalitie, dan is dat een semantische discussie. Maar ik begrijp de inzet van Rutte wel. Je zou het liefst willen dat de nieuwe coalitiepartners zich aan dat plan committeren.

Daar komt bij dat je dat herstelplan niet helemaal los kunt zien van het regeerakkoord voor de komende vier jaar. Dat constateert Hasekamp van het Centraal Planbureau ook:

Er liggen drie vragen op tafel:

1. Hoelang blijft de overheid ondernemers steunen? Het huidige pakket loopt af op 1 juli. Dan zullen veel beperkende maatregelen zijn opgeheven en hebben bedrijven weer ruimte. Maar nu al wordt er rekening mee gehouden dat de steun niet meteen op die dag voor alle ondernemers gestaakt kan worden. Moet er dan gerichte steun komen voor specifieke gevallen? En kan de uitvoering dat maatwerk aan?

2. Hoe stut de overheid de vermogenspositie van ondernemers? Veel bedrijven in de horeca, de detailhandel en de evenementenbranche hebben ingeteerd op hun vermogen en hebben schulden opgebouwd. Bij de fiscus alleen al hebben ongeveer 250.000 ondernemers uitstel van belastingen gekregen, voor een bedrag van circa €16 miljard. Daarnaast zijn schulden opgebouwd bij banken, verhuurders, leveranciers, brouwers, familie. Wat te doen met die bedrijven die dankzij de steun hebben overleefd maar de facto niet meer levensvatbaar zijn door de schuldpositie? Daar zullen betalingsregelingen voor moeten worden afgesproken. En kwijtschelding van een deel van de schulden is onvermijdelijk. Dat kost een komend kabinet misschien wel een paar miljard euro en daarmee heeft dit pakket dus ook impact op het financiële plaatje voor de komende regeerperiode.

3. Hoe stimuleert de overheid de economie? Hier is de verbinding tussen het herstelplan en het komende regeerakkoord het sterkst. En hier is ook eigenlijk geen rol meer voor het demissionaire kabinet. Want een nieuwe regering moet bedenken op welke manier de economie een oppepper kan krijgen. Het mantra is 'investerend de crisis uit', daarover is iedereen het wel eens. Maar wat betekent dat? Moeten ondernemers ondersteund worden om te kunnen investeren? Of wil de overheid nu een actieve rol op zich nemen? En is het dan voldoende dat er vanuit het Groeifonds de komende kabinetsperiode €20 miljard wordt gestoken in publieke investeringen en de daaropvolgende nog eens €20 miljard? Of moet dat budget toch meer naar voren worden getrokken? Lastig is wat je met de consument moet. Macro gezien gaat het de Nederlandse consument goed. Die zit op een berg spaargeld en gaat straks - als de crisis voorbij is - de bloemetjes buiten zetten. Maar er zijn ook groepen consumenten financieel getroffen. Het gaat niet met iedereen goed. Is een generieke lastenverlichting een logisch antwoord of moet je iets gerichts doen? Is corona straks echt overtuigend voorbij of blijft die dreiging als een deken over onze economie hangen en blijft het herstel in de tweede helft van het jaar hangen? Als formerende partijen hier iets mee willen, moeten ze haast maken. Want het heeft weinig zin om de economie pas op Prinsjesdag 2022 te gaan stimuleren.

(Kijk mijn video over het herstelplan voor de economie hier.)

Formatiethema's

Als de VVD en D66 de basis gaan vormen van een volgend kabinet dan zou de formatie inhoudelijk niet zo ingewikkeld hoeven zijn. Zou je denken. Op economisch terrein lijken ze ongeveer hetzelfde te willen. Maar toch denk ik dat ze én tegen grote verschillen aanlopen én grote moeite zullen hebben met de uitvoering.

Ook het economisch bureau van de Rabobank ziet 'serieuze twistpunten':

Grofweg zie ik vier grote economische thema's:

1. Arbeidsmarkt: iedereen zegt het eens te zijn met de adviezen van de commissie-Borstlap. Daarin wordt vastgesteld dat met de opmars van tijdelijke contracten en zzp'ers de flexibilisering op de arbeidsmarkt is doorgeslagen. Borstlap staat een heel brede aanpak voor, waarbij de fiscale behandeling van zzp'ers wordt aangepakt, de uitkeringen worden veranderd en er ook een zware inzet komt op scholing. Het is gemakkelijk daarmee in te stemmen, maar om dit om te zetten in concreet nieuw beleid gaat nog een hele klus worden. Er komt namelijk heel veel samen: belastingen, sociale zekerheid en onderwijs. Het huidige kabinet wilde de arbeidsmarkt ook hervormen. Dat is niet gelukt.

2. Belastingstelsel: Automatisch komen we dan bij het belastingstelsel uit. Iedereen is het erover eens dat dit veel te ingewikkeld is geworden in de loop der jaren. Het huidige stelsel is nog van de hand van Gerrit Zalm en Willem Vermeend en sindsdien zijn de belastingen alleen maar complexer geworden, door uitzonderingen, aftrekposten, heffingskortingen, nieuwe regelingen. Het is inmiddels een bijna onuitvoerbaar geheel. Daar komt nu de het toeslagenschandaal bovenop. Er leeft een brede wens om een einde te maken aan dat toeslagencircus. Los van die affaire had dat ook gemoeten. Maar liefst 5 miljoen huishoudens (van de 8) krijgen een of meerdere toeslagen. En voor mensen met een laag inkomen ervaren grote onzekerheid en financiële instabiliteit door die toeslagen, omdat er jaar na jaar talloze naberekeningen zijn. VVD zegt dat het anders moet, D66 heeft een concreet plan. Uit dat plan blijkt dat je echt alles overhoop moet halen als je van de toeslagen af wilt. Gelukkig liggen er ambtelijke adviezen als basis. Maar ook die laten zien dat er geen gemakkelijke oplossingen zijn. Als je het belastingstelsel hervormt, heb je miljarden nodig om alle koopkrachteffecten te compenseren. De laatste twee kabinetten wilden de belastingen ook al hervormen, is niet gelukt.

3. Woningmarkt: Aan de extreme prijsstijging op de huizenmarkt kun je zien dat er iets goed mis is. Was eerst de ruimhartige fiscale subsidiëring van het eigen huis de kern van het probleem, nu is dat het tekort aan huizen. Het huidige kabinet is er niet in geslaagd jaarlijks 100.000 nieuwe huizen te laten bouwen. De politiek liep vast in de uitvoering, waarbij belangen van het Rijk, de provincies, gemeenten, woningcorporaties en projectontwikkelaars op elkaar botsen. Uit de verkiezingsprogramma's van veel partijen blijkt dat het besef er is dat de woningmarkt op alle fronten moet worden aangepakt: sociale huur, middenhuur, goedkope koopwoningen en duurdere koopwoningen. Er moeten voldoende huizen komen en de doorstroming moet op gang worden gebracht. Hier zullen VVD en D66 aanlopen tegen twee problemen: opnieuw de uitvoering - een nieuwe minister van Wonen is geen wondermiddel, en inhoudelijk - wat wil je met de huursector bijvoorbeeld? (Lees de analyse van Ed Groot in het FD over de historie van de woningmarktproblemen.)

4. Klimaat: Hier zitten de allergrootste verschillen tussen VVD en D66. En D66 zal ook echt iets willen binnenhalen op dit vlak, omdat klimaat een belangrijk onderdeel was van hun campagne. VVD zegt dat het de Europese klimaatdoelen wil halen, maar weigerde wel om het verkiezingsprogramma te laten doorrekenen door het Planbureau voor de Leefomgeving. Dat is toch een veeg teken. VVD heeft de woorden, D66 de daden - of beter gezegd: concrete voorstellen. Maar als je naar die voorstellen kijkt, zie je wat je overhoop moet halen. De doorrekening door het Centraal Planbureau maakt inzichtelijk hoe ver de ambities van beide partijen van elkaar verwijderd zijn. De VVD komt met 4 beleidsmaatregelen waarmee de uitgaven voor klimaat/milieu met €0,3 miljard worden verhoogd. D66 heeft 12 voorstellen die de uitgaven met €1,9 miljard verhogen (alleen al het uitkopen van boeren om de veestapel te kunnen halveren kost €0,8 mrd). Daarnaast de belastingen: VVD heeft 5 maatregelen die de belastingen op klimaat/milieu met €0,1 miljard verlagen (!), D66 heeft 20 maatregelen die zorgen voor een verhoging van de lasten op klimaat/milieu met €6,4 miljard. Dit zijn nog maar kale cijfers. Hier zit natuurlijk een heel andere visie achter. D66 komt met een reeks lastenverzwaringen op vliegen, vlees en energie. Verder een kilometerheffing voor automobilisten. Rond kernenergie zou er voortgang kunnen worden geboekt: de VVD is daarvoor, de D66 staat ervoor open. Alleen denkt dat de VVD dat kernenergie kan bijdragen aan de klimaatdoelen voor 2030, terwijl D66 realistisch genoeg is om te weten dat er voor die tijd nog weinig van extra kernenergie te verwachten is.

(Lees mijn column over Mark Rutte die piekert over de formatiethema's: hij pakt de formatiethema's uit 2017 er nog eens bij en doet een opvallende ontdekking.)

Song of the week - Rutte wint vierde keer op rij

Podcast

Met elk een eigen verkenner lijkt het vrijwel zeker dat de twee grootste partijen VVD en D66 gaan regeren. Mogelijk vormen ze samen met het CDA het motorblok. In een nieuwe aflevering van de podcast Kwestie van Centen bespreken Herman Stam en ik hoe de economische agenda van het nieuwe kabinet eruit gaat zien. Klimaat, belastingen, wonen, arbeidsmarkt: waar zullen de partijen elkaar vinden in de formatie en waar liggen de pijnpunten? Ook op Spotify en iTunes.

Meer info

Mij inhuren als spreker, panellid of columnist? Bekijk mijn profiel bij Speakers Academy of mail naar [email protected]

LinkedIn: https://www.linkedin.com/in/vissermartin/

Website: https://martinvisser.info/