De verkiezingen naderen, al wil de campagne maar niet echt spannend en enerverend worden. Toch zijn deze verkiezingen weer belangrijk. Hoe rollen we uit de coronacrisis? Hoe willen de partijen de economie versterken? De doorrekeningen van het Centraal Planbureau bieden inzicht in de concrete voorstellen. En soms zit daar ineens een verrassing bij. In deze nieuwsbrief ga ik in op de keuzes die links en rechts maken.

Veel leesplezier!

Rekening

Krijgen we straks de rekening van de crisis gepresenteerd? Het geld gaat er nu met bakken uit. De steun voor ondernemers is in de loop van de coronacrisis steeds verder uitgebreid en opgehoogd. Overigens om goede redenen. We profiteren nu van het feit dat de Nederlandse staatsschuld bij aanvang van de crisis heel laag was: 48,7% in 2019. Heel ruim onder de Europese norm van 60%.

Dat zet alle kritiek op het financiële beleid in de jaren na de crisis toch wel in een ander daglicht. Veel economen vonden dat het vorige kabinet de economie kapot bezuinigde. Misschien was het iets teveel van het 'goede' en bestond een te groot deel van de ingrepen uit lastenverzwaringen, dat laat onverlet dat onze schatkist daardoor wel een stoot kan hebben. En daar profiteren we nu alweer een jaar van.

Maar hoe hard loopt de staatsschuld nu weer op? In de laatste ramingen van het Centraal Planbureau (CPB) komt die schuld dit jaar uit op 59% en blijft die komende jaren net onder de 60%. Eind van de maand brengt het CPB nieuwe ramingen uit. Ik vermoed dat de schuld dan toch hoger uitpakt. Maar dat is nog altijd geen enkel probleem. We zitten nog ver weg van de gevarenzone. Volgens CPB-directeur Pieter Hasekamp wordt de staatsschuld pas problematisch als die 80-100% bedraagt:

Ik vraag me wel af wie er in de politiek nog op de rem trapt? Onder het motto 'we investeren ons de crisis uit' lijkt nu ineens elke overheidsuitgave gerechtvaardigd. Ik had eerlijk gezegd verwacht dat je dat zou terugzien in de doorrekening van de verkiezingsprogramma's. Maar vooralsnog valt dat mee:

Opvallend genoeg is de staatsschuld bij de VVD het hoogst. En bij de PvdA het laagst. Dat komt omdat er iets raars gebeurt met name in de linkse programma's. PvdA, GroenLinks en SP kiezen ervoor de overheidsuitgaven enorm te verhogen en de belastingen voor bedrijven ook. Ze hebben daarmee deels een dekking voor die extra uitgaven (maar grotendeels overigens niet). De groeiende overheid leidt tot extra economische groei, omdat de overheid ook een deel van de economie is. En als de economie groter wordt, wordt de staatsschuld als percentage van die totale economie kleiner. Op de korte termijn leidt dat enorme spenderen tot meer groei van de economie - ondanks de lastenverzwaring voor bedrijven.

Maar op lange termijn gebeurt er iets heel anders:

Natuurlijk kun je niet tot op de komma voorspellen wat er in 2060 gebeurt. Het gaat dus meer om de richting dan om de exacte uitkomst. Maar wat je wel goed ziet, is dat het beleid van spenderen bij alle partijen leidt tot een hogere schuld dan wanneer opeenvolgende kabinetten niks zouden doen (basispad). En dat het beleid van veel extra uitgeven bij de linkse partijen op langere termijn alsnog tot een forse stijging van schulden leidt. Bij PvdA en GL worden er nog flink belastingen geïnd bij het bedrijfsleven. Dat dempt het effect. D66 doet dat laatste niet, daar explodeert de schuld op lange termijn. SP staat niet in de grafiek, maar daar gaat de schuld naar 120%, Italiaanse toestanden.

Investeren

Alle partijen jagen de economische groei aan op de korte termijn. In alle doorrekeningen is de groei hoger dan het basispad, wanneer een nieuw kabinet niets zou doen dus. Maar de vraag is wel of dat komt omdat er écht geïnvesteerd wordt in het economisch groeivermogen van Nederland. Er wordt door veel partijen met miljarden gestrooid. Maar die gaan voor een groot deel naar sociale zekerheid en gezondheidszorg:

Hier worden de uitgaven aan sociale zekerheid (l) en zorg (r) steeds vergeleken met dat basispad. Volgens de begrotingsregels groeien beide budgetten als vanzelf. Begrotingen stijgen immers mee met het prijs- en loonpeil. De zorgbegroting stijgt omdat het basispakket gaandeweg steeds duurder wordt. Wat doen partijen meer dan die automatische groei?

VVD zit het dichtst bij staand beleid. De miljarden van deze partij gaan vooral naar Defensie. CDA steekt wel meer geld in sociale zekerheid en zorg (o.a. hogere AOW en hogere lonen in de zorg). Verder zie je dat er bij D66 iets gek gebeurt: op sociale zekerheid wordt fors bezuinigd. Maar dat komt omdat D66 de toeslagen afschaft en dat compenseert via een belastingkorting. Dat zorgt voor een flinke verschuiving van de uitgaven aan sociale zekerheid naar een tegemoetkoming via belastingen.

De grote spenders zitten bij de meeste andere partijen. Hoger minimumloon dat doorwerkt in hogere uitkeringen, extra personeel in de zorg, uitbreiding van het basispakket, verkleining of afschaffing van het eigen risico in de zorg, meer geld naar jeugdzorg enz. Allemaal legitieme politieke wensen. Maar je ziet wel dat daardoor de collectieve uitgaven flink toenemen. Op links wordt dat deels gefinancierd door bedrijven, vermogenden en hoge inkomens extra te belasten. Dat lijkt me een logische linkse agenda.

Maar je moet wel met een lampje zoeken naar de investeringsagenda waar iedereen zo de mond van vol heeft. Ook op rechts. De VVD houdt de Baangerelateerde Investeringskorting (BIK) in stand, een regeling die dit en volgend jaar €2 miljard kost, maar waar de rekenmeesters eigenlijk weinig van verwachten. En er wordt ingezet op het Groeifonds (het Wopke/Wiebes-fonds), maar dat gaat om bescheiden bedragen op korte termijn. Over de periode 2021-2028 gaat het om €20 miljard, de helft daarvan wordt uitgegeven in de komende kabinetsperiode, de andere helft in de periode daarna. CDA-lijsttrekker Wopke Hoekstra wil dit Groeifonds verdubbelen, zei hij onlangs. Maar hij heeft dit plan gek genoeg niet laten doorrekenen.

Naast 'we investeren ons uit de crisis' hoor je ook vaak 'sterker uit de crisis'. Dat werd ook na de eurocrisis gezegd. Ook toen was het een vrij loos begrip. Ik zie niet in hoe we straks na de coronacrisis sterker zijn dan ervoor? Wat is er onderweg dan precies gebeurd? Ik zie de economie nu als een zieke patiënt die langzamerhand weer beter wordt. Als de crisis voorbij is, springt de patiënt uit bed en kan weer aan de slag. Maar is de patiënt dan sterker dan voordat hij ziek werd? Het klinkt mooi, maar het is gewoon niet waar.

Verrassing

Soms is de doorrekening van het CPB zelf niet de verrassing, maar de maatregelen die partijen hebben ingediend. Het komt nog wel eens voor dat een politieke partij iets bij het CPB inlevert dat helemaal niet in het verkiezingsprogramma stond. Dat gebeurde bijvoorbeeld in 2006 toen uit de doorrekening bleek dat het CDA het ontslagrecht wilde versoepelen. Daarvan was niets in het verkiezingsprogramma te vinden, het bleek wel in de kleine lettertjes van de doorrekening te staan. Toen PvdA-leider Wouter Bos CDA'er Jan Peter Balkenende daarmee probeerde te confronteren koos de laatste voor de aanval: "Meneer Bos, u draait en u bent niet eerlijk", kaatste Balkenende terug.

Het CPB heeft dit jaar 2000 beleidsmaatregelen van 10 partijen doorgerekend. Meestal staan die voorstellen al in de programma's, soms is het een precisering van het programma, soms is het een verrassing. Bij het CDA vond ik er drie:

1. De hypotheekrenteaftrek wordt omgebouwd tot een heffingskorting. Dat betekent dat het geen klassieke aftrekpost meer is die eerst van het inkomen wordt afgetrokken voordat de belasting wordt berekend. Straks gaat het andersom. Eerst wordt de belasting over het volledige inkomen berekend en dan is de hypotheekrente een korting op die belasting. Dat betekent bijvoorbeeld dat de hypotheekrente geen rol meer speelt in het vaststellen van het belastbaar inkomen dat de basis vormt voor toeslagen. Concreet: huizenbezitters hebben bij de kinderopvangtoeslag geen voordeel meer ten opzichte van huurders. Ik vraag me eerlijk gezegd hoe je een heffingskorting kunt koppelen aan daadwerkelijk betaalde rente. En aftrekpost is op basis van echte kosten, een heffingskorting is een vast bedrag voor iedereen of een bedrag dat aan het inkomen is gekoppeld. Ik vroeg er twee fiscalisten naar, maar die kwamen er ook niet. Alles hangt af van de concrete uitwerking van dit plan.

2. De AOW wordt verhoogd. Het CDA trekt daar €0,7 miljard voor uit. Omgerekend zou dat ongeveer €200 per jaar zijn voor gepensioneerden. Daar staat niets over in het verkiezingsprogramma. Misschien is dit bedacht om de koopkrachtplaatjes in de doorrekeningen er een beetje beter uit te laten zien?

3. En dan de adder onder het gras: CDA wil de WW-duur beperken van 2 jaar naar 1 jaar. De maatregel valt niet meteen op, want het 1 van de 2000 die het CPB in de bijlage van de doorrekening op een rij heeft gezet:

De uitkering gaat dus de eerste maanden omhoog, maar na een jaar kom je als werkloze in de bijstand terecht. Dat levert dus een besparing op van €600 miljoen. CDA-lijsttrekker Wopke Hoekstra vindt echt dat 'de tijd is gekomen' om deze maatregel door te voeren. In zijn visie moet je werkloze ouderen (want alleen ouderen bouwen voldoende arbeidsverleden op om meer dan 1 jaar WW-rechten te krijgen) wat harder richting een volgende baan duwen, want anders zitten ze maar nietsnuttend thuis: "Het is voor mensen nodig om werk te hebben, want je houdt er ook levensgeluk aan over."

De stortvloed van kritiek uit linkse hoek en van de vakbonden doet het CDA af als selectief. Daarbij wijst Hoekstra er niet alleen op dat de WW in de eerste maanden omhoog gaat, maar ook dat dit voorstel ook al in het advies van de commissie-Borstlap stond en dat het CDA in zijn verkiezingsprogramma al had opgeschreven dat het dat advies overneemt:

Ik moet zeggen dat 'herwaardering van het vaste contract' net een ander gevoel geeft dan 'inkorten van WW-duur'. Maar inderdaad, het CDA schreef al dat 'Borstlap' wordt omarmd. Daarmee is niet automatisch gezegd dat álle adviezen van die commissie worden overgenomen. Dat geldt ongetwijfeld ook voor andere politieke partijen die enthousiast zijn over de commissie-Borstlap.

De commissie-Borstlap heeft inderdaad gesuggereerd de WW 'hoog en kort' te maken. Dat advies staat onder het kopje 'weerbaarheid'. Dat deel van het advies gaat niet primair over een versobering van uitkeringen, maar over investeringen in de weerbaarheid van werknemers.

Borstlap pleit ervoor dat werkenden veel meer geholpen worden om hun kennis up to date te houden. Mensen moeten goed inzetbaar blijven en daarvoor moeten werkgevers en overheid de mogelijkheid bieden. En als dát eenmaal goed op orde is, is er geen reden meer oudere werknemers lang in werkloosheid te laten hangen. Daar past dan een korter durende WW bij. Dat klinkt toch net even anders dan het verhaal zoals Hoekstra dat nu brengt.

Song of the week - Jeroen van Merwijk overleden

Podcast, met Willem Vermeend

De doorrekeningen van de verkiezingsprogramma's door het Centraal Planbureau geven altijd goed inzicht in de politieke plannen. De partijen moeten met de billen bloot en vage ideeën concreet maken en financieel onderbouwen. Oud-minister Willem Vermeend vertelt wat hem opvalt. Hij ziet zo'n groot verschil tussen links en rechts dat hij voorziet dat PvdA, GroenLinks en SP zich op voorhand al buitenspel hebben gezet. Inzet van veel partijen is niet zozeer investeren maar spenderen. Luister naar de nieuwste aflevering van onze podcast Kwestie van Centen. Ook op Spotify en iTunes.

Meer info

Mij inhuren als spreker, panellid of columnist? Bekijk mijn profiel bij Speakers Academy of mail naar [email protected]

LinkedIn: https://www.linkedin.com/in/vissermartin/

Website: https://martinvisser.info/