Vorige week was ik te druk om een nieuwsbrief te maken, excuus daarvoor. Deze week haal ik dat dubbel en dwars in. Dus er valt nogal wat te lezen deze keer. Met vele linkjes ook naar andere artikelen, video's en podcast.

Naast corona wil ik stilstaan bij de pensioenen. Afgelopen week werden alle cijfers bekend over de financiële situatie bij de fondsen. Bij de meeste kunnen kortingen worden voorkomen, maar hoe gaat het de komende jaren? Verder sta ik uiteraard stil bij het overlijden van Hans de Boer. Ik heb jarenlang goed contact met hem gehad en was geschokt door zijn plotselinge dood. Gelukkig kon ik in de krant afscheid van hem nemen. Ik heb een poging gedaan hem zo eerlijk mogelijk te typeren.

Column: Ook een olifantenhuid heeft dunne plekken

In memoriam: Hij had zijn hart zó op de tong dat ministers ervan schrokken

Ik wens je veel leesplezier met deze nieuwsbrief. Vind je de nieuwsbrief de moeite waard, breng hem dan onder de aandacht van collega's en vrienden. Reacties stel ik zeer op prijs.

Diepe zakken

En opnieuw tast minister Wopke Hoekstra van Financiën diep in de buidel om ondernemers te steunen en banen te behouden. Het extra steunpakket dat de drie W's (Wopke Hoekstra, collega Wouter Koolmees van Sociale zaken en Bas van 't Wout van Economische Zaken) donderdagmiddag bekendmaakten gaat €7,6 miljard kosten, zo is de inschatting nu.

Dat is veel geld. En toch zijn de diepe zakken van Hoekstra nog niet leeg. In maart vorig jaar was de berekening dat hij circa €90 miljard uit kon geven voordat de staatsschuld op de Europese norm van 60% uit zou komen. Als dat wordt bereikt, zijn we nog steeds een land met een zeer lage staatsschuld.

Hoe ziet het plaatje er nu uit?

Het meest relevante bedrag is het totaal van I en II, dat is €61,3 miljard. Dit zijn daadwerkelijke uitgaven aan steun in de jaren 2020 en 2021. De twee grote generieke kostenregelingen zijn NOW en TVL (voorheen TOGS). Via de eerste worden loonkosten gecompenseerd - nu tot 85%. En via de TVL worden vaste lasten deels betaald - nu ook tot 85%.

Je ziet hier dat de optelling inmiddels al fors is, maar die €61,3 miljard zit nog ruim onder de €90 miljard. De diepe zakken zijn dus nog niet leeg. Nog lang niet. En dan zitten we dus pas op die keurige 60% staatsschuld.

Hoekstra zal dan ook wijzen op blok III, de uitgestelde belastingen, leningen en garanties. Als het goed is, komen deze bedragen uiteindelijk terug. Je ziet bijvoorbeeld dat er in 2020 voor €12,6 miljard aan belastingen voor ondernemers zijn uitgesteld. Daarvan komt een eerste pluk in 2021 alweer terug, want in dat jaar is de kostenpost negatief. Overigens schuift die terugbetaling wel steeds verder door. Want in december rekende Financiën nog op een post van per saldo €6,3 miljard negatief, terwijl dat nu nog maar €2,2 miljard is.

En dan is er nog het risico dat niet alles terug zal komen. Dat schrijft Hoekstra ook expliciet. Sommige ondernemers zullen niet kúnnen terugbetalen:

De diepe zakken zijn nog niet leeg, maar de race is ook nog niet gelopen.

Herstel

Nu is alle aandacht nog op de steun uit het 'steun- en herstelpakket'. Als aan minister Wouter Koolmees van Sociale Zaken in de persconferentie deze week wordt gevraagd of hij ook al vooruit kan kijken na de periode na deze lockdown dat verexcuseert hij zich dat hij te druk is met het nu. Toch zal het herstel-deel wel aandacht moeten gaan krijgen. Werkgeversorganisaties VNO-NCW en MKB-Nederland wezen er al op dat er een groot probleem aan het ontstaan is bij met name kleine ondernemers.

Zo zei MKB-voorman Jacco Vonhof:

De steun is primair gericht op de compensatie van kosten. Maar dat is nooit 100% en dus moeten ondernemers er maand na maand eigen geld in steken. Het gevolg is slinkende vermogens en stijgende schulden. Hoe solvabel is je bedrijf dan nog als straks de economie weer open mag? Nu de lockdown steeds langer duurt, rekenen economen er al op dat de economische schade ook steeds groter wordt. Voor het herstel van de economie is het dan van groot belang dat er levensvatbare bedrijven klaar staan.

In het overleg tussen kabinet en polder is dat donderdag ook wel besproken, maar de uitwerking is nog ingewikkeld. Vonhof had gesuggereerd om desnoods belastingschuld om te zetten in aandelenkapitaal. Dan is de fiscus ineens mede-aandeelhouder van winkels, cafés en kappers. Ik kan me niet voorstellen dat dat gaat gebeuren, maar je moet iets.

De werkgevers waren blij dat de drie ministers bereid waren om verder te werken aan een oplossing en dat ook in de Kamerbrief op te schrijven. Toen die brief uitkwam, moest je zoeken met een lampje naar deze toezegging. Maar er staat inderdaad iets:

Naar verluidt is dat overleg nu volop gaande tussen werkgevers en het ministerie van Economische Zaken. Dat wordt een cruciale stap, want er gaan steeds meer stemmen op dat dat economische herstel zometeen niet vanzelf van de grond komt.

Zo zegt ABN Amro-econoom Nora Neuteboom:

(Lees hier het interview met VNO-voorzitter Ingrid Thijssen en MKB-voorman Vonhof over de financiële problemen van ondernemers. Hier mijn analyse van de uitbreiding van het steunpakket. Collega Gabi Ouwerkerk en ik spraken vier ondernemers die vertellen hoe ze financieel klem zitten.)

Penibel pensioen

De bestuurders van de grote pensioenfondsen - en daarmee ook hun deelnemers - halen opgelucht adem: dit jaar hoeft er niet gekort te worden. Maar daar houdt het goede nieuws ook op. Premies gaan omhoog, de pensioenopbouw gaat omlaag en voor de komende jaren is er geen enkele zekerheid over die kortingen.

Bureau Mercer berekende dat de gemiddelde dekkingsgraad eind 2020 is uitgekomen op 100%. Dat betekent dat er gemiddeld exact €1 in kas is voor €1 aan (toekomstige) pensioenverplichtingen. De kortingsgrens was dit jaar voor de tweede keer op rij bij 90% gelegd. De grote fondsen kwamen daar bovenuit, al was het soms kantje boord:

• ABP (ambtenaren): 93,2%

• PFZW (zorg): 92,6%

• PME (metaal): 97,2%

• PMT (metaal): 95,4%

• bpfBouw (bouw): 111,1%

Met name voor de grootste twee fondsen was het het hele jaar spannend. De laatste maanden krabbelden de dekkingsgraden weer op. De lage rente zorgt ervoor dat de pensioenverplichtingen steeds duurder worden. Als je (bijna) geen rente krijgt op veilige staatsleningen dan wordt het gewoon steeds duurder om een 'gegarandeerd' pensioen op de bouwen. Tegenover die verplichtingen staan de vermogens die groeien met de rendementen op de beurs. De coronacrisis zorgde in het voorjaar voor een flinke crash. Gaandeweg het jaar trok het weer aan en uiteindelijk boekten de fondsen heel redelijke beleggingsrendementen.

Toch is de boodschap somber. Zo zei ABP-voorzitter Corien Wortmann:

De pensioensector is onderweg naar een nieuw stelsel dat in 2026 moet ingaan. De minister is van plan in de overgangsperiode de (reken)regels wat te versoepelen. Hij vreest voor het draagvlak voor dit nieuwe pensioencontract als er onderweg voortdurend gekort moet worden. Maar Wortmann is nog helemaal niet zeker van de goede afloop. Ze noemt de kans op korten in de komende jaren 'reëel'.

Nu mochten fondsen twee jaar achtereen afzien van kortingen als de dekkingsgraad boven de 90% uitkwam. De bedoeling is dat fondsen straks met een dekkingsgraad van minimaal 95% het nieuwe stelsel instappen. Dan hebben ze voor de huidige pensioentoezeggingen dus eigenlijk al te weinig geld in kas. Het is zeer de vraag of die afgezwakte eis wel haalbaar zal zijn.

Kijk maar eens naar de grafiek. De sector is de klap van de kredietcrisis nog altijd niet te boven. De rente blijft maar dalen en fondsen krijgen dat effect op zijn best gecompenseerd met goede beursresultaten, maar dat zorgt er per saldo voor dat de dekkingsgraden al jaren onder druk staan en maar niet willen stijgen.

Per 1 januari zijn ook weer nieuwe, strengere regels ingegaan op advies van de commissie-Dijsselbloem. Die heeft de rekenrente verder aangescherpt. Ook mogen bij de premieberekeningen minder hoge verwachte rendementen worden meegerekend. De regels worden in vier stappen doorgevoerd. Dat drukt de gemiddelde dekkingsgraad met 6 tot 7 procentpunt. Waar bijvoorbeeld ABP nu op ruim 93% zit, is dat in het regime-Dijsselbloem dus 86-87%.

Voor Koolmees wordt dat een moeilijke afweging. Als hij recht in de leer is, zijn wellicht kortingen en verdere premieverhogingen nodig. Dan voorkomt hij dat het nieuwe pensioen wordt opgezadeld met financiële erfenissen. Voor jongere deelnemers is dat vertrouwenwekkend. Maar te veel gedoe, te veel reuring en lagere pensioenen voor de huidige senioren zal het vertrouwen in het nieuwe pensioen ondermijnen. Een lastige afweging.

(Lees hier mijn artikel 'Onzekerheid rond pensioen' en bekijk het overzicht van de dekkingsgraden van de 150 grootste fondsen die collega Martijn Klerks heeft gemaakt. Bekijk hier mijn video naar aanleiding van de cijfers.)

Hans de Boer (1955 - 2021)

In september ging hij met pensioen, hij had nog grootse plannen. Nu is hij plotseling overleden: Hans de Boer, een van de meest markante persoonlijkheden in de polder. Afgelopen weekend kwam het nieuws al door dat hij in het ziekenhuis lag vanwege een hersenbloeding. Het zag er slecht uit. In de nacht van zondag op maandag overleed hij.

Zondagavond zat ik al te werken aan zijn necrologie. Een rare gewaarwording om zoiets te moeten schrijven op het moment dat iemand op sterven ligt. Maar ik wilde per se een mooi stuk over Hans de Boer hebben klaarstaan. Een waardig afscheid op onze website en in de krant had hij verdiend. (Het 'In memoriam' is hier te lezen, mijn column over De Boer staat hier.)

Hans de Boer was een man uit één stuk. Hij deed zich niet anders voor bij een staatshoofd als bij de receptionist. Dat kwam in veel terugblikken terug. Toch had hij gek genoeg wel degelijk twee gezichten. Ik vond deze tweet illustratief:

De werkgeversvoorman kon op televisie nogal horkerig overkomen. Als hij tegenover GroenLinks-leider Jesse Klaver zat dan legde hij het af omdat hij moeilijk sympathie kon opwekken. Zeker als hij Klaver bijna denigrerend 'vriend' noemde. Deze twitteraar viel het op dat De Boer volgens alle necrologieën ook aardig en grappig was. Dat was hij inderdaad.

Alleen wat in de omgang aardig en grappig was, kwam op televisie vermoedelijk lang niet altijd over. Maar mijn ervaring is dat elk interview met hem een feestje was. Natuurlijk omdat hij altijd leverde, er kwam altijd nieuws uit, en sappige quotes. Als dat alles was, zou dat een platte gedachte zijn, alsof het er alleen maar om ging dat er wat te halen viel. In alles merkte ik dat hij geliefd was in de organisatie, bij ondernemers. Hij was altijd in voor een geintje, genoot van het uitdelen - en ontvangen van speldenprikjes.

En het was heel goed mogelijk een scherp en kritisch interview met hem te houden waarin hij zich liet uitdagen en waarin hij ook openhartig was over zijn twijfels en afwegingen. Daar was ook reden toe, want deze typische mkb-man was gaandeweg het gezicht geworden van het grootbedrijf. Daar worstelde hij mee. In één interview hebben we het specifiek daarover gehad, toen we terugblikten op de dividendbelasting-affaire. (Lees dat interview hier.)

Het andere interview dat me bijstaat is bij zijn vertrek. Daarin spraken we nadrukkelijk over zijn teleurstellingen en de manier waarop hij overkwam bij media en publiek. Ook daar deed hij aan zelfreflectie, omdat hij zich ook realiseerde dat hij niet altijd goed overkwam als hij de getapte jongen uithing. Dat ging mis toen hij langdurig werklozen 'labbekakken' had genoemd. (Lees dat interview hier.)

Hier werd Hans de Boer het meest geraakt, als hij werd gezien als asociaal. Alsof hij geen sociaal hart had, geen rechtvaardigheidsgevoel had. Alsof hij niet integer was. Dieper dan met deze verwijten kon hij niet gekwetst worden. En de tegenwind na de 'labbekakken' ging ver:

Met warme woorden namen deze week collega-bestuurders en politici afscheid van Hans de Boer. Ook vakbondsvoorzitters waren lovend. Zij weten: De Boer flikt je nooit een kunstje. De man die zijn VNO-voorzitterschap begon met schoppen tegen de polder, eindigde als raspolderaar. Ook dat gaf hij ruimhartig toe:

Song of the week - Extra steun voor ondernemers

Podcast

In een nieuwe aflevering van de podcast Kwestie van Centen bespreken Herman Stam en ik het nieuwe steunpakket voor ondernemers. Maar we hebben het ook over dat hallucinante Kamerdebat over de avondklok. Alsof de schade van de trage vaccinaties niet veel en veel groter is? Tot slot staan we stil bij de dood van Hans de Boer. Ook op Spotify en iTunes.

Meer info

Mij inhuren als spreker of moderator? Ook voor webinars. Bekijk mijn profiel bij Speakers Academy of mail naar [email protected]

LinkedIn: https://www.linkedin.com/in/vissermartin/

Website: https://martinvisser.info/