Langer in lockdown. Dat zal dinsdag de boodschap wel worden van premier Rutte. Is dat wel nodig? En wat zijn de effecten voor horeca en winkels? In deze nieuwsbrief ga ik ook in op de suggestie van De Nederlandsche Bank om het eigen huis voortaan als gewoon vermogen te belasten. Waarom is dat zo controversieel?

Veel leesplezier weer deze week!

Lockdown

Het ziet er niet goed uit. Het aantal besmettingen loopt te weinig terug om na 19 januari versoepelingen door te voeren. Premier Mark Rutte liet dat al doorschemeren in een Kamerdebat en prompt deden 'Haagse bronnen' hun werk en lekte links en rechts uit dat de lockdown verlengd en mogelijk verscherpt wordt. Het probleem zie je helder in dit plaatje:

De laatste twee weken zakte het aantal dagelijkse besmettingen wel duidelijk onder de 10.000, maar je ziet tegelijkertijd dat de daling vervolgens niet doorzet. We zitten daarmee op het niveau van de vorige piek, in oktober. Verder komen er wisselende berichten uit de ziekenhuizen. Ernst Kuipers, voorzitter van het Landelijk Netwerk Acute Zorg, zegt de ene dag dat het bijna code-zwart is in de ziekenhuizen en de andere dag dat de piek geweest is. Als kabinet zou ik even wachten tot Kuipers iets consistenter begint te communiceren.

De besmettingen van de feestdagen komen nu binnen. De kerstcorona zitten vermoedelijk wel zo'n beetje in de cijfers, de oud&nieuw-gevallen melden zich de afgelopen dagen. Wat de cijfers lastiger om te interpreteren maakt, is dat er tijdens de feestdagen minder is getest. Ondertussen stijgt het percentage positieve testen wel. Geen goed nieuws dus.

Dinsdag horen we officieel dat de lockdown verlengd wordt. Dan wordt ook duidelijk of de huidige maatregelen voldoende zijn. Je zou denken: we zijn in lockdown, is daar nog een overtreffende trap van? Uiteraard. Want onze lockdown is niet de strengste denkbaar. Kijk alleen maar eens in het winkelcentrum hoeveel winkels er 'essentieel' zijn. Ook zijn onze reisbewegingen formeel niet ingeperkt. Kantoorwerk wordt ontraden, maar is wel toegestaan. Een avondklok is nog een optie. En de scholen draaien op halve kracht, omdat er voor veel kinderen toch iets wordt aangeboden. Hotels zijn nog open.

Begrijp me goed, ik zit persoonlijk ook niet te wachten op nog strengere maatregelen, maar er zijn wel degelijk nog opties.

Lockdown (2)

Ondertussen blijven de economische effecten van deze lockdown niet uit. Collega Ertan Basekin interviewde de directeuren van de detailhandel- en van de horecalobby: Jan Meerman van Inretail en Dirk Berljaarts van Koninklijke Horeca Nederland. Meerman zegt:

Het water staat veel winkeliers en horecabazen aan de lippen. De horeca is al sinds oktober dicht, de niet-essentiële winkels sinds de lockdown. Vooral in de detailhandel is de pijn heel ongelijk verdeeld. Tegenover absolute winnaars, zoals supermarkten, staan grote verliezers zoals kleding- en schoenenwinkels. Die laatste draaien de hele coronacrisis al slecht, daar is nu de gedwongen sluiting bovenop gekomen.

Uit pin-cijfers van ING is goed te zien dat deze lockdown een heftiger effect heeft dan de 'intelligente lockdown':

De pin-transacties (pinbetalingen + geldopnames, de blauwe lijn) liggen 37% onder het normale niveau voor deze tijd van het jaar. Dat dal bereikte de blauwe lijn in maart ook. ING:

Een groot verschil is dat tijdens de eerste lockdown winkelketens de zaak vrijwillig sloten uit onzekerheid. Na een, twee weken gingen de meeste winkels weer open en trokken de omzetten weer een beetje aan. Nu zijn diezelfde winkels dicht en blijven ze dicht.

Deze cijfers gaan nog over alle pin-transacties. In de uitsplitsing van de cijfers zie je hoe de lockdown uitpakt voor de winkels:

De vraag is in welke mate we dit terug gaan zien in de macro-economische cijfers. Want in het voorjaar van 2020 werd ook de (internationale) industrie geraakt. Handelsstromen raakten verstoord. Nu draait de industrie gewoon door. Daar zit ook de zorg van de horeca en de detailhandel. Beljaarts van KHN:

Daar heeft de horeca wel een beetje gelijk. Bij het coronabeleid en bijbehorende overheidssteun wordt vooral gekeken naar de structurele impact voor de economie. Hardop wordt het niet gezegd, maar de ministers redeneren dat horecazaken en winkels gemakkelijk te vervangen zijn als de crisis voorbij is. Hoe snel worden in normale tijden kroegen vervangen door weer andere kroegen? Als de sectoren met grote toegevoegde waarde en die draaien met schaars personeel niet worden geraakt, is het kabinet niet zo bang voor blijvende schade. De twee lobbyisten voelen dat natuurlijk in hun contacten met het kabinet.

Eigen huis

In een studie naar de verschillen in kosten tussen huren en kopen suggereerde De Nederlandsche Bank om koopwoningen voortaan hetzelfde te behandelen als andere vermogens. Wie een huis aflost, bouwt immers vermogen op. En waarom zou je dat vermogen anders belasten dan beleggingen of spaargeld, zo luidt de redenering. (Zie bijvoorbeeld dit pamflet van 22 economen uit 2012. Of lees dit interview met fiscalist Leo Stevens uit 2018.)

Het is een oud idee dat wordt ondersteund door talloze economen en fiscalisten. Door het eigen huis in box 1 onder te brengen en niet in box 3 is de fiscaliteit nodeloos ingewikkeld gemaakt. En het werkt ook verstorend, zo luidt de redenering, als je het ene vermogenscomponent anders behandelt dan het andere. Huurders met spaargeld worden zwaarder belast dan eigenwoningbezitters. Beide bouwen vermogen op, de een zit in box 1, de ander in box 3.

Toch blijft dit een controversieel onderwerp. Kom niet aan het eigen huis. Begrijpelijk, want hier is veel geld mee gemoeid. En zo'n belastinghervorming gaat met grote onzekerheid gepaard. Wie is hier de sjaak? Het is een ingewikkelde operatie om deze verandering door te voeren zonder al te grote gevolgen voor de individuele portemonnee. Dat maakt deze stap ook weinig populair onder politici. (Lees de reacties die collega's Ruben Eg en Yteke de Jong optekenden.

De gedachte is dat je met de overheveling naar box 3 de renteaftrek de facto beperkt tot 30% (in 2021: 31%), het tarief van de vermogensrendementsheffing. In box 3 trek je immers de waarde van je hypotheek af van de waarde van je huis. Daarbij zal waarschijnlijk een vrijstelling gelden van 3 tot 4 ton. Als je je huis nog niet hebt afgelost heb je dus negatief vermogen en als je dat verdisconteert met die 30% heb je nog steeds een vorm van renteaftrek.

(Rekenvoorbeeld: stel de waarde van je woning is 4 ton en de vrijstelling is ook 4 ton. Je hypotheek is nog 3,5 ton. Dan heb je 3,5 ton negatief vermogen in box 3. Belasting is dan -3,5 ton * fictief rendement * 30%. Als we ervan uitgaan dat dat fictieve rendement ongeveer gelijk is aan de hypotheekrente dan hou je een renteaftrek van 30%. Naarmate je meer hebt afgelost krijg je dus minder. Aan het einde van de rit wordt je eigen huis belast als gewoon vermogen. Deze rekensom pakt uiteraard anders uit bij andere huizenwaarde en een andere vrijstelling.)

Die route hebben tal van politieke partijen allang gekozen. Sommige willen de renteaftrek zelfs helemaal afschaffen. Alleen de ChristenUnie volgt in het verkiezingsprogramma het DNB-plan en wil ook de eigen woning in box 3 onderbrengen. Daarbij wordt de vrijstelling voor stellen €375.000. Zelfs D66 durft dit niet aan, terwijl ik zomaar vermoed dat auteur Wouter Koolmees de gedachtegang wel deelt. Hoe ingewikkeld dit dossier is, blijkt wel uit het feit dat D66 nu voorstander is van verhoging van het eigenwoningforfait (waarmee je de eigen woning in box 1 zwaarder belast), terwijl de partij dat eigenwoningforfait in het vorige verkiezingsprogramma nog wilde verlagen.

Datzelfde gezwabber zie je bijvoorbeeld bij Vereniging Eigen Huis (VEH). Nu gaat de lobby van huizenbezitters tekeer tegen het DNB-voorstel. Maar in 2012 bedacht VEH nog een woonplan met Aedes, de Woonbond en NVM ('Wonen 4.0') waarin het verplaatsen van de eigen woning van box 1 naar box 3 een onderdeel was. Eerst voor, nu weer tegen.

Daarbij speelt een rol dat partijen in de markt de fiscale behandeling nu niet meer als topprioriteit beschouwen. Het tekort aan huizen is volgens hen veel prangender. Los eerst dat op, dan zien we verder. Gevraagd naar het veranderde inzicht zegt een woordvoerder van VEH:

De situatie was toen anders dan nu. Dat is waar. Maar stel dat VEH zijn zin had gekregen in 2012. Dan was het eigen huis toen al verhuisd van box 1 naar box 3. Zouden ze daar nu dan ook van teruggekomen zijn? Of zou er geen haan naar gekraaid hebben? Verder klopt het dat er bij DNB niets staat over een eenvoudiger fiscaal stelsel en over compensatie van huizenbezitters. Dat komt omdat de DNB-studie niet specifiek over box 1 en box 3 gaat.

Hoe gevoelig dit ook ligt, het denken hierover staat niet stil. Dat blijkt ook uit het feit dat het ministerie van Financiën recent aan het Centraal Planbureau vroeg om ditzelfde idee door te rekenen op welvaartseffecten. Bij Financiën wordt het overhevelen van het eigen huis naar box 3 als 'eindbeeld' wordt gezien. Uit die doorrekening blijkt dat de welvaartseffecten zeer positief zijn. Verstorende belastingen zijn eruit gehaald, ook de overdrachtsbelasting gaat er dan aan.

Hoe controversieel ook, het zit in het vat...

Song of the week - Nog langer in lockdown

Column

7 januari: Als de thuisjuf aan het werk gaat, vlucht ik weg

6 januari: Gaat deze lockdown eigenlijk wel ver genoeg?

5 januari: Het komt goed op school, zeg ik midden in de nacht

4 januari: Thuisschool begint. Help! Hebben we wel genoeg laptops?

3 januari: Ik fluister: zachtjes doen, daar is een Hollandse hangaap

2 januari: Je kunt toch niet de hele dag in je onderbroek blijven lopen?

Wil je eerdere lockdowncolumns teruglezen? Kijk dan even bij mijn vorige nieuwsbrief.

Podcast

In de podcast Kwestie van Centen bespreken we de vooruitblik voor 2021. Hoe zien de komende zes maanden eruit als we ons aan corona ontworstelen. Heeft het kabinet al een exit-strategie. Verder een blik op de verkiezingen en de impact van de Brexit. Presentatie: Herman Stam. Luister de podcast hier. Ook op Spotify en iTunes.

Meer info

Mij inhuren als spreker of moderator? Ook voor webinars. Bekijk mijn profiel bij Speakers Academy of mail naar [email protected]

LinkedIn: https://www.linkedin.com/in/vissermartin/

Website: https://martinvisser.info/