• Achter de cijfers
  • Posts
  • Achter de cijfers - Editie #109: over de doodlopende routekaart, licht aan het einde van de coronatunnel en talkshowpraat van Ernst Kuipers

Achter de cijfers - Editie #109: over de doodlopende routekaart, licht aan het einde van de coronatunnel en talkshowpraat van Ernst Kuipers

November 07, 2020

Waar is de routekaart gebleven? Ligt die nu al in de prullenbak? Of heeft het kabinet nieuwe geitenpaadjes gevonden in de kaart die het coronabeleid zo handig op een rij zette? En is het echt niet mogelijk om enig perspectief te schetsen? Volgens werkgeversclub VNO-NCW is dat wél mogelijk. Maar dan moeten we van honderdduizenden naar miljoenen tests per week. Op naar de 'testsamenleving'! En wat beweert Ernst Kuipers nu over de korter levende Amerikanen? De levensverwachting van Amerikaanse mannen daalt. Is dat het gevolg van Trump of juist de oorzaak van zijn verkiezing vier jaar geleden?

Weer een boordevolle nieuwsbrief. Ik wens je veel leesplezier. Likes, reacties, reclame maken, het wordt allemaal zeer op prijs gesteld en bij deze aangemoedigd.

Weg kwijt

De wispelturigheid in de aanpak van de coronacrisis is gekmakend. Eerst was er een regionale aanpak, toen niet meer en nu weer wel. Eerst moesten maatregelen na twee weken worden geëvalueerd, toen bleken toch drie weken nodig. En nu worden extra maatregelen genomen die slechts twee weken duren en ook zonder evaluatie gewoon weer aflopen.

En dan is er nog die routekaart. Eindelijk werd duidelijk wat de stapeling van maatregelen is bij een steeds slechter wordende situatie van oplopende besmettingen. Helder en overzichtelijk. Dan weet iedereen waar die aan toe is. Toen we de routekaart kregen, zaten we al meteen bijna aan het einde van het spectrum. Hierna was alleen nog een lockdown mogelijk.

Maar nu is toch ineens weer een andere afslag genomen. Twee weken extra maatregelen om het tempo waarin de druk op de ziekenhuizen moet worden verminderd op te voeren, is weer een nieuwe insteek. De combinatie van het afraden van buitenlandse reizen, sluiting van theaters, pretparken en bibliotheken is ook geen specifieke optie op de routekaart. Helemaal opvallend is de beperking voor huwelijken en uitvaarten. In de lockdown-situatie volgens de routekaart is het maximum voor huwelijken 30 mensen en voor uitvaarten 100 (binnen de 1,5 meter-regel uiteraard). Maar nu zijn die maxima ineens gesteld op respectievelijk 20 en 30 mensen.

Zorgminister Hugo de Jonge zegt er dit over:

"Als de kaart niet goed genoeg de weg wijst, dan zul je een andere weg moeten vinden om daar te komen waar je wilt zijn. Het kabinet heeft zich altijd de mogelijkheid voorbehouden om maatregelen te nemen die nodig zijn.”

Natuurlijk kan het kabinet altijd andere maatregelen nemen als dat nodig blijkt te zijn. Het wordt echter wel een moeilijk verhaal als het kabinet voortdúrend andere maatregelen neemt dan je zou verwachten. Als daarbij de argumentatie ook van week tot week wijzigt. Waar De Jonge een week geleden extra maatregelen onnodig vond omdat die alleen maar het tempo van de afname van de ziekenhuisbezetting zou verhogen, heeft hij nu juist voorgesteld om extra maatregelen te nemen omdát die het tempo van de afname van de ziekenhuisbezetting zullen verhogen. Zo blijft de corona-aanpak elke week een verrassing.

Ondertussen adviseert het Outbreak Management Team:

"Tot slot onderstreept het OMT nadrukkelijk het belang van eenduidige en intensieve communicatie over nut en noodzaak van tijdelijke extra maatregelen. Tevens is het belangrijk dat maatregelen gecombineerd worden met een visie en perspectief voor de langere termijn. Dat helpt ongetwijfeld bij het ook op langere termijn volhouden van de maatregelen."

Perspectief

Dus nu roept niet meer alleen de oppositie om perspectief, maar ook de experts in het OMT. Ik weet het, vragen om perspectief is heel gemakkelijk. Probeer de crisis maar te managen en ondertussen een schets te geven van de coronacrisis na de tweede golf. En toch zal het kabinet dat moeten doen. Na negen maanden crisis zou je toch kunnen verwachten dat de crisismanagers in het kabinet in staat zijn zowel de korte termijn als de iets langere termijn onder controle te krijgen?

Een paar weken geleden schreef ik al over de terugkeer naar het oude normaal. Daarvoor sprak ik destijds met economen Bas Jacobs en Marieke Blom, gezondheidseconoom Xander Koolman en McKinsey-expert Sven Smit. Zij schetsten een vrij optimistisch beeld. Na de tweede golf moet het mogelijk zijn om stap voor stap de economie en de samenleving weer te openen. Met de massale inzet van coronatesten is een terugkeer naar het oude normaal mogelijk.

Vooral ING-econoom Blom benadrukt steeds dat je moet terugredeneren. Bedenk waar je over een halfjaar wilt zijn en bedenk dan wat je nodig hebt aan capaciteit om daar te komen. En dat tijdpad kun je als kabinet dan prima delen met de samenleving. Niet als keiharde belofte, maar wel als een positieve routekaart. Blom zei hierover:

„We weten steeds beter aan welke knoppen we kunnen draaien om corona onder controle te houden. Daarom zou de overheid op een rij moeten zetten wat wanneer beschikbaar is. Dan krijg je een soort planning, waarvan iedereen zal begrijpen dat je niet exact kunt voorspellen hoe het verloopt. Maar het ingewikkelde is nu dat daar geen enkel idee over lijkt te zijn en ondernemers dan maar zelf moeten uitzoeken wat ze voor 2021 kunnen verwachten.”

Plannen voor terugkeer naar het oude normaal worden in het kabinet wel degelijk serieus genomen. Maar actie zien we nog altijd niet. Ik hoor daarvoor drie redenen. Reden 1: De Jonge krijgt het maar steeds niet voor elkaar de capaciteit van testen en onderzoek op orde te krijgen, een organisatorisch probleem. Reden 2: het ministerie van Volksgezondheid kiest voor een verkeerd soort zuinigheid. Er is grote vrees dat straks blijkt dat er teveel testen en vaccins zijn ingekocht die ongebruikt op de plank blijven liggen. Terwijl overshooting het devies is, kiest VWS voor undershooting. Reden 3: het kabinet vreest dat de bevolking nu de urgentie verliest als het beeld wordt geschetst van het licht dat er aan het eind van de tunnel is.

Die laatste reden is intrigerend. Het perspectief wordt de bevolking bewust onthouden uit angst dat niemand zich dan meer aan de beperkende maatregelen houdt. Voor mij persoonlijk zou het juist precies andersom werken. Anderzijds begrijp ik de zorg wel. Nu al zie je dat de beperkingen minder nageleefd worden. Het verkeer is bijvoorbeeld veel minder teruggelopen dan in het voorjaar.

Toch denk ik dat je mensen dat perspectief niet mag onthouden. Als het kabinet het tenminste echt binnen het bereik heeft. Daarop vertrouwt ondernemersorganisatie VNO-NCW blijkbaar niet, want de club heeft vandaag zelf zo'n plan gelanceerd. 'Naar een testsamenleving' heeft het voorstel. In dat massale testen zit de crux. Waar nu circa 300.000 tests per week worden afgenomen, schetst VNO een beeld van miljoenen tests per week. Dat is mogelijk zodra de sneltesten zijn uitgerold en er ook blaastesten beschikbaar komen.

VNO-voorzitter Ingrid Thijssen vertelde me gistermiddag over het plan. Ook persoonlijk merkt zij dat de beperkingen uiteindelijk niet meer op te brengen zijn:

"Ik was vorige week op een begrafenis. En als je ziet hoe dat gaat, daar had ik echt verdriet van. Bovenop het verdriet dat er bij een begrafenis al is. Toen dacht ik: mensen houden dit niet vol. Je ziet dat de huidige corona-aanpak met gedragsmaatregelen steeds meer pijn doet in de samenleving. Eenzaamheid, de spanningen nemen toe, werkloosheid, faillissementen. Mensen hebben behoefte aan perspectief. Er wordt reikhalzend uitgekeken naar een vaccin, maar het moet nog maar blijken wanneer dat er is. Mensen hebben behoefte aan licht aan de einde van de tunnel."

Met een adviesbureau, dat ongenoemd wil blijven, is het plan doorgerekend en volgens VNO-NCW is het 'haalbaar'. Het voorstel is een aanpak die in drie fases wordt uitgerold:

Fase 1 - 'de grote klap'

In de regio's met het hoogste aantal besmettingen wordt de gehele lokale bevolking in een paar dagen geteld getest. Zeker twee of drie keer. Wie positief is, moet zich isoleren. Aantal testen: 2-3 miljoen. Kosten: €30-50 miljoen.

Fase 2 - 'terug naar de situatie van zomer 2020' - medio december/januari

Horeca, theaters, kantoren zijn weer open. Bijeenkomsten zijn weer mogelijk. Maar wel met inachtneming van de anderhalvemeterregel. Massaal testen, bron- en contactonderzoek en quarantaine zijn noodzakelijk. "Blijkt uit bron- en contactonderzoek of uit de corona-app dat je in contact bent geweest met een besmet persoon, dan ga je in quarantaine. Kun je niet thuiswerken? Dan laat je je dagelijks testen. Met een groene (negatieve) test in de hand mag je die dag aan het werk." Dit is een tussenfase. Fase 3 met een massale inzet van blaastesten (die simpeler hanteerbaar zijn) met worden voorbereid. Aantal testen: 2 miljoen per week. Kosten: €20-40 miljoen per week.

Fase 3 - Terug naar ‘vrijwel normaal’ - april 2021

Dit is het perspectief: alles is weer open en de anderhalvemeterregel kan worden geschrapt. "Horeca, bioscopen, evenementen en theaters zijn open mét een ‘groene’ testuitslag van die dag." Dankzij de beschikbaarheid van snelle blaastesten biedt een negatieve uitslag toegang tot werk, bijeenkomsten en evenementen. Naar deze fase moet je toewerken, want er is een veel massalere inzet van testen nodig dan waar VWS nu op koerst. Die mikt op circa 1-1,6 miljoen testen per week. Dit plan gaat uit van veel grotere aantallen uit. Daar is uiteraard wel de inzet van veel meer mensen voor nodig. En het plan staat of valt met de bereidheid van mensen om zich te laten testen en bij een positieve uitslag in quarantaine te gaan. Aantal testen: 4,5 miljoen per week. Kosten: €50-100 miljoen.

Is dit het ei van Columbus? Gaat dit werken? Ik kan dat niet beoordelen. Maar de denkrichting is duidelijk. Schuif die misplaatste zuinigheid van VWS opzij. En redeneer en plan naar een gewenst doel toe. Nu lijkt die hele crisis ons te overkomen en zijn de beperkingen een onoverkomelijkheid die we maar moeten accepteren. Een plan als dit probeert te streven naar een houdbare en leefbare situatie en schetst wat je in stelling moet brengen om daar te komen.

April 2021 klinkt nog ver weg. Maar ik word er desondanks blij van dat dit perspectief er blijkbaar is.

Gezondheidseconoom Xander Koolman dacht mee en is enthousiast:

"Uit het initiatief van VNO-NCW blijkt de grote behoefte in de samenleving aan andere instrumenten om dit virus te bestrijden en de samenleving weer open te gooien. Massaal testen/screenen ook onder asymptomaten en presymptomaten is zo'n nieuw instrument. De werkzaamheid zal heel sterk zijn als de deelname hoog is en de positief getesten zich isoleren. Dat is niet vanzelfsprekend, maar het alternatief van een 'lockdown' is ook erg onaantrekkelijk. Het gaat er daarom om als samenleving mensen te stimuleren deel te nemen aan deze aanpak. Daar kunnen werkgevers een belangrijke rol vervullen. Lukt het, dan zijn de voordelen groot, voor de hoog risicogroepen maar zeker ook voor werkgevers."

Levensverwachting

Je kunt er als talkshowpresentator niet zeker van zijn dat je een zinnige analyse over Amerika krijgt als je een arts hiervoor vraagt. Afgelopen week zat Ernst Kuipers van het Erasmus MC bij Jinek en omdat hij een paar jaar in de VS had gewoond, mocht hij ook iets over de Amerikaanse verkiezingen en de huidige president Donald Trump zeggen:

"De Verenigde Staten is ongeveer het enige westerse land waar in de afgelopen jaren de levensverwachting naar beneden gegaan is. Onvoorstelbaar. Onvoorstelbaar. De levensverwachting is nu hetzelfde als tien jaar geleden. Het is niet omdat er geen fantastische artsen zijn, prachtige ziekenhuizen maar omdat het zo divided is. Er zijn heel grote groepen mensen die vroeg dood gaan aan overgewicht. Omdat goed voedsel onbetaalbaar is. Guns, drugs en suïcide, hele hoge aantallen suïcide. Enorme groepen mensen zitten enorm in de verdrukking."

Omdat het erop lijkt dat Kuipers met deze opmerkingen vooral het presidentschap van Trump aan het recenseren is, vraagt de ook aanwezige Joost Eerdmans - tegenwoordig van Forum voor Democratie - of je dit wel aan Trump kunt toeschrijven. Waarop Kuipers knikt en antwoordt:

"Dat is gebeurd, dat is al in de aanzet. Maar als je echt naar de curves kijkt, is er een knik in de afgelopen jaren. Dat is alleen maar erger geworden."

Aan de talkshowtafel blijft de suggestie hangen dat de situatie juist onder Trump veel slechter is geworden. Dat er een knik in de levensverwachting is 'in de afgelopen jaren'. Dit sluit aan bij veel analyses waarin wordt gesteld dat Trump niet goed is geweest voor de mensen die op hem hebben gestemd.

Dan is het misschien wel interessant om te weten wanneer dan die 'knik' plaatsvond. Hou even in het achterhoofd dat Trump in januari 2017 het Witte Huis betrad:

Die knik was in 2014. En sindsdien is de levensverwachting verder gedaald. Tot 2018, toen steeg die juist weer! Overigens zie je in Nederland en het Verenigd Koninkrijk (toegevoegd als vergelijking) ook een daling in 2014. Vermoedelijk toe te schrijven aan een heftige griepgolf en in die landen een eenmalige daling. In de VS is inderdaad sprake van een trendbreuk, alleen vond die ruim voor Trumps presidentschap plaats.

In de analyse van Kuipers worden oorzaak en gevolg door elkaar gehaald. De levensverwachting is in de VS niet gedaald door het beleid van Trump. Nee, Trump is aan de macht gekomen omdat de levensverwachting daalt. Het is precies andersom. In de VS is heel veel onderzoek gedaan naar die trendbreuk. Die is niet toe te schrijven aan ouderen die eerder overlijden, zoals in de griepgolf van 2014. Hier worden vooral mannen van middelbare leeftijd geraakt. Zo concludeert Amerikaans onderzoek:

"After increasing for decades, U.S. life expectancy is on the decline, and a new study reveals some of the reasons behind the alarming trend. The study, published today (Nov. 26) in the journal JAMA, found that the decline is mostly among "working-age" Americans, or those ages 25 to 64. In this group, the risk of dying from drug abuse, suicide, hypertension and more than 30 other causes is increasing, the authors said."

En verder onderzoek:

"This decline was most pronounced among men, who experienced a decline of 0.2 years in each of the two consecutive years. American women experienced a decline of 0.2 years during 2014-15 and no appreciable change in life expectancy during 2015-16. These declines are particularly troublesome in light of the US’s poor performance in international rankings of life expectancy. The USA now has the lowest life expectancy levels among high income developed countries, and Americans fare poorly across a broad set of ages, health conditions, and causes of death compared with their counterparts in these countries."

Excuus voor de lange citaten, maar het is van belang dit beter te duiden dan de talkshowdokter deed. Er is inderdaad iets opmerkelijks aan de hand in de Verenigde Staten. De levensverwachting stagneerde al een tijd en daalde sinds 2014. Geen ouderdomsproblemen, maar veeleer sociaaleconomische problemen die tot verslaving leiden. Kuipers had de oorzaken goed, maar legde de causaliteit verkeerd.

Lees het prachtige boek Hillbilly Elegy er maar eens op na. Daarin schetst zakenbankier J.D. Vance hoe moeilijk het is om de uitzichtsloze situatie in de industriestaten van de Rust Belt te ontworstelen. Hoe werkloosheid en verslaving wordt overgeërfd van vader op zoon. En hoe klein de kans is dat er een pientere jongen tussenzit die toch de kansen op school krijgt en alsnog kan opklimmen. Dit boek portretteert de 'hillbillies', de 'white trash', die door Hillary Clinton werden weggezet als de 'deplorables' en die vervolgens Trump het Witte Huis in stemden.

Hoe blij velen in Nederland ook zijn dat na wildebras Trump er nu een gematigder president komt, je moet blijven nadenken hoe Trump eigenlijk in het Witte Huis is terechtgekomen? Een van de onderzoekers naar de dalende levensverwachting, Steven H. Woolf va de Virginia Commonwealth University School of Medicine, zie eerder:

"Historically this period was the beginning of the opioid epidemic, the shrinking of the middle class and the widening of income inequality."

Terwijl wij ons acht jaar vergaapten aan Barack Obama, de verbinder, de charismaticus, de gematigde leider, werd de economische en sociale situatie van miljoenen mensen in de VS niet beter. Ook in die jaren bleven de ongelijkheid en uitzichtloosheid groot. Ik ga niet beweren dat Trump dat allemaal goed gedaan heeft, maar het is zinvol die onderstroom - die dus bijna een meerderheid kan mobiliseren - niet uit het oog te verliezen.

Als Joe Biden inderdaad de winnaar is van de verkiezingen, dan heeft hij hier nog een flinke klus aan de komende jaren. Want worden deze problemen voor de onderklasse en eroderende middenklasse niet opgelost, dan baart ook Biden straks weer een nieuwe Trump.

Song of the week - Verkiezingen VS superspannend

Podcast

Luister hier onze wekelijkse podcast ‘Kwestie van Centen’. Presentatie: Herman Stam. Met collega Yteke de Jong bespreken we de situatie bij KLM. Nu minister Hoekstra de piloten heeft gedwongen tot een loonoffer voor de periode van vijf jaar is de vraag hoe het nu verder moet. Met een lening van €3,4 miljard voor KLM zijn de problemen nog niet opgelost. Wat gaat Hoekstra doen met de samenwerking met de Fransen? Ligt een plan voor nationalisatie van KLM op tafel? Ook op Spotify en iTunes.

Meer info

Mij inhuren als spreker of moderator? Ook voor webinars. Bekijk mijn profiel bij Speakers Academy of mail naar [email protected]

Reply

or to participate.