Het was niet helemaal de bedoeling, maar deze nieuwsbrief is toch weer helemaal gewijd aan de dreigende lockdown. Na een fijne herfstvakantie zet ik de laatste inzichten op een rij. Wat is de strategie van het kabinet? Wat zijn de economische gevolgen? En kan het ook anders en beter? Ik begin in Katwijk waar de verschillen tussen nu en toen me echt duidelijk werden. Lees maar hieronder. Reacties zijn zeer welkom!

Lockdown

Vorige week zondag nam ik deze foto bij Katwijk aan Zee. We waren een weekendje weg. Gelukkig kon dat, ondanks de coronacrisis, doorgaan. We zaten vlakbij Leiden en waren er tenminste eventjes helemaal uit. De stad was weliswaar een beetje doods door de sluiting van de horeca. Maar dat is natuurlijk precies de bedoeling van zo'n gedeeltelijke lockdown.

Katwijk zal voor ons verbonden blijven aan de pandemie. In het voorjaar was dat ons eerste uitje nadat we onszelf wekenlang in huis hadden opgesloten tijdens de eerste lockdown. Toen was natuurlijk bijna alles dicht en waren musea of attractieparken geen optie.

Als ik aan Katwijk denk, realiseer ik me ook de grote verschillen tussen toen en nu. Toen wisten we nog bijna niks. We hadden de doodskisten in Bergamo gezien. We keken naar Frontberichten op tv, waardoor we een beeld kregen van de penibele situatie in onze ziekenhuizen. We waren onzeker, soms misschien zelfs bang.

Ik kan me herinneren dat we aarzelend richting Katwijk gingen toen. Kon dat eigenlijk wel? Wat als er veel mensen zouden zijn? We besloten een autoroute te maken door het Westland, langs de bollenvelden. Dan hadden we tenminste een mooi ritje en als het bij het strand dan rustig zou zijn, dan stapten we uit. Zo niet, dan maakten we onze rit af en was het autorijden ons uitje.

Het bleek hartstikke rustig op het strand. Wat wat dat heerlijk, een beloning, om na weken lockdown even uit te waaien. Ook vorig weekend was het fijn om weer op dit strand te zijn. Het was zowaar eventjes zonnig, maar aan de foto kun je zien dat er ook zwaar weer in de lucht hing. Het was best druk op het strand, maar daar bekommerden we ons niet om. Er was toch ruimte zat? Mensen hielden afstand, maar van enige spanning en onzekerheid was geen sprake.

Grote verschillen tussen nu en toen. De onzekerheid en zeker de angst zijn er nu niet meer. We weten veel beter wat de regels zijn, en ook veel beter waar onze eigen manoeuvreerruimte zit. We willen ons best aan die 1,5 meter houden, maar ook niet altijd en overal. In de buitenlucht voelen we ons al helemaal veilig. Wie maakt ons wat op het strand van Katwijk?

Nu we er veel relaxter instaan kan ik me dan ook niet voorstellen dat deze gedeeltelijke lockdown net zo effectief zal zijn als de 'intelligente' van dit voorjaar. Met meer kennis zouden we nu gerichtere beperkingen in kunnen zetten. Maar door de weggevallen urgentie en voorzichtigheid lijkt het mij logisch dat je eigenlijk zwaardere maatregelen moet treffen nu om hetzelfde effect als toen te bereiken.

Niet dat ik uitkijk naar een totale lockdown, begrijp me goed. Zeker als ook de scholen dicht zouden gaan, dan lijkt me dat weer afschuwelijk. Maar het is wel de reden waarom ik me niet kan voorstellen dat we met deze maatregelen er wel vanaf gaan komen. En dat realiseren veel meer mensen zich. Daardoor ontstaat de gekke spanning tussen een meerderheid van de bevolking die om strengere maatregelen roept - geef ons urgentie! - terwijl het kabinet aarzelt.

Lockdown (2)

De totale lockdown ligt sinds vorige week dinsdag nadrukkelijk op tafel. Sindsdien hebben we een routekaart en weten we wat de volgende stappen zijn. Premier Mark Rutte en minister Hugo de Jonge van Volksgezondheid zeiden het ook zeer expliciet. De Jonge zei het zo:

Kraakhelder toch? Vorige week werd voor vier weken een gedeeltelijke lockdown afgekondigd. Over twee weken, volgende week dinsdag dus, is er een meetmoment. En als er geen effect is, volgt de 'totale lockdown'. Daar is niks intelligents meer aan. De poging om het gericht te doen, lijkt bij voorbaat opgegeven.

Zo daadkrachtig en helder als het vorige week was, zo voorzichtig en onduidelijk is het nu. Vrijdag na de ministerraad zei Rutte:

Of er dinsdag weer een persconferentie komt, hangt nog in de lucht. De ferme evaluatie is nu 'een soort van tussenbalans' geworden. En wanneer die tussenbalans precies wordt opgemaakt, klinkt schimmig. Natuurlijk is het nu nog te vroeg om te zien of de gedeeltelijke lockdown het gewenste resultaat heeft. Maar in een eerder stadium zei burgemeester Femke Halsema dat maatregelen na twee weken tot minstens 40% reductie van besmettingen moest leiden. De inzet van die daling zou dus nu al moeten zien. Maar het omgekeerde gebeurt: de besmettingen bereiken dagelijks nieuwe records.

En hoezo liggen 'alle scenario's op tafel'? Volgens mij is die routekaart vrij duidelijk. Er zijn maar twee scenario's: als er resultaat is, wordt de vier weken gedeeltelijke lockdown afgemaakt, als resultaat uitblijft, dan volgt een totale lockdown. Of vindt het kabinet nu niet meer hetzelfde als vorige week?

Lockdown (3)

Steeds meer medisch deskundigen zeggen dat die totale lockdown onvermijdelijk is. Alleen zo sla je het virus plat en ben je er in een paar weken vanaf. Volgens viroloog Peter Rottier is het zelfs ’ons enige redmiddel’. Ook Ginny Mooy van het Red Team en viroloog Ab Osterhaus vinden de lockdown onvermijdelijk:

Allemaal leuk en aardig, het klinkt wellicht logisch, maar wat is het plan? Wat gebeurt er daarna? ING-econoom Marieke Blom wijst erop dat de economische gevolgen van een lockdown alleen maar te behappen zijn als we na die lockdown ook een plan hebben om langdurig open te blijven. Wat voor zin heeft het anders?

"Maak eerst een plan hoe de economie en de samenleving langdurig open kan na zo’n lockdown. Zorg voor voldoende testcapaciteit, voor beter bron- en contactonderzoek. Dan kunnen we voorkomen dat we na die lockdown al snel weer opnieuw in deze situatie terechtkomen."

Daar zit ook de angst van MKB-voorman Jacco Vonhof. Als het virus gemakkelijk via het buitenland weer binnen kan komen, waarom zouden we dan zo hard ingrijpen? Als we niet zeker weten dat we er na de lockdown echt vanaf zijn, waarom zouden we dan de economie zo'n ongenadige klap geven? Op NPO Radio 1 zei hij:

Het is heel populair onder economen om te denken dat we zónder lockdown ook grote economische schade ondervinden. In deze nieuwsbrief schreef ik eerder al over het pleidooi van ABN Amro-econoom Sandra Phlippen, die bij Op1 zei dat net zo goed een lockdown kunnen doen, want de economische ellende hebben we toch wel. Consumenten worden kopschuw vanwege de tweede golf en gaan vanzelf horeca en winkels mijden. Ook zonder lockdown blijven ze massaal weg en besteden ze minder.

ABN-econoom Nora Neuteboom deed daar een interessant onderzoek naar. Dat was overigens wel genuanceerder dan de straffe uitspraken van Phlippen doen vermoeden. Neuteboom vergeleek alle gemeenten in Nederland met elkaar en toont aan dat consumenten terughoudender zijn in gemeenten met veel besmettingen. Dus bij hetzelfde coronabeleid maken consumenten andere afwegingen.

In haar zaterdagse column gaat NRC-journalist Marike Stellinga hier ook op in. Ze kijkt niet alleen naar de tegengestelde adviezen van bijvoorbeeld Blom en Phlippen, maar naar de overeenkomsten in al deze analyses:

Hear hear.

Daar zit precies de crux. Ik schreef er al eerder over: gezondheid en economie zijn geen tegenstelling. Rutte zegt het vaker. Maar ja, het zeggen is iets anders dan er ook naar handelen. Want uit tal van reconstructies en politieke analyses blijkt dat dit wel degelijk twee verschillende sporen zijn in het kabinet. In deze crisis zitten niet Hugo de Jonge en Eric Wiebes (Economische Zaken), Wouter Koolmees (Sociale Zaken) en Wopke Hoekstra (Financiën) samen aan het stuur. Nee, Rutte en De Jonge zijn leidend en de drie andere hobbelen er noodgedwongen achteraan.

Op die manier wordt nadenken over wel of geen lockdown zinloos. Want als je niet weet hoe de economie en de samenleving ná de lockdown open kunnen blijven, waar begin je dan aan? Wat is dan het perspectief dat je biedt aan burgers? Aan ondernemers en werkenden? Waarom kijken Rutte en De Jonge steeds alleen maar tegen de tsunami van coronabesmettingen aan, maar kijken ze nooit over die tweede golf heen? Wat is het streven? Hoe ziet een houdbare, leefbare situatie na de lockdown eruit? Of sukkelen we van lockdown naar lockdown tot een vaccin ons uitkomst biedt?

Natuurlijk hebben de premier en de minister heel veel aan het hoofd. Ze zijn ongetwijfeld moe en misschien wel murw gebeukt door deze crisis. Tegelijkertijd zijn het onze crisismanagers en is dit de klus die ze moeten klaren. Ze zijn (waarschijnlijk) allebei lijsttrekker, dus ze vinden zichzelf zeer geschikt voor deze job. Geen excuus dus.

Daar komt bij dat de vergoelijkende woorden van het voorjaar nu niet meer opgaan. Toen was het acuut en onzeker. Nu is er maanden de tijd geweest om een aanvalsplan en een gedegen economisch plan te maken. Een plan waarin de toekomst van de horeca en de evenementenbranche wordt gekoppeld aan het beleid rond testen en bron- en contactonderzoek. Waarin niet gestreefd wordt naar een vaag 'nieuw normaal', maar waarin het oude normaal weer in het verschiet ligt.

Lockdown (4)

De coronacrisis is politiek geworden. Je ziet dat aan de opstelling van de oppositie. De volgzame reactie van dit voorjaar is vervangen door een stevig tegengeluid, waarbij vooral de rol van Lodewijk Asscher van de PvdA opvalt. Hij in de Kamer de stem van het Red Team te zijn en legt het kabinet het vuur aan de schenen.

De coronacrisis is ook binnen het kabinet een politieke aangelegenheid. Lees bijvoorbeeld de analyse van NRC-journalist Tom-Jan Meeus er maar op na. Ingewikkeld ook met de aankomende verkiezingen en meerdere lijsttrekkers in een crisisbestrijdend kabinet.

Toch is er enige beweging, zo was in de column van collega Wouter de Winther te lezen. Andere ministers krijgen ook een rol, bijvoorbeeld om de communicatie van het kabinet te beoordelen en erover te adviseren. En minister Koolmees is Chef Gedrag geworden. Gaat het dan toch lukken om andere disciplines te betrekken in het gezondheidsbeleid? Zal het kabinet dan toch in staat zijn deze pandemie als een gezondheidscrisis én als een economische crisis te zien?

Een opmerkelijke benoeming in de top van de ambtenarij lijkt daarop te wijzen:

Mark Roscam Abbing was topambtenaar bij Sociale Zaken en krijgt nu de nieuwe functie van 'programmadirecteur-generaal Samenleving en COVID-19'. In die rol verbindt hij ministeries aan elkaar. Zou dat een poging zijn om gezondheid en economie ook veel meer aan elkaar te koppelen? Gaat hij dat plan maken voor na de lockdown?

Mwah. Niet helemaal. De functie blijkt niet nieuw te zijn. Begin juli werd ook al een topambtenaar benoemd. Roscam Abbing volgt hem nu op:

Er lijkt wel nieuw elan te zijn om deze rol meer invulling te geven. Naar verluidt gaat deze topambtenaar kijken naar de sociale en economische gevolgen van de coronacrisis. Daarbij moet hij gaan werken aan scenario's voor de middellange termijn. De roep om duidelijkheid, van bijvoorbeeld Marieke Blom, Robin Fransman (lees zijn serie blogs op de site van economenblad ESB) en gezondheidseconoom Xander Koolman, lijkt gehoor te krijgen.

Maar is het maken van scenario's hetzelfde als het zetten van een stip op de horizon? Niet helemaal. Het klinkt meer als: wanneer Hugo de Jonge dit niet op orde heeft, dan gebeurt er dat, als het virus zich zo ontwikkelt, dan leidt dit tot dat. Dat is geen wervend perspectief voor een terugkeer naar oude normaal. Waarbij je precies andersom redeneert als in een scenario. Namelijk: we willen volgend jaar terug naar een houdbare opening van economie en samenleving en daar is dat en dat voor nodig. Zal dit scenariodenken ertoe leiden dat de capaciteit bij Volksgezondheid en de ggd's wél op orde komt? Dat er nu wél een plan gemaakt wordt het openen van samenleving en economie? Ik hoop het maar.

Song of the week - Volledige lockdown dreigt

Podcast

Luister hier onze wekelijkse podcast ‘Kwestie van Centen’. Presentatie: Herman Stam. Wie is beter voor de economie, Donald Trump of Joe Biden? Wat betekenen de Amerikaanse presidentsverkiezingen voor de verhouding tussen de VS en Europa? Hebben Nederlandse bedrijven baat bij de Republikein of juist bij de Democratische kandidaat? Samen met DFT-collega Dorinde Meuzelaar en Rabo-econoom Philip Marey bespreken we de economische gevolgen van de verkiezingen. Ook op Spotify en iTunes.

Meer info

Mij inhuren als spreker of moderator? Ook voor webinars. Bekijk mijn profiel bij Speakers Academy of mail naar [email protected]

LinkedIn: https://www.linkedin.com/in/vissermartin/

Website: https://martinvisser.info/