• Achter de cijfers
  • Posts
  • Achter de cijfers - Editie #106: weg met het nieuwe normaal, het oude normaal lonkt...

Achter de cijfers - Editie #106: weg met het nieuwe normaal, het oude normaal lonkt...

October 10, 2020

Ongestoord naar de kroeg, in een vol Paradiso genieten van mooie muziek, in een volgepakt Carré zitten, handen schudden, familieleden omarmen, feesten, genieten, borrelen met vrienden... Wat zou het fijn zijn als het snel weer wordt zoals het was. Maar wat lijkt dat ver weg nu we midden in de tweede golf zitten. En toch schetsen enkele deskundigen een perspectief waarin dit allemaal weer kan. Misschien zelfs komend jaar al.

Want vergelijk oktober eens met maart. Wat weten we nu veel meer van het virus. Wat is er op het gebied van medische behandeling veel meer mogelijk. Hoe hard gaat het met de ontwikkeling van sneltesten. Stel je eens voor dat het volgend jaar juni is. Hoe veel verder zijn we dan in onze kennis en mogelijkheden?

In deze nieuwsbrief ga ik uitgebreid in op de terugkeer naar het oude normaal. Hoe logisch is het dat we van ondernemers vragen zich langdurig aan te passen en daarvoor mensen te ontslaan? Hoe logisch is het dat de komende tijd bedrijven failliet gaan omdat ze niet meer gezond kunnen opereren in coronatijd? Terwijl ondertussen misschien wel het oude normaal lonkt?

Veel leesplezier met deze kritische én optimistische nieuwsbrief. Reacties zijn zeer welkom.

Het oude normaal

Soms moet een idee eerst even landen. Een paar weken geleden hoorde ik Sven Smit, senior partner bij consultancykantoor McKinsey een zaal met ondernemers toespreken. Hij had een zeer positief verhaal. Sinds het begin van de pandemie was hij non-stop bezig met dit thema. Honderden gesprekken voerde hij met bestuurders in bedrijven en bij instellingen. Als iemand een goed beeld heeft van de ontwikkelingen is hij het.

En toch kon ik zijn optimistische verhaal nauwelijks geloven. Volgens Smit zal 2021 het transitiejaar zijn waarin de brede inzet van vaccin en sneltesten, samen met gericht onderzoek en steeds meer medische kennis ervoor zorgen dat corona een beheersbaar probleem wordt. Of dat nou in april is of in september, ergens volgend jaar krijgen we de boel onder controle. En dan wordt 2022 een economisch jubeljaar.

Ik zat nog vast in de gedachte dat alles pas kon worden zoals het was zodra er een vaccin beschikbaar is. En dan een 100% werkend vaccin en ook pas als het beschikbaar was voor iedereen. Dan zou het nog wel een hele tijd duren voordat we als samenleving en als economie weer een beetje normaal kunnen draaien. En hoogst onzeker. In het verhaal van Smit klonk een bepaalde mate van zekerheid door die ik deze coronacrisis juist steeds verder van me af was komen te staan.

Soms moeten die stukjes dan op z'n plek vallen. Zo las ik vorige week een verhaal van onze China-correspondent Cindy Huijgen over de situatie daar: 'China gaat weer los!' luidde de prikkelende kop. Het is weer druk op straat, kroegen zitten vol, evenementen kunnen weer. Prompt zag ik op het NOS Journaal een vergelijkbaar item over een dance-event in China. En toen ING-econoom Marieke Blom in onze podcast zei dat het steunprogramma voor bedrijven helemaal niet afgebouwd moet worden, omdat het 'oude normaal' voor veel bedrijven weer lonkt, was mijn interesse helemaal gewekt.

Het oude normaal (2)

Al in maart kwam het kabinet met een ruim steunpakket voor baanbehoud en het overeind houden van bedrijven. Alles werd uit de kast getrokken, de spreekwoordelijke 'diepe zakken' van minister Wopke Hoekstra van Financiën werden ingezet. Ondertussen prepareerden premier Mark Rutte en minister Eric Wiebes van Economische Zaken ons op een langdurige andere situatie. Rutte noemde dat 'het nieuwe normaal', Wiebes sprak van 'de anderhalvemetereconomie'. De boodschap was: pas je maar aan, want alles gaat veranderen. Hoelang die situatie zou gaan duren, wist niemand. Alleen een vaccin zou uitkomst bieden.

Het steunprogramma werd ook op deze gedacht geënt. Want al bij de presentatie van het tweede steunpakket zei Wiebes:

"Nou, kijk wat we hebben gedaan is we hebben de prikkels zo gezet dat het voor ondernemers ook aantrekkelijker is om nat te denken over andere modellen. Maar we zullen natuurlijk naarmate de economie verder opengaat ook proberen het pakket kleiner te maken. En er komt een moment dat er een einde is aan de steun. En dan zal het inderdaad aan ondernemers zelf zijn om op dat moment te zorgen voor een goed businessmodel. En die periode van nadenken, die is nu aangebroken."

Bij het tweede steunpakket ging de ontslagboete er grotendeels af - het kabinet wilde die aanvankelijk zelfs helemaal schrappen. Bedrijven moesten immers kunnen reorganiseren. Ik vroeg me bij de start van de steun al af hoelang het kabinet van plan was voluit te blijven steunen. En vooral wat de criteria waren op basis waarvan zou worden besloten of de steun al dan niet moest worden afgebouwd. Dat criterium werd uiteindelijk: de wereld verandert door corona, dus ondernemers moeten hun bedrijfsmodel daarop aanpassen.

In de Kamerbrief over het derde steunpakket schreven Wiebes, Hoekstra en hun collega-minister Wouter Koolmees van Sociale Zaken:

Naarmate de crisis langer duurt, moeten bedrijven die langdurig omzetverlies lijden, ook hun bedrijfsvoering kunnen aanpassen."

De noodzaak voor aanpassing werd als een gegeven gezien. Klaas Knot, president van De Nederlandsche Bank, had dat bij talkshow Op1 al veel eerder gezegd. Hij zat toen nota bene naast een wanhopige horeca-ondernemer:

"Als die anderhalvemetereconomie heel lang bij ons zou blijven dan is natuurlijk de helft van misschien wel de huidige horecabedrijven niet in de kern gezond."

Oftewel: wie in 'het nieuwe normaal' niet overeind kan blijven, heeft eigenlijk geen gezond bedrijf meer. Dat wijst erop dat gerekend werd op een zeer langdurige periode van crisis. Want je gaat je bedrijfsmodel natuurlijk niet overeind gooien voor een tijdelijke situatie. Maar hoe lang deze ellende gaat duren, bleef onzeker.

De afbouw van de steun leek logisch. Tegelijkertijd vroeg ik me steeds af waaraan ondernemers zich dan precies moeten aanpassen. Als evenementen domweg niet mogelijk zijn, hoe moet een tentenbouwer dan zijn bedrijfsmodel aanpassen? Ik sprak een ondernemer die een nachtclub heeft Hij had geen idee wat hij moest. Een poging om van zijn club een café te maken, was mislukt. En nu? Hoe zou KLM moeten veranderen? Van luchtvaartmaatschappij naar wat? En Shell, Tata, de kledingwinkel, de freelance dagvoorzitter, de sauna-eigenaar?

Het kabinet lijkt het zelf ook niet te weten. Veel economische onderbouwing voor aanpassing wordt er niet gegeven. Steeds wordt alleen gewezen op de noodzaak van dynamiek, van je aanpassen, anders wordt de situatie statisch en dat is blijkbaar niet goed. In de woorden van Wiebes tijdens het Kamerdebat op 24 september over het derde steunpakket:

"Voordat we op het pakket komen, wil ik iets zeggen over het inherente dilemma van de steunverlening. Economieën waren nooit statisch. Ook zonder virus waren zij niet statisch. Ze veranderen. Als steun ertoe leidt dat een film een foto wordt, dan zijn wij waarschijnlijk verkeerd bezig. Het is dus belangrijk om daar waar aanpassing onherroepelijk is, dat op een gegeven moment ook te faciliteren, maar dan op een warme manier."

Het oude normaal (3)

En nu kom ik weer op het punt waar ik begon. Als er experts zijn die 2021 zien als het jaar waarin we als samenleving en economie weer normaliseren, waar slaat die noodzaak tot aanpassing dan op? Bestaat dat nieuwe normaal eigenlijk wel? Ongetwijfeld doen we straks dingen anders dan we deden. Wellicht minder zakenreizen, wellicht meer thuiswerk. Maar dat zijn lessen uit de coronacrisis, niet opgedrongen beperkingen door het virus.

Met deze vragen in gedachten ging in Sven Smit bellen, maar ook Marieke Blom en econoom Bas Jacobs. Jacobs had in NRC al eens betoogd dat dat nieuwe normaal een vergissing is geweest. En ik belde met gezondheidseconoom Xander Koolman, die steeds heel scherp en goed onderbouwd, het coronabeleid volgt. Het leidde tot dit verhaal: "Experts hoopvol: ’In zomer terug naar normaal’". Koolman was duidelijk:

"Al onze perspectieven voor de langere termijn gaan ervan uit dat uiteindelijk het oude normaal weer terugkeert.”

De vier schetsen onafhankelijk van elkaar een ander beeld, een hoopvoller beeld vooral. Corona is voorlopig nog niet weg, maar we hoeven de komende maanden niet van lockdown naar lockdown te jojoën. Er gloort licht aan het einde van de tunnel. En het geruststellende is dat dat niet een compleet nieuwe wereld is, maar eentje die nogal vertrouwd aandoet: het oude normaal.

Wat dan wel cruciaal is, is dat minister Hugo de Jonge van Volksgezondheid aan de ene kant en de ministers Wiebes, Koolmees en Hoekstra veel meer samenwerken. Lange tijd zijn de gezondheidscrisis en de economische crisis als twee gescheiden sporen aangepakt. Maar ze bestrijden dezelfde crisis. De mate waarin De Jonge capaciteit beschikbaar heeft voor (snel)testen bijvoorbeeld bepaalt in welke mate de samenleving gewoon kan blijven doordraaien.

Sterker nog, je kunt ook ten doel stellen om de economie weer te laten draaien en je gezondheidsbeleid daarop inrichten, zo betoogde Jacobs al rond Prinsjesdag:

"De opdracht is om de samenleving en de economie verder te openen, zonder onaanvaardbare gezondheidsrisico’s te nemen. Een noodzakelijke voorwaarde is dat de overheid met de hoogste urgentie meer informatie vergaart door continu de hele bevolking te testen. Het is een gotspe dat de testcapaciteit nog altijd niet op orde is. Iedereen zou een ‘coronaboekje’ kunnen krijgen en regelmatig, zeg iedere vier weken, worden getest. Wie negatief is getest, kan vervolgens volwaardig deelnemen aan het maatschappelijk verkeer."

Nu is de coronacrisis aan de gezondheidskant een voldongen feit voor de economische ministers. Daarmee wordt de samenhang ontkend. Dan blijf je hangen in het hier en nu en ben je alleen bezig een nieuwe golf te bestrijden, maar werk je niet doelbewust naar een bepaalde situatie van normalisatie toe.

Het oude normaal (3)

Gelooft premier Rutte zelf nog wel in dat nieuwe normaal? Ik denk van niet, al moet je dat vooral opmaken uit impliciete opmerkingen. Er is geen ander plan gelanceerd, geen ander beleid uitgestippeld. Maar opvallend is wel dat steeds minder vaak van dat nieuwe normaal wordt gerept.

Sterker nog, ook Rutte lijkt zo langzamerhand terug te verlangen naar het oude normaal. Een paar voorbeelden. Begin augustus zei hij nog dit:

"Ik snap best dat mensen balen nu na al die maanden van: afstand houden en al dat gedoe. Maar het mot echt nog even moeten we dat vasthouden met elkaar. En we hebben gezien doordat we dat deden dat die terrassen weer open zijn. De winkels weer gewoon kunnen draaien. Dat het maatschappelijk leven weer op gang is gekomen. Natuurlijk met een aantal beperkingen. Ik hoop ook dat we dat nieuwe normaal ooit weg is en we weer naar helemaal normaal kunnen. Maar dat is nu nog even niet mogelijk."

Hier gloort al het oude normaal, alleen zonder enig idee wanneer dat dan komt. Niet veel later kregen ondernemers wel te horen dat de steun vanaf 1 oktober stapsgewijs wordt afgebouwd. Dat lijkt in conflict met deze uitlatingen.

In september begint de premier echt te snakken naar het oude normaal. Tijdens de Algemene Beschouwingen in de week van Prinsjesdag zei hij:

"Iedereen — u, ik, iedereen in Nederland — vraagt zich af: hoe lang duurt dit, en wanneer wordt ons leven weer normaal? Het nieuwe normaal is hoogstens een heel tijdelijk normaal, maar nooit een permanent normaal; dat zou niet acceptabel zijn."

Het nieuwe normaal is nu niet acceptabel meer. Het is een tijdelijke situatie waar we liefst zo snel mogelijk vanaf moeten.

Eind september tijdens een coronadebat haalt hij een Duitse collega aan:

"Ik wil daaraan toevoegen wat ik mijn Duitse collega vandaag zag zeggen in de Duitse Bondsdag en wat ik haar nazeg: de dag komt dat we weer normaal met elkaar kunnen omgaan, dat we ook binnen de 1,5 meter elkaar weer kunnen aanraken, kunnen knuffelen en weer normaal ons leven kunnen leven. Maar dan moet er een vaccin zijn, of ten minste voldoende medicatie om ervoor te zorgen dat het veilig kan. Zolang dat er niet is, zitten we in deze moeilijke film die we met elkaar moeten doorstaan."

Hij kan zich dan nog maar net inhouden, want het liefst zou hij het gewaardeerde Kamerlid Corrie van Brenk van 50Plus omhelzen:

"Je wilt zo gauw mogelijk terug naar het normale normaal, waarin mevrouw Van Brenk en ik elkaar weer een zoen kunnen geven."

Het nieuwe normaal verdwijnt stapje voor stapje geruisloos van de horizon. Maar wat komt er precies voor in de plaats? Marieke Blom van ING: "Ik zie nog geen punt op de horizon en daar is echt behoefte aan."

Was er nog meer deze week?

De nieuwsbrief van deze week gaat helemaal over het oude en het nieuwe normaal. Maar er was meer deze week.

Lees hier bijvoorbeeld mijn column over het laatste cadeautje van Hans de Boer aan het bedrijfsleven. Hoe heeft hij de verlaging van de winstbelasting omgekat tot een baangerelateerde investeringskorting die geen banen en investeringen oplevert?

Of lees hier over de bevindingen van het economisch bureau van ABN Amro. Dat onderzocht wat tot economische schade leidt, de lockdown of de angst voor het virus. Het is een interessante vergelijking tussen gemeenten met veel en met weinig besmettingen. Consumenten blijken kopschuw te worden van een uitbraak. Ook zonder lockdown is er dus al veel schade voor de economie.

Over het plan van GroenLinks om iedere 18-jarige €10.000 te geven, schreef ik een reeks tweets:

Song of the week - We zijn pas bij de tweede golf

Podcast

Luister hier onze wekelijkse podcast ‘Kwestie van Centen’. Presentatie: Herman Stam. Het is moeilijk te geloven nu we midden in de tweede golf zitten, maar er is licht aan het einde van de coronatunnel. Het nieuwe normaal waar premier Rutte ons al maandenlang op voorbereidt, bestaat niet. In plaats daarvan zijn we volgens deskundigen hard op weg richting het oude normaal. Dat betekent dat volgend jaar zomer er een stuk zonniger uit zal zien. Ook op Spotify en iTunes.

Meer info

Mij inhuren als spreker of moderator? Ook voor webinars. Bekijk mijn profiel bij Speakers Academy of mail naar [email protected]

Reply

or to participate.