• Achter de cijfers
  • Posts
  • Achter de cijfers - Editie #103: over belastingcadeautjes voor bedrijven, werkloze jongeren en de rekening voor Nederlanders

Achter de cijfers - Editie #103: over belastingcadeautjes voor bedrijven, werkloze jongeren en de rekening voor Nederlanders

September 19, 2020

Veel Prinsjesdag deze week. Is het verstandig om bedrijven een investeringsimpuls van twee miljard te geven? Hoe vangen jongeren de klap van de coronacrisis op? En is er ongemak bij de snel oplopende staatsschuld? Moet die rekening uiteindelijk worden betaald door de Nederlanders?

Reacties zijn welkom. Vind je deze nieuwsbrief interessant? Laat het je vrienden en collega's weten. Reclame maken wordt zeer op prijs gesteld. Veel leesplezier weer deze week.

Belastingcadeau

De linkse oppositie probeerde met het voorstel voor de Baangerelateerde Investeringskorting (BIK) bij de Algemene Politieke Beschouwingen hetzelfde politieke nummertje te maken als eerder met de geplande afschaffing van de dividendbelasting. Twee jaar terug schoten de oppositiepartijen raak met hun kritiek op dit cadeautje voor de aandeelhouders van Unilever en Shell. Nu probeerde onder meer Lilian Marijnissen van de SP het opnieuw:

"We hadden de dividendbelasting, we hadden de winstbelasting en nu hebben we de bedrijfsinvesteringskorting, of hoe die dan ook mag heten. Maar het is allemaal hetzelfde, een mooie naam voor hetzelfde, namelijk een belastingcadeau aan bedrijven."

Twee jaar geleden wankelde de afschaffing van de dividendbelasting al snel, onder andere omdat VVD-fractieleider Klaas Dijkhof de werking ervan 'een gok'. Ook andere coalitiegenoten leken het nut van die maatregelen niet in te zien. Die bres in de verdediging van de coalitie werd deze keer niet geslagen.

Het is strategisch gezien wel begrijpelijk dat SP, PvdA en GroenLinks deze investeringsaftrek bekritiseren. In hun ogen is die namelijk alleen al verdacht omdat het plan rechtstreeks uit de koker van werkgeversorganisatie VNO-NCW is gekomen. De lobbyclub zag voor de zomer al aankomen dat de beloofde verlaging van de winstbelasting er niet ging komen. Daar legden de werkgevers zich bij neer en kwamen prompt met de BIK op de proppen. Zo hengelden ze alsnog de €2 miljard binnen.

Hoe deze BIK precies gaat werken, is nog onduidelijk. Dat zinde PvdA-leider Lodewijk Asscher ook al niet:

"Ik wil een punt van orde maken. We hebben gisteren de stukken gekregen bij het Belastingplan en alle wetsvoorstellen. Daarbij ontbrak het wetsvoorstel voor de voorgenomen maatregel BIK, waaraan 2 miljard wordt uitgegeven. Dat is een van de grootste verschuivingen."

Binnenkort moet blijken hoe deze investeringsimpuls precies werkt. De gedachte bij VNO is dat bedrijven een bepaald deel van hun investeringen mogen aftrekken van de loonheffing. Zo wordt een investeringsaftrek gekoppeld aan de loonsom en lijkt het erop dat de werkgelegenheid ook wordt gestimuleerd. Zo zou bijna niemand er toch op tegen kunnen zijn?

Staatssecretaris Hans Vijlbrief van Financiën gaf echter al toe dat dat werkgelegenheidseffect er niet zal zijn. Dit schreef het FD daarover:

"De BIK is niet gekoppeld aan het aantal banen dat een bedrijf creëert, zei Vijlbrief (D66) eerder deze week tegen het FD. Zo'n koppeling is volgens hem onuitvoerbaar. Als banengroei het doel is, zouden de arbeidskosten voor werkgevers moeten worden verlaagd, voegde hij daaraan toe."

Ondertussen is het Centraal Planbureau aanzienlijk minder enthousiast dan de bedenkers bij VNO-NCW. De rekenmeesters halen herinneringen op aan de WIR, een investeringssubsidie uit de jaren tachtig. Die ontspoorde destijds volledig:

"De WIR was een populaire regeling met een bbp-beslag van meer dan 1% bbp per jaar.51 De WIR werd vanwege een te hoge mate van oneigenlijk gebruik in 1988 afgeschaft."

Hoe ziet het CPB dit plan? Als een zinvolle lastenverlichting? Zo ziet Financiën de BIK wel, zo blijkt uit de Miljoenennota. Maar het CPB kwalificeert deze regeling van €2 miljard anders, namelijk als een subsidie en dus als een extra overheidsuitgave. En dat is veelzeggend, betoogt econoom Wimar Bolhuis. Want de BIK kan gemakkelijk veel duurder uitpakken in de praktijk:

"Zo kan de BIK een cynisch afscheidscadeau voor scheidend VNO-NCW-voorzitter Hans de Boer blijken te zijn. Het besluit de winstbelasting niet te verlagen, is last minute politiek gecompenseerd met dit presentje dat op grotere schaal werkgeverslasten vermindert."

Jeugdwerkloosheid

De coronacrisis begon in Nederland in maart. En het was vanaf het eerste moment meteen ook een economische crisis. Dat kwam door de lockdown en door de ogenblikkelijke onzekerheid die toesloeg. Dat had meteen gevolgen voor omzetten van ondernemers, onder meer in horeca en winkelstraten. Die heftigheid maakt dit een heel andere crisis dan die van 2008/2009. Je ziet dan ook meteen de gevolgen voor de werkloosheid, waarbij jongeren veel harder geraakt zijn dan werkenden boven de 25 jaar:

Vrijdag besteedde EenVandaag (vanaf 16:04) er aandacht aan. Portretten van drie jongeren die direct de gevolgen van de economische malaise ondervonden. In mijn commentaar kon ik het onderstaande argument inbrengen: jongeren hebben dus wel degelijk een belang bij het in de klauw houden van de crisis. Misschien lopen ze weinig gezondheidsrisico's, de gevolgen op de arbeidsmarkt voelen zij bij uitstek.

Nu is één nuancering wel van belang. In de vorige crisis werd er vrij snel een ambassadeur Jeugdwerkloosheid in het leven geroepen. Heel nuttig als die vraag en aanbod bij elkaar brengt en jongeren alsnog ergens een kans geeft. Maar de gedachte dat er anders een 'verloren generatie' ontstaat, blijkt in de praktijk niet het geval:

Bij de vorige crisis pleitte ik voor een ambassadeur ouderenwerkloosheid, omdat ouderen mogelijk structureel meer schade ondervinden van een crisis. Maar in die fase is de coronacrisis nog niet. Nu is vooral nog de heftige impact zichtbaar en zie je dat jongeren en flexwerkers (vaak dezelfde groep) hard zijn geraakt. Dat is evengoed zorgelijk, betoogt het Centraal Planbureau in de Macro-Economische Verkenning die op Prinsjesdag is verschenen. Want deze crisis treft de meest kwestbaren het hardst en vergroot de al bestaande kloof:

"Jongeren, zzp’ers, flexwerkers en kwetsbare groepen dragen een disproportioneel deel van de economische klap. De uitdaging is om onderliggende ongelijkheid aan te pakken, zodat dat een volgende crisis een sterkere samenleving treft."

Sluizen open

Leren we nu de les van de vorige crisis, zoals voorzitter Ursula von der Leyen van de Europese Commissie deze week zei? Dat we niet te snel de begrotingsteugels weer moeten aantrekken?

"Als we één ding hebben geleerd uit de vorige crisis, is dat we niet voortijdig moeten stoppen met het stimuleren van de economie. Dat pakte toen zeer negatief uit."

Dat ligt net even iets genuanceeerder. Ja, er was destijds - zeker ook in Nederland - een fel debat over de vraag of er bezuinigd of juist gestimuleerd moest worden. Dit maakte ik in een van de eerste weken dat ik bij de Telegraaf zat:

Maar dit artikel is van september 2013. Het beruchte Kunduz-akkoord waarbij toenmalig minister Jan Kees de Jager de Kamerfracties afliep op zoek naar lastenverzwaringen was in het voorjaar van 2012. We moeten dus even de timing weer juist in ons hoofd krijgen. De Europese landen, inclusief Nederland onder leiding van minister Wouter Bos, begonnen ook in de vorige crisis wel degelijk met stimuleren. Het beeld in ons collectieve geheugen dat we meteen begonnen te bezuinigen klopt domweg niet. Die stimulans was zelfs Europees gecoördineerd.

De grote kwestie was vooral: komt er een moment dat we de opgelopen staatsschuld toch weer moeten terugdringen? Rond 2011 en 2012 werd die vraag in een groot deel van de politiek inmiddels met 'ja' beantwoord. Nu speelt die vraag eigenlijk niet of nauwelijks. Wat wél speelde, was het ongemak met de massaal overtreden Europese begrotingsregels. Ik kan me herinneren dat die zorg bijvoorbeeld bij Wouter Bos leefde. Als bijna alle EU-landen zich niet meer aan de begrotingsregels hoeven te houden, lukt het ons dan straks nog wel om die afspraken weer te doen herleven? Ik schreef begin januari 2009 dat het begrotingspact 'klinisch dood' was. (Die zorg leeft nu bij een enkeling ook, zie bijvoorbeeld hier.)

De grote gemene deler onder economen is nu dat de staatsschuld gemakkelijk kan stijgen. Nederland heeft daarvoor meer dan genoeg ruimte en de gevarenzone zijn we nog lang niet nabij. Toch lijkt het wel verstandig te blijven nadenken over de gevolgen. Want nu kunnen we wel profiteren van de 'diepe zakken' van minister Wopke Hoekstra. Maar is er een kantelpunt? Wat doen we als de overheidsfinanciën verder uit de pas lopen dan nu gedacht? Het mantra in de politiek is dat bezuinigingen 'nu niet aan de orde' zijn. Dat laat ruimte voor de toekomst. Wanneer zijn die bezuinigingen wel aan de orde? Veel Nederlanders vermoeden dat ze uiteindelijk toch de prijs moeten betalen voor de oplopende staatsschuld, zo concludeert ING-econoom Marieke Blom in onze podcast. Overigens kijkt ze daar zelf anders tegenaan, maar het valt haar op dat veel Nederlanders de overheidsfinanciën als een huishoudboekje zien dat vroeg of laat weer glad moet lopen.

Ook de Raad van State schreef deze week meer duidelijkheid te willen. Het adviescollege verwijt het ministerie van Financiën dat geen enkele duidelijkheid wordt geboden over beleid dat nodig is als de coronacrisis ontspoort. Het Centraal Planbureau heeft naast een basisscenario ook tweedegolfscenario. In dat scenario zit Nederland ook komend jaar nog in een recessie, loopt de werkloosheid veel harder op en blijft het begrotingstekort heel erg hoog. Wat doe je dan?, vraagt de Raad van State:

"De Miljoenennota maakt weliswaar melding van de grote (ramings-) onzekerheden en van het tweede-golfscenario, maar laat het daarbij. Dit scenario is echter, zoals gezegd, geen gebruikelijke onzekerheidsraming. In alle opzichten is het tweede-golfscenario wezenlijk anders dan de basisraming, want de uitkomsten zijn sociaal-maatschappelijk en financieel-economisch sterk negatiever. En het is, in meer of mindere mate, helaas geen volstrekt hypothetisch scenario."

(Mijn column van deze week ging hier ook over, lees die hier. Het kabinet bezuinigt niet, maar tal van gemeenten voelen zich hiertoe wel gedwongen. Lokaal wordt gesnoeid in publieke voorzieningen en gaan de lasten omhoog. Ik belde vijf wethouders om hierover te praten. Lees dat hier. Commissie-voorzitter Von der Leyen hield deze week haar eerste State of the Union. In Café Europa, de podcast van Haagsch College is die toespraak uitgebreid besproken. Luistertip!)

Song of the week - Koning met de auto op Prinsjesdag

Podcast

Luister hier onze wekelijkse podcast ‘Kwestie van Centen’. Presentatie: Herman Stam. Met als speciale gast Marieke Blom, hoofdeconoom van ING Nederland. Met haar blikken we terug op Prinsjesdag. De staatsschuld loopt op, hoe erg is dat? En is het zinvol als ondernemers zich aanpassen aan het 'nieuwe normaal'? Ook op Spotify en iTunes.

Meer info

Mij inhuren als spreker of moderator? Ook voor webinars. Bekijk mijn profiel bij Speakers Academy of mail naar [email protected]

Reply

or to participate.