Hallo,

Het was even flink doorlezen vrijdag. Om 8 uur kregen wij journalisten de 308 pagina’s doorrekeningen van de verkiezingsprogramma’s en om 10 uur ging dat rapport naar buiten. Ik maakte er een podcast over, schreef een column en vertelde erover bij Nieuws van de Dag op SBS6. ‘s Avonds zakte ik beduusd op de bank. Ik had iets te veel cijfers en grafiekjes tot me genomen. Toch bieden die doorrekeningen altijd weer nuttige inzichten. Wat willen partijen nu precies en hoe betalen ze dat? In deze nieuwsbrief ga ik op een paar zaken in, zoals zorgkosten en AOW.

Verder kijk ik naar de prijsstijgingen in de supermarkt. Wat draagt nu bij aan onze hoge inflatie en in welke mate worden we nog dagelijks geconfronteerd met die bizar hoge prijzen? En tot slot probeer ik chocola te maken van de politieke chaos in Frankrijk. Onderaan nog linkjes naar mijn artikelen van de afgelopen week plus een link naar de podcast Kwestie van Centen die ik wekelijks met Robbert Ophorst maak.

Veel leesplezier!

Martin

Vergrijzing

De doorrekeningen van het Centraal Planbureau (CPB) staan in een rapport van 308 pagina’s tjolkvol tabellen en grafieken. Zo probeert het CPB enige orde in de chaos te scheppen, want het is geen sinecure om tien (!) verkiezingsprogramma’s met elkaar te vergelijken. De vorige keer lieten nog acht partijen hun plannen doorlichten, deze keer doen ook BBB en NSC mee. Wat mij betreft een goede ontwikkeling, want partijen moeten dan met hun billen bloot. Wat willen ze precies en hoe betalen ze dat?

De twee grootste uitdagingen zijn het verhapstukken van €19,6 miljard extra aan uitgaven aan defensie en het verwerken van aanstaande vergrijzingskosten. Je ziet dat partijen heel verschillende keuzes maken voor de kortere termijn (defensie tot 2035) en de langere termijn (houdbaarheid overheiddschuld tot 2060). De meest voorkomende ingreep in de programma’s is een rem op de zorgkosten.

Alleen GL/PvdA doet daar niet aan mee. Die partij zet de halvering van het eigen risico door en breidt het zorgpakket verder uit. Gevolg: de zorgkosten lopen nog harder op dan al in de pijplijn zat. In het zogeheten basispad gaat het CPB al uit van een stijging van de zorgkosten met €16,1 miljard van 2027 tot aan 2030. Bij GL/PvdA loopt die teller door tot €17,9 miljard. Daarmee is het de enige partij die de kosten van de zorg verder uit de hand laat lopen.

Overigens zijn er twee ‘populaire’ manieren om die zorgkosten te dempen, zo blijkt uit de doorrekening: de halvering van het eigen risico niet door laten gaan én het basispakket in de zorg bevriezen waardoor nieuwe behandelingen er niet zomaar meer inkomen. Dat eerste is een reparatie van een heel vreemde maatregel van het laatste kabinet. Met €385 hebben we al een heel laag eigen risico vergeleken met onze buurlanden. Maar meer dan herstel is dit niet. Het pakket bevriezen is vermoedelijk een maatregel die het CPB in de doorrekeningen makkelijk kan honoreren. Het zal mij benieuwen of de politiek in de praktijk dit ook gaat doen. Want je ontzegt dan patiënten alle toekomstige nieuwe behandelingen en medicijnen. Ik vermoed dat dat maatschappelijk niet haalbaar is. Er moeten dus ingewikkelder maatregelen worden gevonden om de zorgkosten in de tang te houden.

Zonder ingrepen loopt het begotingstekort op tot 2,5% van het bbp aan het einde van de volgende kabinetsperiode. Ambtenaren hadden geadviseerd voor circa €7 miljard te snoeien om dat tekort terug te dringen. Uit bovenstaand plaatje blijkt dat dat niet of nauwelijks gebeurt. Econoom Bas Jacobs liet zich op X al zeer kritisch uit: “Alle politieke partijen, ook de rechtse partijen die zeggen de overheidsfinanciën belangrijk te vinden, scoren een onvoldoende voor begrotingsbeleid en schuldhoudbaarheid.”

Het CPB geeft ook een doorkijkje tot 2060. Ik weet, dat is ver weg, en het is slechts een indicatie. Maar op die manier kun je wel zien hoe structurele uitgaven op de lange termijn doorwerken en of de houdbaarheid van de overheidsfinanciën in het geding is. Je ziet dat bij alle partijen de staatsschuld dan is opgelopen tot (ruim) boven de 100%, waar we nu op een keurige 44,8% zitten.

Vergrijzing (2)

Meerdere partijen koppelen de AOW aan het minimumloon en willen dat minimumloon verder verhogen. Dat zorgt voor extra uitgaven aan de AOW, en dat met de vergrijzing voor de boeg. Ik betwijfel of de betaalbaarheid van de AOW op dit moment een groot probleem is, maar op deze manier maak je dat er wel van. In bovenstaande tweet maakt Bas Jacobs zich er druk over en in een artikel van collega Leon Brandsema en mij zei hij ook al: “ „Sommige partijen willen het minimumloon verder verhogen en de AOW daaraan koppelen. Dat is een molensteen om de begroting. Dat zou geld verbranden zijn.”

Dat die koppeling onnodig is, kwam ook al van een onverwachte bron. Ik interviewde vertrekkend Nibud-directeur Arjan Vliegenthart. Hij is SP’er en was voor die partij wethouder en senator. “Met de meeste ouderen gaat het gewoon beter dan met de meeste jongeren. Jongeren zijn veel kwetsbaarder dan ouderen”, zei hij in dit afscheidsinterview. Hij richt zijn pijlen op de koppeling die is gemaakt toen in de afgelopen jaren het minimumloon flink is verhoogd: “Een hogere AOW was eigenlijk niet nodig.”

In de doorrekeningen viel me op dat er nog een partij was die iets met de AOW wil, namelijk de VVD. Waar de partij in het verkiezingsprogramma nog voorzichtig opperde om naar de AOW-leeftijd te kijken (“We vinden daarom dat bij een stijgende levensverwachting, de pensioenleeftijd mee moet stijgen”) blijkt uit het CPB-rapport dat de VVD er concreet voor gekozen heeft de AOW-leeftijd sneller te laten stijgen dan tot nu toe de bedoeling was.

Dat is pikant want de partij breekt daarmee met een afspraak die in het pensioenakkoord is gemaakt. Toen hebben de vakbonden afgedwongen dat de AOW-leeftijd minder snel zou stijgen. Als de levensverwachting met drie maanden toeneemt, zou de AOW-leeftijd met twee maanden stijgen. Die ene maand kunnen gepensioneerden dan extra van hun oudedag genieten. De VVD maakt de koppeling met de levensverwachting één op één. Alle extra levensmaanden moeten extra worden gewerkt. Dat werkt goed in de vergrijzingssommen, want het arbeidsbod neemt toe en de lasten van de AOW gaan omlaag. Ik zie er niet zo snel een meerderheid voor ontstaan.

Rundvleesprijs

Een week na het inflatiecijfer komt het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) altijd met de details achter dat cijfer. Het is mijn hobby (ieder z’n afwijking) om in de uitsplitsing van die cijfers te duiken. Je kunt dan op categorieniveau zien wat de prijzen doen. Dat kun je op twee manieren doen. Allereerst: kijken welke goederen en diensten het meest hebben bijgedragen aan die inflatie van 3,3% in september. Dan krijg je dit plaatje:

Wat je ziet is hoe die 3,3% is opgebouwd. Kosten eigen woning is 0,56 procentpunt van die 3,3% en Woninghuur 0,31 procentpunt. Alle bovenstaande onderdelen tellen dan op tot die 3,3%. Het CBS kijkt namelijk niet alleen hoe hard prijzen van goederen en diensten stijgen, maar ze hebben ook een aanname gemaakt van welke deel van jouw budget dat is. Een voorbeeld: voedingsmiddelen zijn dan bijna 11% van een gemiddeld bestedingspatroon van consumenten. De prijzen van voedingsmiddelen zijn in september met 3,7% gestegen vergeleken met een jaar eerder. Als die je twee combineert dan dragen voedingsmiddelen 0,41 procentpunt bij aan de inflatie (0,11×3,7).

Deze aanpak helpt om te snappen waarom de inflatie in september ineens weer hoger was dan in augustus. In die vergelijking sprongen volgens het CBS motorbrandstoffen en vakantiehuisjes eruit. Die twee categorieën droegen in september meer bij aan de inflatie dan in augustus, blijkbaar. Ik ga er maar even vanuit dat dat klopt, ik heb het niet nagerekend. De focus van veel economen ligt al maanden op de zogeheten diensteninflatie. Onder diensten vallen onder meer kappers, restaurants en kinderopvang. Maar ook de huren zijn een onderdeel daarvan. Economen wijzen erop dat stijgende prijzen tot stijgende lonen hebben geleid die met name bij diensten (veelal mensenwerk) hard doortikken in nog hogere prijzen.

Ik vind het interessant om nog naar iets anders te kijken. Namelijk, vrij plat, wat is nu het hardst gestegen in prijs? Dus zonder rekening te houden met het aandeel in het totale budget, dus niet kijkend naar het belang voor de totale inflatie. Want dan zie je de kale producten die alsmaar duurder worden. En dan kom je tot dit rijtje stijgers en dalers.

Opvallend is dat bij die stijgers er nog steeds dagelijkse boodschappen zitten. Dat verklaart waarom de inflatie zoveel mensen nog bezig houdt, want we worden nog dagelijks geconfronteerd met die enorme prijsstijgingen. Dit gaat vaak om meer dan gestegen energieprijzen en hogere lonen die doortikken in deze prijzen. Achter de prijs van rundvlees, koffie en cacao zitten grote bewegingen op de wereldmarkt. Mislukte oogsten door klimaatverandering bijvoorbeeld of bij vlees de impact van krimpende veestapels.

Gelukkig worden er ook dingen goedkoper, al kun je daar wel kanttekeningen bij plaatsen. Boeken worden vermoedelijk ‘goedkoper’ doordat we meer ebooks kopen die de gemiddelde prijzen dempen. En mobiele telefoons worden in de praktijk alleen maar duurder. Maar het CBS rekent met gelijkblijvende kwaliteit en dan betaal je voor dezelfde telefoon natuurlijk wel steeds minder. Maar ja, wij willen niet dezelfde telefoon. Wij willen steeds die nieuwe en dus duurdere variant.

Franse chaos

Ik appte deze week onze correspondent in Parijs, Annelies Bogaards. Ik snap er helemaal niks meer van, zei ik tegen haar. En ze reageerde gelukkig begripvol. Ook de Fransen zelf begrijpen niet wat er gebeurt. Eerst bood premier Sébastian Lecornu zijn ontslag aan (na drie weken) omdat hij geen steun voor zijn bezuinigingsbegroting kon vinden. Toen weigerde president Emmanuel Macron dat ontslag en moest de premier alsnog een begroting in elkaar sleutelen en naar de samenstelling van de regering kijken. Alles om ervoor te zorgen dat er geen nieuwe verkiezingen komen en om die begroting bijtijds geaccepteerd te krijgen. De premier zou daarna alsnog vertrekken. Tenminste, dat was het verhaal toen ik mijn collega appte.

Inmiddels zijn we weer een paar stappen verder. Nu is bekend geworden dat de opgestapte Lecornu zichzelf gaat opvolgen als premier. Was zijn ‘vertrek’ dan alleen een pressiemiddel om iets te forceren rond die begroting? Ik ben het spoor bijster. Eén ding weet ik wel: dit is allemaal slecht nieuws voor de financiële stabiliteit van Frankrijk.

Het land heeft een begrotingstekort van 5-6% en moet dat van de Europese Commissie in 2029 terugdringen tot 3%. Pas dan voldoet het land aan de begrotingsnorm. Bedenk daarbij dat die -3% alleen bedoeld was voor tijden van economische tegenslagen. Inmiddels lijkt het erop dat het doodnormaal is om in gewone tijden ook op die -3% te koersen - zie wat er in Nederland gebeurt, ook wij scheren steeds langs die vangrail.

Een hoog begrotingstekort betekent een groeiende staatsschuld. En daar zit de echte zorg. Volgens de laatste ramingen van Brussel komt de staatsschuld van Frankrijk volgend jaar uit op 118,4%, waar de norm eigenlijk 60% is. Als die schuld in de komende jaren blijft stijgen, is de vraag hoe lang dat houdbaar is. Omdat beleggers dit risico ook zien, vragen ze een hogere risicopremie op Franse staatsleningen. En daarmee nemen de rentelasten voor Frankrijk steeds verder toe.

Hoe hoger de rente hoe moeilijker het wordt de begroting rond te krijgen en hoe lastiger het wordt de schuld terug te dringen. En dan vragen beleggers weer een hogere rente, waarmee je in een dodelijke spiraal terecht bent gekomen. Zo ver is het allemaal nog niet, maar het ziet er niet goed uit. An accident waiting to happen.

Leesvoer

Column: Linkse afschaffing renteaftrek brengt huizenbezitter in problemen

Column: Pensioenfondsen spelen voor Sinterklaas, maar schijn bedriegt

Nieuws: Deze vijf producten stijgen hardst in prijs: ’Een pak koffie zal structureel duur blijven’

Achtergrond: Partijen ontkomen niet aan pijnlijke maatregelen om nieuwe NAVO-norm te betalen: ’Stijging AOW is een molensteen’

Interview: Vertrekkend Nibud-directeur Arjan Vliegenthart: ’AOW had niet mee hoeven stijgen met minimumloon’

Achtergrond: Offensief tegen macht grote bedrijven: ’We hebben weinig keuze en betalen te veel’

Luisteren/kijken: in gesprek met Partij voor de Dieren op Radio 1 - Welkom in het sprookjesbos

Podcast - Kwestie van Centen

Het Centraal Planbureau heeft tien verkiezingsprogramma’s doorgerekend. Robbert Ophorst en ik bespreken in Kwestie van Centen deze lijvige analyse. „Het voordeel is dat partijen kleur moeten bekennen. Hoe willen ze hun plannen betalen?” Wat is de waarde van die doorrekeningen en wat valt op in die brij aan informatie? „Alle partijen remmen de zorgkosten af, behalve GL/PvdA.” Luister de nieuwste aflevering van Kwestie van Centen hier. Ook op Spotify en iTunes.

Wil je mij als spreker?

Wil je mij boeken als spreker, panellid of columnist? Bekijk mijn profiel bij Speakers Academy of mail.

LinkedIn: https://www.linkedin.com/in/vissermartin/

Website: https://martinvisser.info/