Hallo,

In deze nieuwsbrief onderzoek is de plotse souplesse van Klaas Knot. Hij was toch altijd zo streng? Waarom mogen we in Europa van de DNB-baas nu ineens de begrotingsregels aan onze laars lappen? Wat zijn de consequenties van extra schulden in Europa als we honderden miljarden extra gaan uitgeven?

Verder bekijk ik wat de gevolgen voor de economie kunnen zijn van die massieve investeringsdrift. Volgens ABN Amro kan het de groei in Europa een flinke opkikker geven. Maar loopt dan ook niet de inflatie weer op?

Tot slot sta ik stil bij de noodkreet van onze industrie. Fabrieken schalen af, snijden in investeringen of sluiten de deuren. Dat is inmiddels een trend aan het worden. Precies waarvoor tijdens de energiecrisis al gewaarschuwd werd. Wat moet daartegen gebeuren? Moeten we oude industriepolitiek weer afstoffen?

Ik wens je veel leesplezier!

Martin

Exit-strategie

Klaas Knot liet zich donderdag van zijn mildste kant zien. Normaliter staat de president van De Nederlandsche Bank (DNB) bekend als streng, maar nu mag wat hem betreft de begrotingsdiscipline tijdelijk overboord. De urgentie van de defensiecrisis is zo hoog, daar mogen strikte regels wel even voor wijken.

Er zijn ‘op dit moment belangrijkere dingen dan de boekhouding’, aldus Knot bij de presentatie van het DNB-jaarverslag. Zijn laatste. Want hij zwaait in juni af. Hiermee voorkomt hij dat hij nog meer olie op het vuur gooit van de ingewikkelde Haagse discussie waar drie coalitiepartijen moeite hebben met de concessies de premier al in Brussel aan het doen was rond het grote investeringsplan van de Europese Commissie. Discussies over eurobonds, gezamenlijke Europese staatsleningen, zet Knot weg als ‘gehyperventileer’. Hij was dus on fire deze week.

In hetzelfde jaarverslag beklaagt DNB zich er ook over dat Nederland langs de marges van verstandig begrotingsbeleid manoeuvreert: “Ons advies aan het kabinet conform het eerdere advies van de Studiegroep Begrotingsruimte om het begrotingstekort tot 2% bbp terug te brengen is evenmin opgevolgd. Het hoofdlijnenakkoord stuurt aan op een tekort van -2,8%. Daarmee riskeert het kabinet bijsturing vanuit ‘Brussel’ en heeft het geen ruimte om trendmatig begrotingsbeleid te voeren.”

Daar zit toch precies het probleem? Bij elke crisis (eurocrisis, coronacrisis, energiecrisis, defensiecrisis) is de eerste reflex vanuit Europese regeringssteden om de eurobonds uit de kast te trekken en om (tijdelijk) begrotingsregels op te schorten. Elk probleem wordt weer met schuld opgelost. En dat komt dus bovenop meestal niet zo verstandig begrotingsbeleid in reguliere jaren, zoals DNB constateert over Nederland.

Natuurlijk is het ondoenlijk als lidstaten in korte tijd hun defensie-uitgaven moeten verhogen van 2% van het bbp naar 3,5% en daar meteen financiering op de lopende begroting voor moeten vinden. Dan zou er in korte tijd heftig bezuinigd moeten worden. Enige coulance is op zichzelf niet zo gek. Maar de reflex is zorgwekkend.

Terecht wijst Knot erop dat er ook moet worden gedacht aan een exit-strategie. Als dit voor vier jaar geldt, hoe ziet de terugweg er dan uit? Ligt vast dat de souplesse na vier jaar ophoudt? Hoeveel tijd hebben lidstaten dan om terug te keren naar normale begrotingsdiscipline? “Deze uitzondering zou wel echt tijdelijk moeten zijn, want de publieke schulden in de EU zijn nog steeds te hoog. Een tijdelijke versoepeling geeft landen de kans om te kijken hoe de extra defensie-uitgaven op de langere termijn het best in hun begroting kunnen worden ingepast. Aan de doelstellingen van het Stabiliteits- en Groeipact moeten geen concessies gedaan worden. Anders komt Europa van de regen in de drup.”

(Lees DNB-baas Knot: ’Defensie even belangrijker dan boekhouding’ van collega Wouter van Bergen. En dit interview in EW: Klaas Knot over Europese schulden: ‘Ik ben het echt eens met de zorg die in de Tweede Kamer leeft’.)

Impuls

In Duitsland gaan alle remmen los. De Duitse Bondsdag heeft ingestemd met het voorstel om de ‘Schuldenbremse’ los te laten. Duitsland had wettelijk vastgelegd dat het begrotingstekort nooit hoger dan 0,35% van het bbp mag zijn (veel strenger dan de Europese 3%-norm dus), waardoor de staatsschuld als vanzelf omlaag gaat. Maar die schuldenrem maakt het nu niet mogelijk om snel extra te investeren.

Door de rem eraf te halen, ontstaat er ruimte voor een Duits investeringspakket van maar liefst €500 miljard: geld voor onder meer infrastructuur en duurzaamheid. Daarnaast is er financiële speelruimte voor extra uitgaven aan defensie. De aanstaande Duitse regering staat dus in een heel andere stand dan ons kabinet.

Toch heeft in Nederland de VVD zich inmiddels nadrukkelijk uitgesproken voor een nieuwe NAVO-norm. Nu zit Nederland nog op 2% uitgaven aan defensie, en dat moet van de VVD naar 3,5%. Het is nog wel de vraag hoe snel dat gerealiseerd zal worden en of het kabinet er dan voor kiest om het begrotingstekort te laten oplopen, zoals inmiddels is toegestaan door Brussel.

De economie kan een flinke oppepper krijgen van deze spendeerdrift in Europa, zo heeft ABN AMRO becijferd. “Op de zeer korte termijn – in ieder geval dit jaar – wordt het effect beperkt verwacht, maar de fiscale impuls zou vanaf 2026 en daarna potentieel een ‘game changer’ kunnen zijn. In een redelijk middenscenario denken we dat de economische groei in de eurozone in 2026 met 0,3 procentpunt kan worden verhoogd, of met 0,4 tot 0,5 procentpunt als we de Duitse infrastructuurplannen meerekenen.”

Onderstaand zie je de groei-effecten in drie scenario’s. Eerst het basisscenario en daarna als uitgaven aan defensie naar 2,2% of 2,7% of 3,5% gaan in 2026:

Als Europese overheden hun uitgaven aan defensie opschroeven zonder tegelijkertijd te bezuinigen op andere posten, dan is dat een economische impuls. Het is wel van belang of die defensie-uitgaven in de eigen regio terechtkomen. ABN AMRO gaat ervan uit dat er aanvankelijk vooral Amerikaanse defensieproducten worden gekocht, maar gaandeweg zal de impuls ook steeds meer bij het Europese bedrijfsleven neerslaan, zo schatten de economen in.

Het risico van grootschalige investeringen is dat die prijsopdrijvend werken. Niet voor niets waarschuwde DNB-president Klaas Knot de afgelopen jaren regelmatig dat de extra overheidsuitgaven van de kabinetten-Rutte alleen maar bijdroegen aan steeds hogere prijsstijgingen. De economie in Nederland raakte oververhit, zo zei hij continu.

Opvallend genoeg denken de ABN-economen dat dit effect nu wel zal meevallen. Dat zou komen doordat aanvankelijk vooral Amerikaanse defensiewaar wordt gekocht, zoals ik hierboven al schreef. En ABN denkt dat er genoeg capaciteit over is in de economie die nu benut kan worden: “Zelfs als er meer in eigen land wordt uitgegeven, gebeurt dat in een economie waar nog veel ruimte is in de industrie — dus zonder meteen tot prijsstijgingen te leiden.”

De economische modellen van de bank zijn natuurlijk veel geavanceerder dan mijn boerenverstand, maar ik waag te betwijfelen of dit zo gaat werken. De door Donald Trump ontketende handelsoorlog zal prijsopdrijvend werken in de VS én in Europa. En als vervolgens de sluizen opengaan bij de Europese overheden, dan kan het niet anders dan dat de inflatie omhooggaat. In de ABN-modellen gaat de inflatie hooguit minder snel omlaag, aldus de analyse.

In Nederland is al sprake van een extreem krappe arbeidsmarkt. Nu al krijgt de overheid vele miljarden niet weggezet. Ik voorzie een scenario waarin de economie net iets harder groeit, maar de aanhoudend hoge inflatie in ons land misschien toch weer iets verder oploopt.

Industrie

In een etmaal raakte de Rotterdamse haven twee chemiebedrijven kwijt. Kort na elkaar maakten LyondellBasell en Tronox bekend de deuren te sluiten. Honderden mensen raken hun baan kwijt. Ze maken plastics en pigment voor kunststoffen. Dit nieuws staat niet op zichzelf. Eind vorig jaar ging ook al een petfabriek van Indorama dicht in Rotterdam. Gunvor legde een raffinaderij stil. En zo zijn er meer voorbeelden van fabrieken die hun productie afschalen, de boel stilleggen, minder investeren of helemaal sluiten.

Het regent dan ook brandbrieven vanuit het bedrijfsleven en de regio’s die sterk afhankelijk zijn van industrie. Tot nu toe is er amper een gewillig oor in Den Haag, want daar lijkt men vooral met andere dingen bezig.

Tijdens de energiecrisis viel de industriële productie flink terug. Uit kostenoverwegingen werden activiteiten afgeschaald. Je zou hopen dat we inmiddels weer terug naar normaal zijn gegaan, maar dat blijkt niet uit de cijfers. De industriële productie die het CBS maandelijks meet, is met procenten achteruitgegaan sinds begin 2022. De trend van de energiecrisis heeft zich doorgezet.

Ingrid Thijssen, voorzitter van ondernemersorganisatie VNO-NCW, trok deze week aan de bel. En terwijl ik haar interviewde, kreeg ik een Groundhog Day-gevoel. Deze zorgen over de afkalvende industrie had ik al vaker gehoord. En verrek, als ik een groter interview van eind 2022 erbij pak, dan wordt daarin al gewaarschuwd voor het scenario dat zich nu voltrekt:

“Door de hoge energieprijzen ligt nu bijvoorbeeld Chemelot, het oude DSM-complex in Limburg, voor de helft stil. Dan importeer je dezelfde producten uit andere landen, zoals Brazilië. Als dat eenmaal lekker loopt, krijg je de vraag of je überhaupt weer gaat herstarten. Dat is echt een groot vraagteken. Dit speelt bij alle industrieën in Europa. Moet je je voorstellen: om zo’n Chemelot heen zit allemaal mkb. Nu komt daar ook nog wetgeving van president Biden van Amerika overheen. Die geeft bedrijven financiële voordelen als ze daar komen verduurzamen. Je ziet bedrijven meteen hun blik richten op de VS. Dus investeringen die in Europa gepland waren, worden dan mogelijk toch niet in Europa gedaan. Er is echt haast. Anders vrees ik voor een de-industrialisatie van Nederland en Europa.”

Wat er inmiddels bijgekomen is, is dat we niet alleen de concurrentie van de VS en van Azië voelen, maar ook van buurlanden. In Duitsland, België en Frankrijk zijn de energiekosten voor bedrijven soms wel twee tot drie keer lager. Nederland is heel strikt in het opleggen van energieheffingen en het doorberekenen van netwerkkosten, terwijl andere landen hun bedrijven op dat vlak financieel tegemoetkomen. Wij in Nederland zien dat al snel als ongeoorloofde staatssteun.

Inmiddels worden lidstaten door de Europese Commissie juist aangemoedigd om de energierekening te verlagen. Alleen zo kan de Europese industrie de gure concurrentie met de rest van de wereld aan. Nederland doet er altijd een paar schepjes bovenop en dreigt zich helemaal uit de markt te prijzen.

Daar komen nog tal van andere factoren bij. Nederland heeft een groot probleem met stikstof, loopt tegen de grenzen van het elektriciteitsnetwerk aan, heeft stroperige vergunningsprocedures, veel verstikkende regels en heeft een extra nationale CO₂-prijs gezet bovenop de Europese CO₂-beprijzing. Alle seinen staan wat dat betreft op rood. Allemaal in de hoop sneller te kunnen vergroenen.

Maar VNO-NCW stelt terecht dat vervuilende bedrijven wegjagen niet zinvol is: “Het wrange is dat we onze nationale klimaatdoelen boekhoudkundig gaan halen door krimp van de industrie, terwijl onze CO2-voetafdruk door import van spullen groter in plaats van kleiner wordt. Wereldwijd wordt het klimaat er dus niet beter van.”

De boodschap lijkt inmiddels wel te landen in Den Haag. Maar kritische economen waarschuwen ervoor dat de overheid niet zomaar bedrijven moet subsidiëren. “Het is economisch uiterst onverstandig miljarden van de belastingbetaler uit te trekken voor kortetermijnlastenverlagingen, zonder gerichte sturing. Het kabinet moet investeren in die sectoren die een toekomst hebben in Nederland.”

Natuurlijk moet je terughoudend zijn met individuele bedrijven financieel te ondersteunen. Je wil voorkomen dat je vervuilende bedrijvigheid in de lucht houdt en vernieuwing blokkeert omdat je niet meer prikkelt tot innovatie. Maar het gaat hier vooral om een gelijk speelveld en het scheppen van goede randvoorwaarden voor het bedrijfsleven.

Na jaren waarin (grote) bedrijven in het verdomhoekje zaten en het sentiment vooral anti was, is het weer tijd om met een open blik te kijken naar onze industrie. De politiek zal moeten bedenken wat voor economie we willen zijn, op welke terreinen we economisch onafhankelijk willen zijn, welke bedrijvigheid we nodig hebben voor wenselijke defensie-investeringen, en er dan voor zorgen dat we al die typen bedrijven niet zomaar wegjagen. Industriepolitiek kan ook op een intelligente manier worden vormgegeven.

Zoals het FD schreef: “Bedrijven moeten in Nederland wel een eerlijke kans krijgen. Daarom is het goed dat het kabinet onderzoekt wat het aan die hoge nettarieven kan doen. Ook extra heffingen bovenop Europees beleid, zoals de CO2-heffing, zouden kritisch onder de loep genomen moeten worden. Werkloos toekijken hoe de ene na de andere fabriek de deuren sluit, moet geen optie zijn.”

(Lees mijn interview met Ingrid Thijssen: Nederlandse industrie vreest toekomst: ’Twee miljoen banen in ons land in geding’. En Provincie en chemiepark Chemelot waarschuwen voor verlies industrie: ’Geen Limburgs, maar Europees belang’ van collega Gert van Harskamp. Kijk het item bij Nieuws van de Dag, waarin ik het nieuws toelicht met wethouder Robert Simons van Rotterdam.)

Geen commentaar

Podcast - Kwestie van Centen

Het regent brandbrieven vanuit bedrijfsleven en lokale politiek: de industrie staat op omvallen. Robbert Ophorst en ik bespreken in Kwestie van Centen waarom Nederland zich moet bekeren tot de industriepolitiek. „Onze energierekening is veel hoger dan in Duitsland en Frankrijk.” Sinds het omvallen van scheepsbouwer RSV heeft onze politiek een trauma overgehouden aan steunoperaties aan bedrijven. „Dat ging toen heel ver, met sturing vanuit de overheid.” Luister de nieuwste aflevering van ‘Kwestie van Centen’ hier. Ook op Spotify en iTunes.

Wil je mij als spreker?

Wil je mij boeken als spreker, panellid of columnist? Bekijk mijn profiel bij Speakers Academy of mail. of lees mijn profiel bij Sprekershuys of mail. Rechtstreeks kan ook: mail mij.

LinkedIn: https://www.linkedin.com/in/vissermartin/

Website: https://martinvisser.info/