In partnership with

Hallo beste lezer,

Het is weer zaterdagochtend. Tijd voor een nieuwe nieuwsbrief. Ik moest echt kiezen, want er gebeurde zoveel deze week. Mijn keus viel op mijn ‘geliefde’ pensioendossier. Nu NSC plotseling toch in actie komt en alsnog iets probeert te wijzigen aan de stelselwijziging. NSC wil een referendum. Hoe werkt dat en is die inspraak nu nog mogelijk?

Verder kijk ik naar de rekening voor ouders die kinderopvang hebben. Volgend jaar dreigen ouders tot wel duizend euro meer kwijt te zijn en in 2027 wordt het er voor de lage inkomens niet beter op als kinderopvang ‘gratis’ wordt. Tot slot duik ik in de stikstofzaak. Eerlijk gezegd een best ingewikkelde, want technische, zaak. Ik doe mijn best om er chocola van te maken.

Veel leesplezier!

Martin

Pensioenchaos

Lekker laat om nu nog te komen met inspraak in de pensioentransitie. Het pensioenstelsel wordt in het Hoofdlijnenakkoord niet genoemd. Bizar, want dit is zo’n grote operatie. Maar er wordt met geen woord over gerept. Al snel na de formatie bleek dit een ‘vrije kwestie’ te zijn, omdat de vier coalitiepartijen er niet uitkwamen. VVD is groot voorstander van het nieuwe pensioen, BBB en PVV zijn zeer tegen en NSC wilde vooral veranderingen aanbrengen, waaronder meer inspraak.

NSC-Kamerlid Agnes Joseph zei er soms wel iets over, maar ondernam verder geen actie. Ook opmerkelijk, want waarom had Pieter Omtzigt deze top-actuaris dan naar de Tweede Kamer gehaald? Ik had verwacht dat NSC meteen een enorm nummer van de stelselwijziging zou maken. Vorige week wist mijn collega Inge Lengton te melden dat er een soort staakt het vuren was afgesproken en dat de kwestie zes maanden met rust gelaten zou worden. Nu is alsnog de beer los.

NSC en BBB dienden een amendement in waarin alsnog een pensioenreferendum is geregeld. Bij elk pensioenfonds dat gaat overstappen moet er dan een referendum worden gehouden onder álle deelnemers. Dus ook mensen die allang geen pensioen meer opbouwen bij dat fonds, maar in een andere sector werken. Van alle deelnemers moet minstens 30% stemmen en vervolgens moet de meerderheid voor de transitie zijn. Zo niet, dan blijven de bestaande pensioenrechten achter in een soort sterfhuisconstructie en worden alleen nieuw pensioen opgebouwd volgens het nieuwe contract. Mensen hebben dan pensioen in twee potjes volgens twee stelsels.

Meteen reageerden alle voorstanders als door een adder gebeten. Werkgevers en vakbonden kwamen met reacties, de fracties in de Tweede Kamer die het pensioenakkoord steeds gesteund hebben reageerden (‘een kernbom’ volgens D66) en in de Telegraaf stond een snoeihard opiniestuk van SER-voorzitter Kim Putters en de voorman van de Pensioenfederatie Ger Jaarsma: “Het voorstel is een wolf in schaapskleren. Het betekent een fundamentele wijziging van het nieuwe pensioenstelsel, met grote risico’s voor de pensioenen van werkenden en gepensioneerden.”

Wat een fuzz! En waarom?

De totstandkoming van het pensioenakkoord was een zeer moeizaam proces dat vele jaren heeft geduurd. Meer dan twintig jaar geleden was er al eens een pensioenakkoord gesloten met werkgevers en vakbonden. Toen bleek de FNV heftig verdeeld. Zodanig zelfs dat de vakbond bijna uit elkaar is gevallen. Het akkoord overleefde het niet, de FNV ternauwernood wel. Pas in 2019 lukte het om opnieuw met een deal te komen. Dat gebeurde onder leiding van D66-minister Wouter Koolmees. Coalitiepartijen VVD, D66, CDA en CU waren erbij betrokken en ook PvdA en GL waren aan boord, net als grote pensioenfondsen. Zo ontstond een monsterverbond. Hetzelfde monsterverbond dat nu in verweer komt. Want er zit veel prestige in dit project. De FNV heeft dit met hand en tand moeten verdedigen om de eigen achterban mee te krijgen. Die kan het zich niet permitteren dat er weer aan de stoelpoten van dit gevoelige project wordt gezaagd.

Dat de inspraak in deze pensioentransitie buiten werking wordt gesteld, meldde ik al in 2020. Toen werd het pensioenakkoord concreet uitgewerkt, opnieuw in nauwe samenwerking met werkgevers en vakbonden. Het reguliere individuele bezwaarrecht werd geschrapt om te veel rompslomp te voorkomen. Zogenaamd werd het collectieve bezwaarrecht verzwaard. Er is in dit proces inspraak van vakbonden en ondernemingsraden. Maar voel je je dan altijd vertegenwoordigd en komen die op voor die waaier aan belangen, van jongeren tot gepensioneerden?

Ondanks deze uitgeklede bezwaarprocedure is er wel degelijk angst om rechtszaken. Eind vorig jaar was er al een zaak bij het pensioenfonds voor het loodswezen dat per 1 januari 2025 over wilde stappen. Het fonds won de zaak en is inderdaad overgestapt. Maar de Raad voor de Rechtspraak en verzekeraar DAS voorzien een lawine aan zaken.

Zo onlogisch is het dus niet om inspraak te regelen. NSC wil mensen dan niet voor of tegen het nieuwe pensioenstelsel laten stemmen. Maar ze krijgen de keus, zoals hierboven gezegd, of hun bestaande pensioenrechten meeverhuizen naar het nieuwe (onzekerder) pensioencontract. Of dat ze die achterlaten in een oud fonds dat alleen nog bestaande rechten beheert en afhandelt.

Afgaand op een vrijdag gepubliceerde enquête in het kader van de NIDI-Netspar pensioenmonitor blijkt dat dat precies is wat een meerderheid van de mensen willen. De auteurs noemen dit ‘ingroeien’. Waar bij ‘invaren’ de bestaande rechten van €1500 miljard worden omgezet in een nieuw pensioen, begin je bij ‘ingroeien’ van scratch af aan helemaal opnieuw. Zonder overheveling van reeds opgebouwde rechten: “Het presenteren van de uitkomsten van een referendum zoals hierboven uiteengezet laat duidelijk zien dat er een hang naar de status quo is en dat ingroeien van pensioenrechten met afstand de gewenste route is volgens pensioenfondsdeelnemers.” Interessant is dat dit artikel verschillende vraagstellingen onderzoekt, en in alle gevallen is een meerderheid voor dat ingroeien.

FD-columnist Mathijs Bouman stelde dat er met zo’n referendum nooit meer enige hervorming mogelijk is: “Wat politici in elk geval niet moeten doen is een enkele groep de mogelijkheid bieden de hele verandering te blokkeren. Toch is dat precies wat NSC wil.” Dat lijkt me onzin. Waarom zou een noodzakelijk hervorming niet bestand kunnen zijn tegen een beetje inspraak? Daarbij is het ook niet zo dat ieder voor zich kan bepalen wel of niet mee te willen doen. Is de enige manier van hervormen dan om mensen hun inspraakrecht te ontnemen?

Wel rest de vraag: kan dit nu nog wel? Bestuurlijk gezien is dit absoluut niet fraai. En volgens mij is NSC te laat. De wet is al ingegaan, de eerste fondsen zijn nota bene al overgestapt. Krijgen die mensen geen referendum meer dan? Dan zou de overheid zich van haar onbetrouwbaarste kant laten zien. Het is onbegrijpelijk dat de coalitiepartijen ervoor gekozen hebben dit onderwerp tot ‘vrije kwestie’ te bombarderen, er in het Hoofdlijnenakkoord niets over te zeggen en dan vervolgens vele maanden te wachten om alsnog in actie te komen. Als dit meteen bij de start van het kabinet was geregeld dan waren de eerste fondsen tenminste nog niet overgestapt en had je heel misschien toen nog op de pauzeknop van deze stelselwijziging kunnen drukken.

‘Gratis’ kinderopvang

Het zal voor ouders met jonge kinderen volgend jaar flink slikken zijn. De rekening voor kinderopvang gaat fors omhoog, omdat het kabinet de kinderopvangtoeslag bevriest. Het stond al in de budgettaire bijlage van het Hoofdlijnenakkoord, maar ik kan me voorstellen dat de meeste ouders zich niet meteen realiseren wat de directe financiële consequenties zijn.

Dit gebeurt in aanloop naar het ‘gratis’ maken van de kinderopvang per 2027, dus in eerste instantie klinkt dit misschien alleszins redelijk. Maar de branche heeft op een rij gezet wat dit betekent voor de portemonnee van mensen en eerlijk gezegd schrok ik daar zelf ook wel van. Gelukkig zijn mijn kinderen sinds een jaar de kinderopvang-leeftijd ontgroeit.

Reken even mee wat er gebeurt voor een gezin met twee kinderen die drie dagen per week naar de opvang gaan. Als het tarief in de sector ongeveer 5% toeneemt volgend jaar, dan stijgt dat van €10,76 naar €11,30. Maar het maximale tarief waarop de toeslag is gebaseerd blijft bevroren op €10,71. De totale kosten voor ouders stijgen van €18.468 per jaar naar €19.392. Omdat de toeslag niet meestijgt, zijn die extra kosten (van €923) volledig voor rekening van de ouders.

In absolute bedragen is iedereen dus evenveel meer kwijt, en dat kan dus om honderden euro’s per jaar gaan. Als we dat relatief bekijken, is de klap voor de laagste inkomens uiteraard het allergrootst. In dit rekenvoorbeeld zijn mensen met een laag inkomen 112% meer kwijt (totale kosten minus toeslag stijgt van €825 naar €1749).

En precies die groep profiteert in 2027 niet van de ‘gratis’ kinderopvang. Want om enige financiële prikkel te houden is gratis niet echt gratis. Ouders betalen nog steeds 4% van de opvang zelf. Dat is hetzelfde percentage als de laagste inkomens nu betalen. Midden- en hogere inkomens gaan er in 2027 dus enorm op vooruit. Ze betalen nu een groot deel van de opvang zelf en krijgen straks 96% van de opvang cadeau.

Om die reden was al veel eerder het Sociaal en Cultureel Planbureau zeer kritisch. Dat was nog toen het vorige kabinet dit plan bedacht. De vraag naar kinderopvang zal enorm toenemen als het grotendeels gratis is. Dan leidt tot een flinke stijging van de tarieven. Maar de overheidsbijdrage blijft gemaximeerd. Net als nu is die bijdrage gebaseerd op een maximum uurtarief dat de overheid hanteert. Dat betekent dat de overheid de facto helemaal niet 96% van de werkelijke kosten betaalt, de laagste inkomens gaan er daardoor flink op achteruit.

(Lees hier Alarm om stijgende kosten kinderopvang: ouders straks tot duizend euro meer kwijt van collega Klaartje Bax.)

Stikstof

De uitspraak van de Haagse rechtbank in de Greenpeace-zaak rond stikstof zet de verhoudingen in Nederland weer op scherp. Greenpeace sleepte de overheid voor de rechter met de eis om sneller en strenger op te treden tegen stikstofuitstoot. Het vonnis is glashelder: de overheid moet haar beleid aanscherpen om de natuurdoelen van 2030 te halen. Dat klinkt misschien technisch, maar het raakt direct de bouwsector, boeren en zelfs investeerders die Nederland als vestigingsplaats overwegen.

Greenpeace begon deze zaak omdat de stikstofuitstoot sinds de invoering van het Programma Aanpak Stikstof (PAS) in 2015 niet snel genoeg daalt. Volgens de organisatie worden kwetsbare natuurgebieden nog steeds aangetast, zoals ook naar voren kwam in de persverklaring van Greenpeace. “Jarenlang luidden zowel milieuorganisaties als wetenschappers de noodklok over de natuurcrisis, maar de overheid heeft te lang getreuzeld. Nog steeds is er geen goed plan om de stikstofuitstoot voldoende te verminderen,” stelde Greenpeace. De rechter gaf Greenpeace gelijk: Nederland moet strengere maatregelen nemen.

Wat zijn de gevolgen? Boeren en bouwers vrezen dat deze uitspraak tot een nieuwe impasse leidt. De stikstofcrisis heeft de afgelopen jaren al duizenden bouwprojecten stilgelegd. Een boze reactie kwam van LTO Nederland: "De maatregelen die daarvoor noodzakelijk zijn, zullen een ongekende impact hebben op de agrarische sector, de woningbouw en de Nederlandse economie in totaal," aldus voorzitter Ger Koopmans. Hij roept de overheid op in hoger beroep te gaan.

De economische impact kan fors zijn. Dit komt bovenop een recente uitspraak van de Raad van State die in december bepaalde dat vergunningen tussen 2020 en 2025 met terugwerkende kracht oneigenlijk verleend zijn. Bouwprojecten die aan intern salderen doen, kunnen niet zomaar worden toegestaan, aldus de RvS. Bij dat intern salderen wordt binnen een project een vervuilende activiteit weggestreept tegen een vervuilende, zodat de totale uitstoot beperkt blijft. Dit geitenpaadje is nu doorkruist.

Ondertussen worstelt Den Haag met de uitvoering. Minister Femke Wiersma van Landbouw, Visserij, Voedselzekerheid en Natuur moet nu met aangescherpte plannen komen. Maar dat zal niet eenvoudig zijn, gezien de toch al moeizaam opererende coalitie. De hoop was steeds gevestigd op coulance uit Brussel, maar deze uitspraken dwingen het kabinet ertoe zélf met beleid te komen.

Voor nu lijkt de toekomst van de stikstofaanpak opnieuw onzeker. Hoe het verdergaat, weet niemand. Maar één ding is zeker: de uitspraak is een stevige tik op de vingers van de overheid en een wake-upcall voor iedereen die dacht dat de stikstofcrisis vanzelf zou verdwijnen. Er is geen tijd voor uitstel en juridische uitwegen: "De rechtbank oordeelt dat de Staat dit vonnis direct moet uitvoeren, ook in aanloop naar de beslissing in een eventueel hoger beroep.”

Misschien kan het kabinet iets met het alternatieve plan dat werkgeversorganisatie VNO-NCW, belangenclub Bouwend Nederland en natuurorganisaties Natuurmonumenten en Natuur&Milieu in het najaar hebben opgesteld. Zij mikken op concrete reductie van stikstofuitstoot en willen dat daarbij niet geïsoleerd naar de boeren wordt gekeken, maar ook naar bijdrages van bouw, industrie en mobiliteit. Er worden geen wonderen verwacht van juridische uitwegen (die keer op keer onderuit gingen bij de rechter) of van kansloos gelobby in Brussel. Opmerkelijk genoeg deed LTO Nederland (toch een zusterorganisatie van VNO) hier niet aan mee. Die trok liever samen op met BBB, zonder dat dat tot enige concrete resultaten heeft geleid.

2045

In mijn column ga ik in op de dramatische conclusies van een adviescommissie over de afhandeling van het toeslagenschandaal. Die zou in dit tempo tot 2040 of 2045 kunnen duren. Ambtenaren wordt verweten dat ze niet ruimhartig zijn. Maar is dat een terecht verwijt? Of speelt de politiek hier zelf ook een rol in? Lees de column hier.

Geen commentaar

Podcast - Kwestie van Centen

Het voorstel van NSC en BBB om pensioenspaarders alsnog inspraak te geven in de stelselwijziging is volgens tegenstanders ’een kernbom’. Of dat echt zo is, bespreken Robbert Ophorst en ik in een nieuwe aflevering van Kwestie van Centen. „De politiek heeft doelbewust de inspraak van mensen uitgeschakeld bij deze pensioenhervorming. Dat nu nog herstellen is nogal laat.” Wat is de impact voor pensioenfondsen als die referenda er alsnog komen? Luister de nieuwste aflevering van ‘Kwestie van Centen’ hier. Ook op Spotify en iTunes.

Wil je mij als spreker?

Wil je mij boeken als spreker, panellid of columnist? Bekijk mijn profiel bij Speakers Academy of mail. of lees mijn profiel bij Sprekershuys of mail. Rechtstreeks kan ook: mail mij.

LinkedIn: https://www.linkedin.com/in/vissermartin/

Website: https://martinvisser.info/

Stay up-to-date with AI

The Rundown is the most trusted AI newsletter in the world, with 1,000,000+ readers and exclusive interviews with AI leaders like Mark Zuckerberg, Demis Hassibis, Mustafa Suleyman, and more.

Their expert research team spends all day learning what’s new in AI and talking with industry experts, then distills the most important developments into one free email every morning.

Plus, complete the quiz after signing up and they’ll recommend the best AI tools, guides, and courses – tailored to your needs.

Sign up to start learning.