Wat een schouwspel. Ik wist niet wat ik zag en hoorde deze week tijdens het debat over de regeringsverklaring. Zou Dick Schoof al spijt hebben? De satirische website De Speld meldde dat er al een ‘motie van medelijden’ was ingediend. En ik was juist zo blij dat er eindelijk weer een kabinet zit. Nu gaat een nieuwe ploeg tenminste aan de gang met alle grote problemen waar Nederlanders mee kampen.

Zo is er op de huizenmarkt inmiddels sprake van een wooncrisis. Chronische tekorten aan woningen leiden tot extreme prijsstijgingen. Waar houdt dit op? De nieuwe minister van Financiën kan deze zomer al aan de slag met de eerste financiële tegenvallers. Maar houdt het daarmee op of zal hij snel nog meer moeten bezuinigen? En Fleur Agema heeft niet alleen last van haar eigen tweet, ze zal ook een harde dobber krijgen aan de zorg. Want niet alles kan, zo zal ze snel merken.

Genoeg thema’s om weer mijn tanden in te zetten. Veel leesplezier!

Prijsexplosie

Bizar. De gemiddelde huizenprijzen zijn in een jaar tijd met 13,6% gestegen. Vergeleken met een kwartaal eerder gingen de prijzen met 7,2% omhoog. Makelaarsclub NVM spreekt van ‘een hittegolf’ op de huizenmarkt. De gekte is weer compleet terug. In onderstaande grafiek kun je zien dat de dip maar van korte duur is geweest.

Die dip kwam door de snel stijgende rente. Om de inflatie te bestrijden gooide de Europese Centrale Bank (ECB) in hoog tempo het officiële rentetarief omhoog. Daarop volgden de hypotheekrente snel. Met een hogere hypotheekrente werd financiering van een huis moeilijker en dat zette de markt (tijdelijk) onder druk. Maar die dip ligt dus alweer een paar kwartalen achter ons.

De NVM wijst erop dat de gestegen inkomens in Nederland bijdragen aan de prijsontwikkeling op de woningmarkt. We kunnen het ons permitteren, zou je kunnen zeggen. Maar daarnaast is de drijvende kracht het enorme tekort aan huizen. Ook het nieuwe kabinet heeft de ambitie om jaarlijks 100.000 huizen te laten bouwen, maar dat zie ik voorlopig nog niet gebeuren.

Ondanks alle energie van oud-minister Hugo de Jonge blijft de teller op zijn best rond de 80.000 steken. En als we in de glazen bol kijken, gaat dat voorlopig niet veranderen. Het aantal afgegeven nieuwbouwvergunningen neemt af, dus de bouw lijkt eerder te stokken dan aan te trekken. Het zal echt nog even duren voordat de aanpak van De Jonge en nu van Mona Keijzer zich vertaalt in een groeiend aantal nieuwbouwhuizen.

Deze week analyseerde RaboResearch waar het misgaat:

Wellicht biedt het Hoofdlijnenakkoord daar wel oplossingen voor. Het lijkt erop dat de taboes op bouwlocaties er bij dit kabinet af gaat. Alle opties staan open: bouwen binnen gemeentegrenzen, in elke gemeente een straatje erbij, bouwen in het groen, grote projecten à la de Vinex-aanpak. Alles kan en mag. Alleen zal de nieuwe minister vaker haar zin moeten doordrijven.

Dat kan door de regie te pakken. Nieuwe wetgeving gaat daarbij helpen. Maar eerlijk gezegd mag een minister nu ook al ingrijpen als lokale partijen er niet uitkomen. Die doorzettingsmacht is er al. Dan moet een minister die macht wel durven te gebruiken.

De Rabobank wijst er ook op dat de hypotheekrenteaftrek moet worden aangepakt. Dat is een heilig huisje dat door het kabinet-Schoof zeker niet aangepakt zal worden. De renteaftrek draagt bij aan prijsstijgingen omdat die fiscale bevoordeling de financieringsruimte van mensen vergroot. Hoe groter de aftrek, hoe hoger kopers kunnen bieden.

Allemaal waar. Maar voor de korte termijn zal vooral naar de bouw gekeken moeten worden. De renteaftrek drijft misschien prijzen op. Maar het tekort aan huizen is daardoor niet ontstaan en zal er ook niet door worden opgelost. Zelfs Klaas Knot, president van De Nederlandsche Bank (DNB), zei onlangs in een interview dat de aanpak van de renteaftrek nu geen prioriteit heeft: “Bij de huidige stand van zaken is dat allemaal in de marge. Er moet gewoon gebouwd worden. Dat is de enige oplossing.”

Extra bezuinigen

Eelco Heinen wacht een zware taak. De VVD’er, die sinds deze week minister van Financiën is, staat bekend als hardliner. Een jonge versie van Gerrit Zalm. Maar hij moet de schatkist beheren in een coalitie die extreem scherp aan de wind vaart. In het Hoofdlijnenakkoord is afgesproken dat er “wordt gestuurd op een meerjarig EMU-saldo gedurende de kabinetsperiode van maximaal 2,8% BBP”. Dat betekent dat voortdurend de Europese grens van 3% in beeld is. Er hoeft maar dít te gebeuren en Nederland overschrijdt die rode lijn.

Volgens prognoses van De Nederlandsche Bank (DNB) gaat dat komend jaar al mis. De rekenaars voorzien dat het tekort in 2025 al boven de 3% uitkomt. Dat is geheel toe te schrijven aan de afspraken in het Hoofdlijnenakkoord, aldus DNB: “Het hoofdlijnenakkoord heeft voor de ramingsjaren (2024-2026) vooral effect op het begrotingstekort in 2025. Door de voorgenomen lastenverlichting verslechtert het saldo dan met 0,8%-punt.”

Daarmee is DNB iets pessimistischer dan het Centraal Planbureau. Maar in beide ramingen is het allemaal kantjeboord voor de schatkist. En dan te bedenken dat het kabinet-Schoof met een beoogd begrotingssaldo van -2,8% zichzelf al veel financiële ruimte geeft. Eerder adviseerden topambtenaren om -2% als grens aan te houden, juist om veilig uit de buurt van de Europese norm te blijven. Dat vond ik al opmerkelijk, want jarenlang was het juist de inzet om in economisch goede tijden te streven naar begrotingsevenwicht. In de afgelopen jaren is er duidelijk een andere wind gaan waaien in Den Haag.

Minister Heinen zal in ieder geval nu al een oplossing moeten vinden voor enkele tegenvallers. De compensatie van beleggers die teveel belasting betaalden in box 3 kost mogelijk €4 miljard. Daarnaast ging de verkoop van de Duitse tak van netbeheerder Tennet niet door: scheelt €1,6 miljard. En het oude kabinet besloot op de valreep meer toeslagendossiers te laten afhandelen volgens de dure methode-Laurentien. Extra kosten: €2 miljard.

Volgens een portret van EenVandaag slaapt Heinen met ‘een bezuinigingsbijbel’ onder zijn kussen. Dat betekent dat hij continue bezuinigingsopties paraat heeft om zijn collega-ministers mee om de oren te slaan. Handig, een minister die goed ingevoerd is in de begrotingssystematiek. Maar problematischer zal het zijn om in deze vierpartijencoalitie overeenstemming te vinden over bezuinigingen die echt pijn doen.

Los van de tegenvallers is al voor €14,7 miljard aan bezuinigingen ingepland, grotendeels in de tweede helft van de termijn. Daarvan zijn verschillende posten zeer onzeker, zoals de gehoopte besparing op asielkosten, een lagere EU-bijdrage en de 22% vermindering van het aantal beleidsambtenaren. Mochten die bezuinigingen niet lukken, dan is al vastgelegd dat de kaasschaaf over de begroting gaat. In Haags jargon: “Indien afgesproken ombuigingen aan de uitgavenkant in de praktijk niet gerealiseerd worden of minder opleveren dan in dit akkoord opgenomen, zal vervangende dekking gevonden worden in het (deels) niet-indexeren van uitgaven voor de stijging van de lonen en prijzen.”

Als om andere redenen de grens van 3% tekort wordt overschreden dan zal de coalitie moeten besluiten waar het een onsje minder kan: “waarbij ten eerste naar uitgavenvermindering wordt gekeken”. Dat is precies in het straatje van Heinen. Hij streeft naar een kleinere overheid en ziet het bijna als een doel in zich om uitgaven te verminderen. Maar ja, welke uitgaven? Dit Hoofdlijnenakkoord is al zo moeizaam tot stand gekomen. Het zal niet eenvoudig zijn om in geval van nood het eens te worden over een nieuwe bezuinigingsronde.

Klus voor Agema

Nederland telt 226.315 65-jarigen en 217.975 66-jarigen. Opgeteld 444.290 mensen. Waarschijnlijk werken daarvan ongeveer 300.000 mensen (de arbeidsparticipatie onder 60-plussers is bijna 70%). Als het aan de PVV had gelegen genoten die 300.000 mensen van hun pensioen. In het verkiezingsprogramma stelde deze partij immers voor de AOW-leeftijd weer te verlagen naar 65 jaar, zoals het altijd was.

Gelukkig ging dit voorstel in de ijskast. Want welk drama zou zich voltrekken als we zomaar honderdduizenden Nederlanders van de arbeidsmarkt zouden halen? Nu al weten veel werkgevers van gekkigheid niet hoe ze aan mensen moeten komen. Vooral in de (semi)publieke sector voelen we die enorme arbeidstekorten al in alle hevigheid: bij de NS, in het onderwijs én in de zorg.

Voor de zorg wordt nu PVV-minister Fleur Agema verantwoordelijk. En opvallend genoeg is het tekort aan zorgpersoneel haar absolute topprioriteit. In haar motivatiebrief schreef ze: „In alle sectoren in het land lopen de personeelstekorten op, maar in de zorg dreigen ze de komende jaren een catastrofale omvang te krijgen. Dan krijgen we te weinig huisartsen, tandartsen, spoedeisendehulpartsen, verpleeghuismedewerkers, wijkverpleegkundigen, apothekersassistenten en ga zo maar door, met alle gevolgen van dien.”

Het wordt een spannend experiment om uitgerekend op dit departement een politica te hebben van een populistische partij. Want voor populisten bestaat schaarste niet. Alles kan. Én de AOW-leeftijd verlagen én de tekorten op de arbeidsmarkt oplossen én arbeidsmigratie inperken én de zorg betaalbaar houden én de premies laag én het eigen risico afschaffen én dure behandelingen toestaan én streekziekenhuizen openhouden én bejaardenhuizen laten terugkeren. En ga zo maar door.

Natuurlijk hebben alle partijen hier een handje van. Veel politieke beloften zijn te mooi om waar te zijn. Maar oppositiepartijen die nooit regeren en hun plannen nooit laten doorrekenen, kunnen alles beloven. Juist daarom is het interessant om te zien hoe Agema het gaat doen. Want uitgerekend in de zorg is er grote schaarste, aan geld en aan mensen. En zijn er tal van dilemma’s op te lossen. Haar voorganger Ernst Kuipers wilde niet voor zijn lol twee van de vier kinderhartcentra sluiten. En andere voorganger Pia Dijkstra sloot een werkzaam middel tegen een agressieve vorm van lymfeklierkanker niet voor haar plezier uit van vergoeding in het basispakket. Nee, die ministers namen pijnlijke beslissingen omdat niet alles kan.

Nu wordt ook Agema gedwongen om de moeilijke dilemma’s in de zorg op te lossen. Natuurlijk wil ze van de regeldruk af en zorgpersoneel vooral zorg laten verlenen in plaats van administratie te laten doen. Daar is ongetwijfeld winst te behalen. Maar dan zijn we er nog niet. Nog lang niet. Als je de teugels laat vieren, nemen de zorgkosten alleen maar toe. Agema was zichtbaar trots dat ze nu minister is, laten we hopen dat het goed gaat, ze heeft in ieder geval lef dat ze dit aandurft.

Muziektip

Al eerder maakte ik reclame voor de Nederlandse americana-zanger Ethan Huijs. Hij heeft nieuwe muziek uit, de moeite waard om eens te luisteren. In september komt er weer een nieuw album aan!

Podcast - Kwestie van Centen

Na de bordesscène en een tumultueus Kamerdebat moeten de nieuwe ministers nu aan de slag. In een nieuwe aflevering van Kwestie van Centen bespreek ik met Willemijn van Benthem welke klus ze moeten klaren. Wat staat de nieuwe ministers van Financiën, Volksgezondheid en Volkshuisvesting te doen? „Het wordt spannend nu een PVV-minister met alle financiële dilemma’s wordt geconfronteerd. In de zorg kan niet alles.” Luister de nieuwste aflevering van ‘Kwestie van Centen’ hier. Ook op Spotify en iTunes.

Wil je mij als spreker?

Wil je mij boeken als spreker, panellid of columnist? Bekijk mijn profiel bij Speakers Academy of mail. of lees mijn profiel bij Sprekershuys of mail. Rechtstreeks kan ook: mail mij.

LinkedIn: https://www.linkedin.com/in/vissermartin/

Website: https://martinvisser.info/