In deze nieuwsbrief sta ik stil bij twee van mijn favoriete onderwerpen: toeslagen en inflatie. Het CBS maakte deze week bekend dat de prijzen nauwelijks meer stijgen. Maar klopt dat wel? Of is er een parallelle werkelijkheid ontstaan? Verder ben ik in het toeslagenhoofdstuk gedoken van een lijvig advies van de Commissie Sociaal Minimum. Daarin staan schokkende cijfers over de financiële afhankelijkheid van bijstandsgerechtigden van toeslagen.

Vorige week nam ik de koopkrachtingrepen door de Tweede Kamer onder de loep. Ik kreeg van verschillende lezers kritiek omdat ik het op zou nemen voor bedrijven die deze rekening moeten betalen. Mijn kritiek was vooral het enorme ad hoc-gedrag van de Kamer die in korte tijd voor €4 miljard de begroting verbouwt en met belastingen komt die ondoordacht zijn of slecht onderbouwd. Het is zeer interessant om de analyse van het demissionaire kabinet van deze moties te lezen, zie hier de Kamerbrief.

Reacties zijn zeer welkom. Dat kan in de comments of via de Reageer-button. Verder hoop ik dat je deze nieuwsbrief deelt via sociale media en met vrienden, familie en collega’s.

Veel leesplezier!

Toeslagellende

Ik schrok van dit plaatje. De Commissie Sociaal Minimum, die dit tweede advies uitbracht over verhoging van het minimum in Nederland, gaat in het adviesrapport uitgebreid in op de impact van het toeslagenstelsel. Daarbij brengt de Commissie onder meer in kaart in welke mate mensen in de bijstand financieel afhankelijk zijn van toeslagen:

Wat je hierboven ziet zijn vijf situaties van bijstandsgerechtigden. Alleenstaanden zonder kinderen, alleenstaanden met kinderen, alleenstaanden met kinderen die er iets bij werkt, een paar zonder kinderen en een paar met kinderen. In het zwart zie je de inkomsten aan bijstand, in oranje inkomen uit werk. En dan zie je in de bruine, grijze en groene balkjes hoeveel er binnenkomt aan zorgtoeslag, huurtoeslag, kindgebonden budget, kinderopvangtoeslag en kinderbijslag.

Voor al deze groepen in de bijstand geldt dat meer dan 25% van hun inkomen uit toeslagen bestaat. En er zijn situaties waarin dat nog veel meer is. Zo bestaat 43% van het inkomen van een alleenstaande ouder met twee kinderen uit toeslagen en 8% uit kinderbijslag. En bij die bijstandsgerechtigde die twee dagen werkt (wat we toch zouden moeten willen!!) er iets bizars gebeurt: 12% van het inkomen komt uit werk, 5% uit de bijstand. In de tabel eronder staat dat hun inkomen voor 59% bestaat uit toeslagen. Die berekening begrijp ik niet helemaal, maar duidelijk is dat een beetje gaan werken in de bijstand betekent dat je heel veel afhankelijker wordt van het toeslagencircus.

En dat is in de loop der jaren alleen maar meer geworden. In Nederland ontvangen 2 op de 3 huishoudens een of meer toeslagen. En de omvang van dit toeslagenstelsel in euro’s is enorm gegroeid.

Volgens de commissie komt dat niet zozeer doordat steeds meer mensen toeslagen krijgen, maar doordat de politiek in de loop der jaren de toeslagenbedragen steeds heeft verhoogd. Bij koopkrachtreparaties werden toeslagen veelgebruikt instrument. Dat gebeurde recent ook weer bij de energiecrisis. Zo is afgelopen jaar tijdelijk de zorgtoeslag fors verhoogd, komend jaar wordt die weer verlaagd. De afhankelijkheid van toeslagen wordt voor veel mensen alleen maar groter.

Toeslagellende (2)

Je zou kunnen zeggen: mooi toch dat de toeslagen werken? Ze ondersteunen miljoenen Nederlanders financieel, precies zoals de bedoeling was. Maar inmiddels is duidelijk dat die afhankelijkheid van toeslagen mensen ook financieel kwetsbaar maakt. Er zijn al vele adviezen over de toeslagen op een rij gezet, maar de Commissie Sociaal Minimum zet helder op een rij wat er misgaat. De bedoeling van de toeslagen was dat de inkomensondersteuning bereikbaar was voor mensen, dat die de armoedeval verkleinen waardoor (meer) werken loont en de toeslagen moest het complexe woud aan losse regelingen vervangen.

Maar wat gaat er volgens de commissie mis?

1. “Het toeslagenstelsel vergt te veel van het denk- en doenvermogen van burgers”
   Toeslagen moet je zelf actief aanvragen. En bij die aanvraag heeft de Belastingdienst ook veel informatie nodig. Niet alleen over je inkomen, maar ook over huur, zorg en kinderopvangtarieven. Je moet vooraf inschatten hoe hoog je belastbaar inkomen is (wie weet nou wat dat precies is?), en hoe hoog de uitgaven zijn waar je een toeslag voor krijgt. Bij tussentijdse wijzigingen moet je die meteen doorgeven.
   

2. “Terugvorderingen en nabetalingen brengen huishoudens in geldproblemen”
   De toeslagen zijn rechtstreeks gekoppeld aan inkomen en de desbetreffende uitgaven. Als er iets verandert of als de inschatting vooraf niet uitkomt, dan volgt een terugvordering of een nabetaling. De toeslag die je krijgt is nooit zeker tot dat moment van eindafrekening. Zo maak je eind 2022 een inschatting van inkomen en uitgaven voor 2023, gedurende 2023 ontvang je toeslagen, in het voorjaar van 2024 doe je belastingaangifte en op zijn vroegst in juli 2024 krijg je te horen of de toeslagen over 2023 correct waren. Hoe groter je afhankelijkheid van toeslagen is, hoe groter de impact van terugvorderingen en nabetalingen. Meer dan de helft van de mensen krijgt te maken met zo’n herberekening. Vooral mensen die tussen minimumloon en modaal verdienen hebben vaak last van een navordering.
   

3. “Niet-gebruik van toeslagen betekent dat mensen niet krijgen waar ze recht op hebben”
   Dit klinkt als een waarheid als een koe: als je recht hebt op een toeslag maar die niet aanvraagt, krijg je niet waar je recht op hebt. Tuurlijk. Het wordt problematisch als dit om grote groepen gaat. De commissie stelt dat exacte cijfers ontbreken. Maar er zijn schattingen: circa 10% van mensen die recht hebben op huurtoeslag en zorgtoeslag krijgen die niet, en dat geldt voor 5 tot 7% van de mensen die recht hebben op kindgebonden budget. Bij de Telegraaf hielden we enkele jaren geleden een Koopkrachtdag. Lezers mochten langskomen met hun huishoudboekje en werden begeleid door deskundigen van budgetinstituut Nibud. Een oude man had geen huurtoeslag en volgens het ene team van het Nibud had deze man ook geen recht. Een tweede team keek nog eens naar zijn financiën en concludeerde dat hij wel degelijk dat recht had. Het bleek zo ingewikkeld in zijn specifieke geval dat zelfs het Nibud er niet meteen uit kwam.
   

4. “Er zijn problemen met de uitvoering van toeslagen en de dienstverlening aan burgers”
   De commissie constateert dat het in 99,9% van de gevallen goed gaat. Mensen krijgen bijtijds hun toeslagen uitbetaald. Toch stelt de commissie ook dat de Belastingdienst in toenemende mate problemen in de uitvoering ervaart. Er zijn veel ict-achterstanden bij de fiscus. Mijn indruk is dat de uitvoeringsproblemen bij reguliere toeslagen niet buitensporig zijn. Het probleem zit eerder bij veranderingen aan het toeslagensysteem, niet zozeer bij uitvoering van de huidige systematiek.
   

5. “Toeslagen dragen bij aan de armoedeval”
   Bizar. Precies wat de toeslagen moest oplossen, gebeurt nu alsnog. Mensen die meer willen gaan werken, verliezen rechten en gaan er niet of nauwelijks op vooruit. De commissie rekent voor dat vooral bijstandsgerechtigden die twee of drie dagen gaan werken - de meest voorkomende stap van uitkering naar werk - een dief van hun eigen portemonnee zijn. Zij gaan er netto soms echt op achteruit. Voor mensen die vier dagen gaan werken is de inkomensvooruitgang miniem.

Nabrander: in het licht van de broodnodige hervorming van toeslagensysteem vraag ik me echt af hoe slim het is om nu zo in te zetten op verhoging van het minimumloon en de bijstand? Ik snap dat dit politiek hot is. Maar je zou die aanpassing van het sociaal minimum toch moeten combineren met een herziening (afschaffing??) van het toeslagenstelsel? Straks heb je al het wisselgeld en smeermiddel van zo’n hervormingsoperatie al helemaal gebruikt. Dat lijkt mij heel ongelukkig.

Wil de echte inflatie opstaan?

Ben je al moe van al dat inflatie-nieuws? Ik heb er ontzettend veel over geschreven en het houdt maar niet op. Op voorhand excuus als je er wel klaar mee bent. Maar mij blijft het fascineren.

Het CBS maakte vrijdag bekend dat de inflatie in september is gedaald naar 0,2%. Bijna nul! Probleem opgelost, zou je denken. Maar dat is zeer de vraag. Het is helemaal niet zeker dat de inflatie de komende maanden zo laag blijft. Veel economen denken dat de inflatie alleen in september en oktober extreem laag zal zijn (misschien wel negatief?) omdat de inflatie en jaar geleden zo hoog was. Dat effect is er vanaf november weer uit:

Maar er speelt meer. Het CBS meet tegenwoordig op een nieuwe manier en die methode biedt beter inzicht in de werkelijke inflatie die mensen ervaren. Tot deze zomer nam het CBS de energieprijzen mee van nieuwe contracten. Dan was het alsof heel Nederland elke maand een nieuw energiecontract afsloot. Maar in de praktijk is dat natuurlijk niet zo. Mensen hebben vaak langer lopende contracten. De hoge energieprijzen van vorig jaar kwamen dus pas geleidelijk tot uiting in de werkelijke energienota’s die mensen kregen.

In de nieuwe methode wordt de echte energierekening meegenomen. Zo ontstaat een veel beter beeld van de werkelijke inflatie. Het CBS heeft er echter niet voor gekozen om alle oude cijfer te herzien. Dan zou de inflatie van een jaar geleden bijvoorbeeld geen 14,5% zijn geweest maar 7,8%. Het officiële inflatiecijfer van het CBS is de juridische basis voor tal van aanpassingen in uitkeringen, lonen, huren, contracten. Een herziening zou een bron van veel discussie en gehakketak zijn geworden. Daarom heeft het CBS vanaf deze zomer de nieuwe methode gewoon aan de oude berekeningen vastgeplakt. In september van dit jaar vergelijken we de prijzen volgens de nieuwe methode (appels) met de prijzen van september 2022 volgens de oude methode (peren).

Het Centraal Planbureau kiest ervoor een alternatieve inflatie te hanteren voor de koopkrachtberekeningen. Daardoor is de inflatie van vorig jaar in die berekeningen minder extreem hoog, maar wel bovengemiddeld hoog. En voor dit jaar zit er in de CPB-doorrekeningen geen daling van de inflatie. Terwijl de inflatie vorig jaar officieel 10% was en voor dit jaar 3,9% wordt voorspeld, rekent het CPB in de koopkrachtplaatjes met respectievelijk 6,8% en 7,8%.

Terug naar deze week. Als je uitgaat van de CBS-cijfers is het feest. De inflatie is weg. Probleem voorbij, iedereen blij:

Maar dit doet dus op geen enkele manier recht aan de werkelijkheid. Terwijl de energieprijzen in deze weergave in een jaar tijd met 40% zouden zijn gedaald, heeft de Rabobank juist berekend dat de werkelijk betaalde energieprijzen met 20% zijn gestegen. Voor de goede orde: dit statistische probleem is tijdelijk. Uiteindelijk lopen deze rare effecten eruit, maar voor nu geeft het officiële cijfer een onterecht beeld.

Via Rabo-econoom Hugo Erken kreeg ik een plaatje van de formele CBS-inflatie (blauw) afgezet tegen die alternatieve inflatie (oranje). De alternatieve inflatie dus die het CPB hanteert en die de juiste berekening van prijsstijging ook toepast op de cijfers uit het verleden. Tja, is het dan nog steeds zo’n feest?

Geen commentaar

Podcast - Kwestie van Centen

Op 1 oktober gaat de gaskraan in Groningen dicht. Vanaf dat moment moeten we het doen zonder dat gas. In een nieuwe aflevering van de podcast ’Kwestie van Centen’ bespreken Theo Besteman en ik of Nederland wel zonder Gronings gas kan. Ook wordt teruggeblikt op 60 jaar gaswinning. Wat heeft dat Nederland opgebracht. „Volgens berekeningen hebben we er in totaal zo’n €430 miljard aan verdiend”, vertelt Besteman. Is dat geld goed besteed? En wat heeft de Groningse regio daar eigenlijk aan gehad? Luister de nieuwste aflevering van ‘Kwestie van Centen’ hier. Ook op Spotify en iTunes.

Wil je mij als spreker?

Wil je mij boeken als spreker, panellid of columnist? Bekijk mijn profiel bij Speakers Academy of mail. of lees mijn profiel bij Sprekershuys of mail. Rechtstreeks kan ook: mail mij.

LinkedIn: https://www.linkedin.com/in/vissermartin/

Website: https://martinvisser.info/