En toen viel het kabinet. Rutte 4 kwam pas na een lange formatie tot stand. In januari vorig jaar stond de ministersploeg op het bordes en 1,5 jaar later stoppen ze alweer mee. Onderweg kwamen er genoeg bananenschillen voorbij, maar ze gleden uit over asiel. Dat kwam toch nog op een onverwacht moment. Blijkbaar was het niet meer mogelijk om problemen door te schuiven, laat staan ze op te lossen.

In deze nieuwsbrief zet ik de hoofdpunten rond economisch beleid op een rij. Wat lukte en wat niet? En wat staat de demissionaire ploeg nu te doen? Vrijdag was er nog topoverleg met de polder, het lopende werk gaat door.

Vind je deze nieuwsbrief de moeite waard? Stuur ‘m dan door naar collega’s, vrienden en familie. Reageren kan via de button onderaan. Ook kun je je comments kwijt.

Veel leesplezier!

Spelletje

Zitten we naar een politiek spelletje te kijken? Naar een premier die doelbewust zijn eigen kabinet opblaast? Door last minute een voorstel op tafel te leggen dat onacceptabel is voor een van zijn coalitiepartners, wetend dat verkiezingen misschien helemaal niet zo ongunstig zijn op dit moment. De achterban van de VVD drong bij elk crisis steviger aan op een scherper asielbeleid, partijvoorman Mark Rutte moest een keer leveren. Als er dus één onderwerp was, waarop de VVD geloofwaardig kon breken, was het asiel.

Dat Rutte powerplay speelt, is in het verleden wel vaker voorgekomen. Vanuit Den Haag sijpelden die verhalen wel door, ook dat het er dan niet altijd prettig aan toe ging. Maar als buitenstaander krijg ik nu de indruk dat hier iets anders gebeurt. Die lijkt geen gewoon politiek spel, geen behendigheid, geen normale powerplay. Hier lijkt bewust te worden aangestuurd op een breuk, zeer weloverwogen.

Blijkbaar is de inschatting in de VVD gemaakt dat ze BBB wel kunnen hebben. Kiezers stemden bij de Provinciale Statenverkiezingen weliswaar massaal op de partij van Caroline van der Plas. Maar als er straks Kamerverkiezingen komen, dan nemen kiezers in hun overweging mee dat de winnaar de premier levert. Zien als die stemmers voor BBB dat bij Van der Plas ook zitten? Ook kiezen ze dan voor een premier-waardiger iemand. Zoals…de huidige premier?

Gisteravond al liet Rutte weten dat hij wel opnieuw lijsttrekker zou willen worden. In eerdere gevallen hoorden we altijd van hem dat hij daar eerst over na zou moeten denken. Formeel zegt hij bedenktijd nodig te hebben en dat de partij er uiteindelijk over gaat: “Daar neem ik even de tijd voor. Mijn partij zal er ook iets van vinden. Als ik nu zou moeten besluiten is het antwoord ’ja’.” Maar het vertrekpunt van Rutte is duidelijk.

Ook hier lijkt een strategische inschatting gemaakt: de VVD heeft nog geen ander klaarstaan die zó snel het stokje kan overnemen. Edith Schippers viel tijdens de vorige campagne nogal tegen. Zou de VVD het aandurven om op zo’n korte termijn ineens Dilan Yeşilgöz naar voren te schuiven? Het is voor de VVD een ingewikkelde afweging. Want Rutte lijkt inmiddels ver voorbij de houdbaarheidstermijn. Verder nog dan Jan Peter Balkenende destijds (zie donkerblauwe lijn versus de lichtblauwe).

Maar goed, dit is allemaal politieke duiding van de koude grond. Als bovengemiddelde nieuwsconsument zit ik met verbijstering naar dit schouwspel te kijken. Dat dit een verstandshuwelijk was, was van meet af aan duidelijk. Dat de coalitie na de heftige formatie en na ‘functie elders’ moeizaam tot baanbrekend beleid kon komen op asiel, stikstof, wonen, toeslagen, arbeidsmarkt was ook duidelijk. Maar dat het dan op deze manier klapt, dat had ik toch niet verwacht.

En wat schieten wij er verder mee op? Wat is het alternatief na dit slappe kabinet Rutte 4? Wordt een Rutte 5 zoveel beter? Of een Van der Plas 1? De politieke fragmentatie is nu niet ineens opgelost. De hijgerigerheid van de maatschappelijke discussies en van de Tweede Kamer is niet ineens ten einde. Ik vrees dat een nieuwe coalitie echt niet meer armslag zal hebben en wél in staat zal zijn tot visionair beleid rondom een paar grote thema’s.

(Kijk de politieke duiding van collega Wouter de Winther: BBB ziet nu gouden bergen voor zich.)

Crises

Op sociaal-economisch terrein was het allemaal al heel ingewikkeld en nu staat de hele trein stil. Minister Carola Schouten heeft behendig het pensioenplan van voorganger Wouter Koolmees door het parlement geloodst. Daarmee kan de pensioenhervorming gewoon doorgaan. Maar voor de rest kwamen er nog geen doorbraken op sociale, financiële en economische onderwerpen en die doorbraken komen er nu zeker niet meer.

Op de woningmarkt deed Hugo de Jonge dappere (en soms wilde) pogingen door de barrières van gemeenten, provincies, investeerders, projectontwikkelaars, verhuurders en woningcorporaties heen te breken. Maar hij joeg verhuurders tegen zich in het harnas door al te drastisch te willen ingrijpen in de huurmarkt. En de nieuwbouw kwam ook niet goed genoeg van de grond. Dit jaar blijft de nieuwbouw ver achter bij de doelstelling van 100.000 woningen per jaar.

De aanpak van toeslagen was een drama. (Ik heb het nog niet eens over de afhandeling van het toeslagenschandaal.) Amechtige pogingen om de kinderopvangtoeslag grotendeels af te schaffen en om de huurtoeslag te hervormen stierven al snel een schone dood. Vakministers verslikten zich hierin. Al snel kwamen ze erachter dat de toeslagen samenhangen met de stelsels van huur, kinderopvang en zorg. Dus wil je de toeslag aanpakken dan moet je onvermijdelijk het stelsel hervormen. Als je dat niet wil (of politiek niet kunt) dan loopt een versimpeling van de toeslag ook vast.

Karien van Gennip liep vast met de kinderopvangtoeslag, maar boekte wel voortgang met de aanpak van de arbeidsmarkt. Na oeverloos overleg met de polder kwam ze met 37 voorstellen om de doorgeslagen flexibilisering aan te pakken om andere hervormingen door te voeren. Maar de voorstellen waren op tal van onderwerpen nog best vaag, met name rond de aanpak van zzp’ers. Het verleidde MKB-voorman Jacco Vonhof er zelfs toe om de plannen een oplossing voor problemen uit het verleden te noemen. Afgezien van zijn eigen rol daarin, had hij inhoudelijk wel gelijk: als Van Gennip al zou slagen, dan was dit hooguit een tussenstap.

Rond klimaat oogste minister Rob Jetten lof. Al bleef de vraag of je de klimaatdoelstellingen alleen kan halen met bakken geld. Los je alle politieke problemen op door er een enorm fonds tegenaan te gooien? Kreeg hij de samenleving genoeg mee in de ambitieuze plannen? De acute energieproblemen werden wel snel gefixt. In rap tempo maakte hij Nederland veel minder afhankelijk van Russisch gas.

Maar op dat broertje van het grote klimaatdossier, de stikstof, liep het voor geen meter. Het Landbouwakkoord kwam er niet, de twee ministers kwamen er niet uit. Zijn het onhandige ministers? Wie weet. Maar wat vooral ontbreekt, hoor ik veel van uit de kringen rond de politiek, is dat het ontbrak aan een duidelijk toekomstbeeld. Ik durf het woord ‘visie’ bijna niet op te schrijven, omdat het altijd zo’n makkelijk verwijt lijkt dat Rutte 4 geen visie had. Maar op die heel grote thema’s speelde het de coalitie wel degelijk parten.

Wat is nu het grotere plaatje? Waar gaan we als Nederland naar toe? Hoe ziet onze economie er over 10, 15 jaar uit? Welke rol speelt zware industrie daar nog in? Wat is de positie van de landbouw daarin? Zaten de ministers in al die onderhandelingen en plannenmakerij nu gewoon problemen en probleempjes op te lossen? Of werkten ze toe naar een breed gedragen toekomstbeeld over Nederland? Ik vrees dat ze niet voorbij dat ‘fixen’ kwamen. Dan kom je uiteindelijk politiek niet ver en dan neem je ook de samenleving niet mee. Bij stikstof hebben we dat overduidelijk gezien.

En nu?

En nu moet het kabinet voorlopig door. Demissionair weliswaar. De eerste klus wordt het in elkaar sleutelen van een nieuwe rijksbegroting die op Prinsjesdag wordt gepresenteerd. Uitgerekend op de ochtend van de kabinetsval hield de zogeheten vierhoek (premier, Sociale Zaken, Economische Zaken, Financiën) een topoverleg met de voorzitters van werkgevers en vakbonden en president Klaas Knot van De Nederlandsche Bank (DNB) en directeur Pieter Hasekamp van het Centraal Planbureau (CPB).

Het kabinet wil namelijk dat het financiële en economische beleid wordt gedragen door de polder. Vorig jaar verliep de koopkrachtreparatie nogal rommelige en chaotisch, waardoor de coalitie steeds achter de feiten aanholde en de Tweede Kamer elke keer meer eiste. Nu zou dit proces soepeler moeten gaan.

Het koopkrachtprobleem is ook minder heftig. Vorig jaar spoten de energieprijzen omhoog en was het alle hens aan dek. Inmiddels zijn we ‘gewend’ een hoge inflatie. Maar nog zijn er zorgen over kwetsbare huishoudens die financieel door hun hoeven dreigen te zakken. De bedoeling is veel gerichter dan vorig jaar koopkrachtsteun te geven.

Maar ondertussen staan vakbonden al een tijd in de vechtstand. In cao’s worden steeds hogere loonafspraken gemaakt en vakbonden wakkeren het vuurtje aan door steeds over de graaiflatie te beginnen. Ondernemers van hun kant wijzen op de onzekere economische situatie. Nederland zit niet in een recessie, maar wel in een situatie van economische stagnatie.

Rutte 4 begon met bakken geld. Minister Kaag kon zo’n beetje gratis geld lenen, elk politiek probleem werd opgelost met geld. Nu is dat anders. Er zijn tegenvallers te verwerken, de rente is opgelopen, de geldkraan gaat dicht. Niet voor niets begon de koopkrachtsessie vrijdagochtend met een presentatie door Financiën van de begrotingsregels. Kaag probeert uit te stralen dat er bij haar niet veel meer te halen valt. Erg geloofwaardig is dit overigens niet. Want zij zoekt in Europa geen aansluiting meer bij zuinige landen, maar trekt liever op met Spanje. Kaag zit losjes in de begrotingsdiscipline-discussie in Europa. Kun je dan geloofwaardig in eigen land de teugels aantrekken?

In deze demissionaire toestand zal de coalitie een begroting moeten maken waarin mogelijk ook beslissingen over bezuinigingen moeten worden genomen. Daarbij is enige reparatie van de koopkracht nodig, zonder dat er weer zoveel geld de samenleving in gepompt wordt dat de inflatie alleen maar verder aangejaagd wordt. Traditioneel kijkt iedereen naar vakbonden als ‘veroorzaker’ van inflatie, via de loon-prijsspiraal. Maar inmiddels wordt ook gekeken naar het bedrijfsleven die via hoge winstmarges bijdraagt aan prijsverhogingen en naar de overheid die via hogere uitgaven de inflatie extra aanwakkert.

Het Centraal Planbureau komt op 18 augustus met een nieuwe raming die de basis is voor Prinsjesdag. In augustus praten het demissionaire kabinet en de werkgevers en vakbonden weer verder. Dan zullen ook de vakministers, na een korte zomervakantie, de begroting af moeten ronden.

Geen commentaar

Song of the week - Rutte 4 valt

Podcast - Kwestie van Centen

China beperkt de export van de kritische metalen gallium en germanium, nodig voor onder meer de productie van chips. Zo laat het land zien hoe het ons in Europa kan raken. Hoe diep zijn wij, via ASML, inmiddels betrokken in de handelsoorlog tussen de Verenigde Staten en China? In een nieuwe aflevering van de podcast ’Kwestie van Centen’ bespreken Robbert Ophorst en ik dat met DFT-verslaggever Theo Besteman. „China denkt tientallen jaren vooruit”, stelt hij. Pas recent wordt Europa zich ook bewuster van de afhankelijkheid van de Chinezen. Luister de nieuwste aflevering van ‘Kwestie van Centen’ hier. Ook op Spotify en iTunes.

Wil je mij als spreker?

Wil je mij boeken als spreker, panellid of columnist? Bekijk mijn profiel bij Speakers Academy of mail. of lees mijn profiel bij Sprekershuys of mail. Rechtstreeks kan ook: mail mij.

LinkedIn: https://www.linkedin.com/in/vissermartin/

Website: https://martinvisser.info/