De Nederlandse economie is in een maand tijd bijna twee procent groter geworden. Normaal gesproken kan dat niet, zó’n enorme sprong. Maar nu het CBS met forse bijstellingen komt van eerdere statistieken gebeuren er wonderlijke dingen met onze economische beeld van de afgelopen twee jaar. In deze nieuwsbrief ga ik er uitgebreid op in.

Ook aandacht voor een opvallend zorgadvies dat deze week uitkwam. Onze zorg moet solidairder, betoogt oud-minister Jet Bussemaker van adviesraad RVS. En ze tovert daarmee een bekend (maar afgeschoten idee) uit de hoge hoed: de inkomensafhankelijke zorgpremie. Wat was daar in 2012 ook alweer mee?

Ik hoop dat je deze nieuwsbrief weer interessant vindt. Als dat zo is, kun je mij dat laten weten via de reageer-button onderin of in de comments. Maar laat het vooral ook je collega’s, familie en vrienden weten. Dan gaan zij misschien ook wekelijks meelezen.

Veel leesplezier!

Bijstellingen (1)

Mooi (en verwarrend) nieuws! De Nederlandse economie blijkt een stuk groter dan gedacht. Het Centraal Bureau voor de Statistiek heeft de groei van het bruto binnenlands product (bbp), dat wat we in Nederland allemaal bij elkaar verdienen, flink omhoog bijgesteld. Voor de afgelopen kwartalen, maar ook voor het jaar 2021. Daarmee is het economische beeld over de economie in de afgelopen twee jaar nog gunstiger dan die al was.

Ik kwam erop uit dat de Nederlandse economie nu 1,6% groter is dan we een maand geleden nog dachten. Ik zag dat hoofdeconoom Marieke Blom van ING op 1,8% uit kwam. Hoe het ook zij, het is een fors verschil. Zoals Blom me vrijdag zei is dat schattingsverschil “normaal gesproken een goede jaargroei”. Oftewel: de economie heeft er als het ware ineens een extra jaartje groei bijgekregen, van de ene op de andere maand.

De jaarcijfers voor de economie worden altijd een jaar later nog een keer gecorrigeerd en het jaar daarop worden de cijfers definitief. Nu zijn dus de cijfers over 2021 en 2022 bijgesteld en is dat cijfer van 2021 definitief geworden. En daar zit al een fors verschil. Dacht het CBS eerst dat de economie in 2021 met 4,9% was gegroeid, nu is het cijfer 6,2%.

Volgens hoofdeconoom Peter Hein van Mulligen is dat nieuwe cijfer gebaseerd op ‘gedetailleerde productiestatistieken’. En die nieuwste statistieken leveren dus een preciezer inzicht. “Het verschil in 2021 is veel groter dan normaal.” Ongetwijfeld heeft dat alles te maken met die bizarre coronacrisis. Toen stonden delen van de economie compleet stil door lockdowns. Dat heeft het meten van economische activiteit veel ingewikkelder gemaakt. Zo’n crisis is zo afwijkend van wat we normaal meemaken, dat het precies vaststellen van de economische stand lastiger is.

Het is natuurlijk niet zo dat het CBS elke beweging in Nederland precies bijhoudt. Het houdt tal van data bij, doet veel uitvragen bij ondernemers, meet week na week en komt op basis van al die verzamelde cijfers tot een inzicht. Nederland zit niet in een alomvattende database, ergens worden schattingen gemaakt. Of omrekeningen van een totaalcijfer en naar seizoenseffecten.

Blom: “Statistiek is een kwestie van informatie je bewerkt. En dat doe je op basis van het verleden. De mate van fluctuatie is in deze periode zo ongelofelijk ongebruikelijk dat het CBS bij de interpretatie van de data gewoon een probleem heeft. Dat valt het CBS niet aan te rekenen, het komt door de omstandigheden dat het heel moeilijk is de cijfers goed te hebben. Statistiek is nu eenmaal een interpretatie van informatie,”

Bijstellingen (2)

Die bijstellingen raken ook dat verrassende cijfer over het eerste kwartaal van dit jaar. Een maand geleden was het nieuws nog dat onze economie met 0,7% was gekrompen. Daar had niemand op gerekend. Nu blijkt die krimp aanzienlijk kleiner te zijn, namelijk -0,3%. Dat scheelt een slok op een borrel. “De bijstellingen zitten vooral bij de export”, zegt Van Mulligen. “De bijdrage van de buitenlandse handel is nu 0, die was eerst negatief.”

Bankeconomen die ik belde, bezweren dat het economische beeld hierdoor verder niet zal veranderen. Zij zien geen aanleiding de vooruitzichten voor de komende kwartalen aan te passen. De Rabo spreekt van ‘doormodderen’, ING van ‘stagnatie’. Maar zo’n cijfertje over één kwartaal heeft wel impact. Alle banken hadden net hun voorspellingen voor komend jaar aangepast omdat ze die -0,7% niet hadden voorzien.

Afgelopen maandag kwam De Nederlandsche Bank (als laatste in deze reeks) met nieuwe ramingen. Opvallend genoeg was die eind vorig jaar al wat pessimistischer over 2023. Toen rekende DNB al op een beperkte groei van 0,8% voor dit jaar en dat blijft zo. Maar de drie grootbanken hebben wel hun voorspelling voor dit jaar flink verlaagd, zoals je kunt zien in de grafiek. Nu is het wachten op het Centraal Planbureau dat in maart voor het laatst met een raming kwam en pas in augustus met nieuwe cijfers naar buiten komt. Tot die tijd moet het ministerie van Financiën werken met deze (verouderde) cijfers, ook als daar de begroting voor komend jaar in de steigers wordt gezet.

Bij publicatie van de nieuwe voorspellingen zei ABN Amro dat de kans op een recessie in Nederland groter is geworden. Ook CPB-directeur Pieter Hasekamp zei zoiets in de Tweede Kamer. Tegelijkertijd blijft het goed om te realiseren dat dat een statistische werkelijkheid is. Of de economie nu met 0,1% groeit of krimpt, dat maakt niet zo gek veel uit. Maar heb je twee kwartalen van zo’n kleine krimp dan heet dat ineens een recessie, terwijl het beeld van twee keer 0,1% groei min of meer hetzelfde is, alleen dan zonder dat label.

Blijft staan dat de economie in Europa het nu moeilijk heeft. De hoge kosten, doorvertaald in een hoge stijging van consumentenprijzen, zetten de economie onder druk. Daar komt het agressieve rentebeleid vanuit Frankfurt bij. De centrale bank remt actief de economie af, in de hoop dat daarmee de inflatie beteugeld wordt.

Daar zit nog wel een zorg. Want DNB zei maandag ook dat de inflatie hardnekkiger is dan gedacht. De prijsstijging vlakt weliswaar af, maar niet zo snel als gehoopt. Met name voedingsmiddelen stijgen nog steeds flink in prijs. Ook die neemt weliswaar af, maar in mei werd nog steeds een inflatie van voedingsmiddelen van 14,8% gemeten:

Links zorgadvies

Deze week gebeurde er iets merkwaardigs. De gerespecteerde Raad voor de Volksgezondheid en Samenleving kwam met een advies over de gezondheidszorg en dat werd heel snel als nogal politiek terzijde geschoven. Niet alleen door de gezondheidseconomen Xander Koolman en Marcel Canoy, maar ook door minister Ernst Kuipers van Volksgezondheid. Het zijn dodelijke commentaren voor een adviesorganen dat het moet hebben van wetenschappelijke onderbouwing en onpartijdigheid.

Ik had zelf net op woensdag een podcast gemaakt met collega Robbert Ophorst naar aanleiding van dit zorgadvies. En in de hitte van het gesprek liet ik me ook ontvallen dat dit een nogal links advies is. Eventjes dacht ik nog, sla ik niet wat door? Maar bovenstaand commentaar bevestigde mij in mijn eigen analyse.

De RVS maakt zich - terecht - druk om de toegankelijkheid, kwaliteit en betaalbaarheid van de Nederlandse gezondheidszorg. Maar daarbij kiest voorzitter Jet Bussemaker (oud-PvdA-minister) ervoor de kwestie van de macro-betaalbaarheid bijna geheel buiten beeld te houden. Alles is geredeneerd vanuit het individu voor wie zorg toegankelijk en betaalbaar moet blijven.

Natuurlijk mag dat. Maar je kunt de randvoorwaarde van een betaalbare (en dus houdbare) zorg voor de lange termijn niet ontkennen. Onder meer de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid schreef daar eind 2021 een glashelder rapport over. Net als de RVS maakt ook de WRR zich zorgen over de arbeidsmarkttekorten waardoor de gezondheidszorg enorm onder druk staat. Maar de WRR houdt er ook oog voor dat de zorg onbetaalbaar dreigt te worden en op lange termijn zowel de overheidsbegroting als de arbeidsmarkt leeg trekt. Je ontkomt er dus niet aan kritisch te kijken naar omvang van ons zorgpakket en moeilijke vragen te stellen over wat je nog wel publiekelijke wil financieren en wat niet.

De RVS benadert de zorg vanuit de (chronisch) zieken en/of mensen met een laag inkomen. De veronderstelling is (slecht onderbouwd) dat de zorg voor deze mensen financieel niet meer op te brengen is. Zieken betalen veel voor zorg dan gezonden en dat moet volgens Bussemaker en consorten anders. Daarom adviseren ze bijvoorbeeld om het basispakket uit te breiden met mondzorg. En om het eigen risico inkomensafhankelijk te maken en ook de zorgpremie inkomensafhankelijk te maken.

Daarbij is de insteek dat gezonde mensen meer solidair moeten zijn met zieken dan nu. Terwijl de WRR er juist op wijst dat er ook grenzen zijn aan solidariteit. Die kijkt naar precies het omgekeerde: hoe lang zijn mensen die niet of nauwelijks zorg gebruiken nog solidair met mensen die veel zorg nodig hebben? Je moet ervoor waken dat die solidariteit onder druk komt te staan.

En dat is geen onrealistisch punt. Want de RVS gaat eraan voorbij dat een groot deel van onze zorgpremie al inkomensafhankelijk ís. Naast de vaste nominale premie wordt de zorg ook bekostigd uit een inkomensafhankelijke premie die door werkgevers wordt ingehouden en door premies. En de RVS gaat er ook aan voorbij dat ons eigen risico met €385 al jaren stilstaat (en dus verhoudingsgewijs afneemt) en internationaal gezien heel laag is. Wat is de dwingende reden om dus nóg meer nivellering en nóg minder eigen bijdrage te willen in de zorg?

Dan heb je nog een groot uitvoeringsprobleem. Bussemaker weet als geen ander welk drama er dreigde toen PvdA en VVD in 2012 in een regeerakkoord afspraken dat de zorgpremie inkomensafhankelijk moest worden. Er ontstond grote opstand binnen de VVD omdat deze operatie extreme koopkrachtgevolgen had. Nu zegt Bussemaker in Nieuwsuur dat de RVS tegelijkertijd ook de zorgtoeslag wil afschaffen, je vervangt het ene inkomensafhankelijke instrument door het andere. Maar ook dat stond al in dat regeerakkoord van 2012. De situatie is dus exact hetzelfde.

Het klinkt misschien sympathiek om op deze manier van de zorgtoeslag af te komen, maar ik krijg toch de indruk dat de RVS onderschat hoe groot zo’n operatie is. Kijk eens hoe ministers De Jonge en Van Gennip de modder inrijden met hun pogingen om van de huurtoeslag en de kinderopvangtoeslag af te komen.

In januari 2020 hebben ambtenaren op een rij gezet hoe je toeslagen zou kunnen verbeteren en/of vervangen door betere instrumenten zonder grootschalige stelselherzieningen. Daarin wordt deze mogelijkheid ook genoemd, het is optie 15 om precies te zijn. Maar in dit Interdepartementale beleidsonderzoek (IBO) wordt deze optie verder niet meer uitgewerkt, omdat die buiten de opdracht van de ambtenaren valt. Zo’n herziening van de zorgpremie vergt namelijk wél een stelselherziening.

Keer op keer loopt de politiek er tegenaan dat de systematiek van toeslagen nauw samenhangt met de inrichting van zorg, huren en kinderopvang. Bij de stelselherziening van de zorg in 2006 is er bewust voor gekozen mensen een nominale premie te laten betalen zodat er concurrentie tussen zorgverzekeraars kon ontstaan. Je houdt inkomensbeleid weg bij de premievorming en laat consumenten zelf profiteren als ze een verzekeraar met een lagere premie hebben gevonden. De zorgtoeslagen gaan buiten die verzekeraars om en de hoogte ervan zijn ook niet afhankelijk van de betaalde premie. Schuif je de inkomenspolitiek er weer tussen, midden in de relatie zorgverzekeraar-verzekerde, dan moet dat allemaal weer op de schop. Dat mag je (politiek gezien) allemaal willen, maar realiseer je dan wel dat je veel meer doet dan ‘groot onderhoud’ plegen aan het zorgstelsel, zoals de RVS nu zegt voor te staan. Dan haal je het hele stelsel overhoop. Nou, veel succes daarbij!

(Lees ook mijn artikel over het WRR-advies in het najaar van 2021: Adviesraad kabinet: ’Snijden in de zorg of fors meer betalen’. En lees hier mijn column van deze week: Van toeslagencircus zijn we nog lang niet af.)

Geen commentaar

Song of the week - Woeste Wiersma weg

Podcast - Kwestie van Centen

Hoe houden we de zorg voor iedereen beschikbaar en betaalbaar in de toekomst? De Raad voor de Volksgezondheid en Samenleving kwam deze week met een rigoureus plan om ons zorgstelsel te hervormen. In de podcast Kwestie van Centen maken financieel journalist Martin Visser en presentator Robbert Ophorst gehakt van het rapport, dat minder focust op geld en meer op samenwerking. Heeft dit ‘linkse PvdA-advies’ kans van slagen? Hoe solidair is ons huidige zorgstelsel eigenlijk? En waarom komt voorzitter Jet Bussemaker opnieuw op de proppen met een inkomensafhankelijke zorgpremie, een omstreden maatregel waar het kabinet Rutte II – met daarin Bussemaker als minister – in 2012 bijna op klapte? Luister de nieuwste aflevering van ‘Kwestie van Centen’ hier. Ook op Spotify en iTunes.

Wil je mij als spreker?

Afgelopen week sprak ik op het op Jaarcongres Schuldenketen. Daar vertelde ik over de economische en maatschappelijke impact van schulden. Vaak zijn schulden een onderdeel van een veel breder probleem. Gelukkig is daar vanuit politiek en samenleving steeds meer oog voor. Maar lukt het de overheid om er ook iets aan te doen of is de overheid zelf steeds vaker veroorzaker van problemen?

Ook hield ik een interactieve presentatie bij Nyenrode voor de Executive Session, een soort terugkomdag voor professionals van allerlei gebied. De middag ging over de arbeidsmarkt en na een presentatie van CBS-hoofdeconoom Peter Hein van Mulligen besprak ik drie dilemma’s over de arbeidsmarkt met de zaal: opkomst van flex en zzp, oplossingen voor de krappe arbeidsmarkt en een hogere pensioenleeftijd.

Wil je mij ook boeken als spreker, panellid of columnist? Bekijk mijn profiel bij Speakers Academy of mail. of lees mijn profiel bij Sprekershuys of mail. Rechtstreeks kan ook: mail mij.

LinkedIn: https://www.linkedin.com/in/vissermartin/

Website: https://martinvisser.info/